6/5 برابر شدن خط فقر از 83 تا 92

درواقع در یک خانوار 5 نفره باید تمام اعضا شاغل باشند تا بتوانند از پس تامین حداقل سطح زندگی و مخارج غذایی خود برآیند. شناسایی خط فقر از آن دست شاخصهای اقتصادی است که هیچ کدام از مراجع آماری، نه مرکز آمار و نه بانک مرکزی بهصورت مستمر و متوالی، آن را بررسی نمیکنند و هر اطلاعات آمار و ارقامی هم که از آن منتشر میشود، نتیجه تحقیقات و مشاهدات پژوهشگران است. پژوهشکده مرکز آمار در تازهترین گزارش خود، آخرین اطلاعات موجود در رابطه با خط فقر را اعلام کرده و از هفتبرابر شدن فقر غذایی در شهرها و هشتبرابر شدن آن در روستاها طی 10سال اخیر خبر داده است. بهگواه این آمارها سال 92، بدترین سال برای خانوارهای فقیر بوده است؛ فقرا فقیرتر شدند و افراد بیشتری از طبقه متوسط به این قشر پیوستهاند، بهطوری که خط فقر ماهانه سرانه از 91هزار تومان در سال1383 به 714هزار تومان در سال 92 رسیده که با ضریب 0.190 بالاترین حد نوسان در این سالها را
تجربه کرده است.

در پژوهش انجام شده، برای شناسایی خط فقر از دو روش خط فقر غذایی و غیرغذایی و پایه معکوس ضریب انگل استفاده شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد، هر فردی که درآمدی کمتر از 250هزار تومان داشته باشد، زیرخط فقر است. شناسایی خط فقر غذایی سرانه/سالانه در مناطق شهری، از 159هزار تومان در سال 83 به یکمیلیون و 126هزار تومان در سال 92 رسیده که نشان از هفتبرابر سخت شدن تامین 2300 کالری برای هر یک از افراد خانوار دارد. این افزایش بهنسبت کمتری در خط فقر غیرغذایی سرانه/سالانه در فاصله زمانی 92-83 خود را نشان میدهد؛ بهطوری که این شاخص در فاصله زمانی 10ساله مورد بررسی 6برابر شده و در مجموع خط فقر غذایی و غیرغذایی برحسب سال و ماه نیز روندی افزایشی داشته و در این فاصله 6.5 برابر شده است. اما این وضعیت در مناطق روستایی بهمراتب بدتر از شهرهاست. در مناطق روستایی خط فقر غذایی سرانه/سالانه از 119هزار تومان در سال 83 به 977هزار تومان در سال 92 افزایش یافته و خط فقر غیرغذایی هم طی این دوره هشتبرابر شده است. همچنین نتایج محاسبههای این پژوهش درخصوص شاخصهای فقر در مناطق روستایی ایران نشان میدهد، درصد فقرا از 0.099 در سال 83 به 0.145 در سال 91 افزایش یافته است. شکاف فقر هر چند در سال 91 نسبت به سال 83 کاهش یافته، اما شکاف فقر ابتدا در سالهای 84 و 85 اندکی نسبت به سال 83 کاهش داشته و مجددا در سالهای 88-86 افزایش و در سالهای 89-91 دوباره روندی کاهشی داشته است.

شدت یافتن 50 درصدی فقر در سال 88

شدت فقر نیز نشان میدهد روند کلی شدت فقر در دوره 9 ساله مورد بررسی روندی صعودی داشته و حتی در سال 88 این شاخص افزایشی 50 درصدی نسبت به سال قبل خود را تجربه میکند. در همین سال مناطق روستایی نیز وضعیتی مشابه مناطق شهری داشتهاند و این موضوع خود را در تمام شاخصها نشان میدهد. پژوهشگران براساس همین اطلاعات و یافتهها اذعان میکنند اندازه شاخصهای فقر در ایران بسیار بزرگتر از اندازه فقر برحسب فقر مطلق است. هرچند طی زمان، فقر مطلق در ایران در مناطق شهری و روستایی کاهش یافته اما فقر نسبی همواره روند افزایشی داشته است. محققان این پژوهش اطلاعات مبتنی بر بدتر شدن وضعیت فقر در سال 88 را به یک نقد ساختاری بسط میدهند و اظهار میکنند: «برنامههای کاهش فقر در ایران فقط روی فقر مطلق متمرکز بوده و به فقر نسبی کمتر توجه نشان داده است.»

یکی دیگر از روشهای شناسایی فقر در این پژوهش استفاده از پایه معکوس ضریب انگل بوده است. ضریب انگل عددی است که بر بخشی از درآمد که صرف مواد غذایی شده است، دلالت میکند. نتایج مربوط به خط فقر در جامعه شهری و روستایی کشور برحسب این ضریب نشان میدهد، هزینه خوراک افراد در سال 91 بیشترین شیب افزایش را تجربه کرده و درحالی که تقریبا از ابتدای سال 80 تا پایان سال 90 خط فقر ماهانه سرانه براساس متوسط هزینه خوراک، بین 20 تا 30 هزار تومان افزایش مییافته، بهیکباره در سال 91 حدود 70 هزار تومان افزایش مییابد و از 477 هزار تومان در سال 90 به 544 هزار تومان میرسد و درنهایت در سال 92 خط فقر ماهانه سرانه 714 هزار تومان ثبت میشود. البته لمس این آمارها اصلا کار دشواری نیست و کافی است وضعیت اقتصادی 2 سال آخر دولت دهم را بهیاد بیاوریم که تورم افسارگسیخته (45درصد در سال91) شیب افزایش قیمتها خصوصا در کالاهای خوراکی را چطور سرعت بخشیده بود و قیمتها نه ماهانه بلکه روزانه افزایش مییافت.

خط فقر ماهانه سرانه براساس این ضریب، از 91 هزار تومان در سال 80 به 714 هزار تومان در سال 92 افزایش یافته است. در سال 88 این عدد اندکی نسبت به سال 87 کاهش یافته و دوباره در سال 89 بهبعد روند صعودی داشته است. در مناطق روستایی در اواسط این دوره (1384) به مدت 3سال ثابت مانده و در سال 87 مجددا افزایش مییابد. اگرچه در سالهای 90-88 نیز دچار نوساناتی بوده اما در سال 92 به بالاترین حد خود در این 12سال رسیده است. در مناطق شهری در سال 83 خط فقر براساس معکوس ضریب انگل پنجبرابر خط فقر مطلق محاسبه شده براساس کالری است و تا سال 1386 نیز این نسبت باقی مانده است. در سالهای بعد نیز نوساناتی داشته و در سال 92 خط فقر براساس معکوس ضریب انگل 2.8 برابر خط فقر براساس کالری است. در مناطق روستایی نیز، در سال 83 خط فقر براساس این ضریب، چهاربرابر خط فقر محاسبه شده براساس کالری است و تا سال 1386 به همان شکل باقیمانده و از سال 87 به بعد خط فقر برمبنای ضریب انگل بیش از دوبرابر خط فقر براساس کالری است.