آینده متزلزل اوپک با قطع ارتباط دو قطب اصلی

به دنبال اعدام رهبر شیعیان عربستان، وزیرخارجه عربستان پس از حمله عدهیی از معترضان ایرانی به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد، رسما خبر از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور داد. قطعا شنیدن خبر بحرانیشدن روابط بین دو قدرت بزرگ نفتی منطقه و جهان برای بازار پرآشوب نفت اتفاق مثبتی نیست. هرچند ساعاتی پس از وقوع این حوادث قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش یافت و به حدود ۳۷/۳ دلار رسید. اما اثرات قطع رابطه دو کشور نفتی همسایه در درازمدت بسیار پیچیدهتر خواهد بود.

در چنین شرایطی ایران کشوری است که به تازگی در حال خارجشدن از فشار تحریمهای بینالمللی است و برای احیای مجدد صنایع هیدروکربوری خود بیش از هرچیز نیاز به آرامش و دوری از هرگونه تنش سیاسی دارد. مقامات ایرانی که در ماههای اخیر میزبان تعداد کثیری از بلندپایهترین مقامات اقتصادی و فعالان تجاری کشورهای مختلف بودند بیش از هر چیز به امنیت این کشور در منطقه پرآشوب خاورمیانه تاکید میکردند. 

از سوی دیگر ایران و عربستان دو بازیگر مهم سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هستند و محتمل است که تخاصم بیشتر این دو کشور عملا منجر به تضعیف بیش از پیش اوپک و سردرگمی در سیاستگذاری این سازمان خواهد شد. ایران مدتهاست که خبر از افزایش سطح تولید نفت خود و بازگرداندن آن به سطح تولید پیش از دوران تحریمها داده است. بازگشت نفت ایران به بازار خطر کاهش بیشتر قیمت نفت را در بردارد مگر اینکه ایران بتواند با تعامل و مذاکره با کشورهای عضو اوپک، آنها را متقاعد به کاهش تولید و باز کردن جا برای بازگشت نفت ایران بکند.

اما فضای پرتنشی که در حال حاضر بین ایران و عربستان به وجود آمده و نفوذ بالای عربستان بر کشورهای عرب عضو اوپک ممکن است فرصت چنین تلاشی را از ایران سلب کند. لذا چنین شرایطی احتمال سقوط هرچه بیشتر قیمت نفت را فراهم خواهد کرد.

در همین باب «نرسی قربان» کارشناس اقتصاد انرژی بیان کرد که در ادامه این اتفاقات ممکن است که دو سناریو اتفاق بیفتد که در صورت وقوع هرکدام تاثیر متفاوتی بر بازار نفت خواهد گذاشت. سناریوی اول این است که تنش سیاسی میان ایران و عربستان در حد دیپلماتیک باقی بماند و منجر به فراهم شدن زمینههای اختلاف بیشتر این دو کشور در بازار نفت شود. سناریوی دوم این است که این تنش دیپلماتیک به درگیری نظامی بینجامد. وی اظهار کرد: «تنش سیاسی فعلی امکان تعامل بین ایران و عربستان را از بین میبرد. در چنین شرایطی اوپک امکان سر و سامان دادن به اضافات تولید خود را از دست میدهد. این موضوع علامت منفی برای قیمت نفت بوده و میتواند منجر به کاهش بیشتر قیمت نفت شود. البته این موضوع که اوپک در حال حاضر برنامهیی برای کاستن اضافه تولید خود ندارد، پیش از این نیز در بازار مطرح بوده است. حال باید منتظر ماند و دید که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد». به نظر میرسد کشورهای عربی که در زمان تحریم ایران سهم نفت این کشور را در بازار قبضه کردهاند پس از این تنشها سرسختی بیشتری برای بازگشت نفت ایران از خود نشان دهند. «قربان» در این زمینه افزود: «مطمئنا کشورهای تولیدکننده نفت حاشیه خلیجفارس به این راحتی جای خود را به ایران نخواهند داد. البته کشورهای واردکننده نفت تمایل دارند برای تامین نفت خود منابع متعددی را در اختیار داشته باشند و پیش از این نیز بالاجبار مجبور شدند خرید نفت خود از ایران را قطع کنند».

مرتضی بهروزیفرد دیگر کارشناس اقتصاد انرژی نیز به این مساله اشاره کرد که رخدادهای اخیر خلل مستقیمی در افزایش عرضه نفت ایران ایجاد نخواهد کرد. وی معتقد است، افزایش تولید نفت ایران به مسائل دیگری مرتبط است. بهروزیفرد اظهار کرد: «سازمان اوپک برای اتخاذ یک تصمیم نیاز به اجماع دارد و حتی اگر یک کشور مخالف باشد، میتواند آن تصمیم را وتو کند. البته عدم رعایت تصمیمات اوپک از سوی کشورهای عضو این سازمان جریمهیی برای آنها در بر ندارد. از سوی دیگر ایران اگر قصد داشته باشد افزایشی در سطح تولید نفت خود داشته باشد نیازی به اجازه عربستان یا سایر کشورهای عضو اوپک ندارد. ایران اگر بتواند ظرفیت خود را افزایش دهد، همچنین بازاری برای فروش نفت خود دستوپا کند بدون توجه به این مسائل میتواند نفت خود را به فروش برساند. اما در آن روی سکه اگر کشورهای اوپک تصمیم بگیرند سطح تولید خود را کاهش دهند و قیمت را افزایش دهند، نیاز به تعامل و تفاهم دارند.

در اینجاست که ایران و عربستان با یکدیگر روبهرو خواهند شد و مسائل سیاسی روی این تصمیمات تاثیر خواهد گذاشت. از سوی دیگر توجه به این مساله لازم است که نداشتن روابط دیپلماتیک با تخاصم متفاوت است. ممکن است دو کشور با یکدیگر رابطه دیپلماتیک نداشته باشند اما هر دو عضو یک سازمان باشند. اما در حال حاضر ایران و عربستان با یکدیگر در تخاصم به سر میبرند. به همین دلیل این موضوع میتواند عربستان را تحریک به اتخاذ سیاستهای بیشتری برای اعمال فشار علیه ایران کند. پیش از این نیز عربستان با افزایش سطح تولید خود و پایین آوردن قیمت نفت تصمیم داشت ایران را تحت فشار بگذارد و ممکن است با وضعیت فعلی این سیاستهای خصمانه را تشدید کند».

در این بین میزان همراهی دیگر کشورهای عرب عضو اوپک با عربستان تاثیر بسزایی بر جایگاه ایران در آینده اوپک خواهد داشت. نرسی قربان در تشریح مورد میزان نفوذ عربستان بر کشورهای عرب عضو اوپک و صفآرایی آنها در برابر ایران گفت: «البته کشورهای حاشیه خلیجفارس بهخودیخود تقابلهایی با یکدیگر و با عربستان دارند. به عنوان مثال قطر، امارات یا کویت هرکدام اختلافاتی با عربستان دارند؛ اما ممکن است در برابر ایران، در راستای تحت فشار گذاشتن کشورهای شیعه و دامنزدن به اختلافات مذهبی با یکدیگر متحد شوند».

موضوع دیگری که پس از این تنشها به محل سوال تبدیل شده است، وضعیت سازمان اوپک در ادامه است. به نظر میرسد با وجود تمام تلاشهایی که سردمداران اوپک میکنند تا نشان دهند اوپکی که بیش از نیمقرن از عمر آن میگذرد هنوز قدرتمند و سرحال در بازار نفت به ایفای نقش میپردازد، اما اوضاع بر وفق مراد اوپکیها نمیگذرد. اما نرسی قربان معتقد است که اوپک قبلتر نیز تجربههای مشابه این موضوع و حتی شدیدتر را داشته است. وی افزود: «پیش از این ایران و عراق دو کشور عضو اوپک که 8سال با یکدیگر در جنگ بودند در اوپک حضور داشتند. عراق که خود یکی از بنیانگذاران اوپک بود به کویت بهعنوان یکی دیگر از کشورهای بنیانگذار اوپک یورش برد، اما هیچ خللی در وضعیت اوپک به وجود نیامد؛ قطعا چنین شرایطی منجر به سردرگمی بیشتر در اوپک و کاهش قدرت تاثیرگذاری در بازارهای نفتی خواهد شد».