رودررویی 4 مجهول معادله نفتی در داووس

«بیایید زمان را به عقب برگردانیم و به روزهای برگزاری نشست داووس در ژانویه 2014 برگردیم زمانی که قیمت نفت برنت 107دلار در هر بشکه بود. یا در نشست ژانویه 2015 داووس قیمت نفت برنت 50دلار کاهش یافته بود و همگی به وحشت افتاده بودند. اما امروز که به نشست داووس 2016 رسیدهایم چه کسی فکرش را میکرد که قیمت نفت تا این حد کاهش یابد و با رسیدن به حدود 27 تا 28دلار در هر بشکه منجر به افت شدید بازار سهام شود؟» اینها جملاتی است که جان دفتریوس ادیتور سیانان روز پنجشنبه 21 ژانویه میزگردی با عنوان «معادلات جدید انرژی» را در نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد با آن آغاز میکند.

دفتریوس پس از بیان سخنانی که در مقدمه گزارش آورده شد، گفت: «اکنون پرسش اصلی این است که قیمت نفت تا چه اندازه بیش از این کاهش پیدا خواهد کرد تا اینکه در بازار ثبات به وجود بیاید؟

اما در ورای این توفان قیمت 4عامل کلیدی وجود دارد. عامل اول تغییر استراتژی تولید نفت عربستان سعودی است. نکتهیی که در نشست اوپک در نوامبر 2014 به آن اشاره کردم. سیاست عربستان این است که بیش از این تولیدکننده انحصاری نفت نباشد بلکه در عوض به دنبال سهم بازار باشد و اجازه دهد که تنها بهترین تولیدکنندگان قادر به ادامه حیات باشند. عامل دوم انقلاب شیل در امریکا بود که 5میلیون بشکه در روز به تولید جهانی اضافه کرد. البته در حال حاضر تولید نفت شیل 600هزار بشکه در روز کاهش یافته است و باید دید در سال 2016 تا چه اندازه تولید این نفت به علت افت شدید قیمت اصلاح خواهد شد.

عامل سوم تولید 11میلیونی نفت توسط روسیه بدون توجه به وضعیت قیمت است. اما پرسش بزرگی که در برابر بازارها قرار دارد نقش اقتصاد چین در بخش تقاضاست که به عنوان عامل یا مجهول چهارم باید بررسی شود. عدهیی از این مساله چشمپوشی میکنند که چین در ماه دسامبر حدود 7میلیون بشکه نفت وارد میکرد اما پیشبینی میشود که در نیمه دوم سال 2016 ما شاهد کاهش شدید در رشد تقاضای چین خواهیم بود. همچنین مساله بعدی گسترش استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و سرمایهگذاری عظیم در این بخش در چین و در سراسر جهان است که در حال تبدیل شدن به یک رقیب برای سوختهای فسیلی و نفت و گاز است.»

در این قسمت ادیتور شبکه خبری سیانان میهمانان این نشست را به این ترتیب معرفی کرد، خالد الفالح وزیر بهداشت عربستان و رییس هیاتمدیره آرامکو، الهام علیاف رییسجمهور آذربایجان، امانوئل ایبه کاچیکو و وزیر نفت نیجریه و رییس فعلی اوپک، لین بوکیانگ رییس دانشکده مطالعات سیاستهای انرژی دانشگاه ژیامن و کریل دیمیتریف رییس صندوق سرمایهگذاری مستقیم روسیه و دنیل هاوارد یرگین نویسنده مشهور امریکایی و برنده جایزه پولیتزر در سال 1992 برای کتاب «پاداش: در جستوجوی نفت، پول و قدرت.»

مجری نشست نخستین پرسش را با الهام علیاف در میان گذاشته و از او پرسید: آیا شما از افت شدید قیمت نفت شگفتزده شدهاید و در صورتی که قیمت نفت بیش از این کاهش یابد چگونه با این مساله برخورد خواهید کرد؟

آذربایجان تحت فشار

الهام علیاف این پرسش را اینگونه پاسخ داد: «بسیار دشوار است که بتوانیم، تصور کنیم که قیمت نفت بیش از این کاهش یابد. اما ما از وضعیت فعلی قیمتهای نفت شگفتزده نشدیم. البته ما برای چنین وضعیتی آماده نشده بودیم. در آذربایجان انتظار داشتیم که این وضعیت در 20سال آینده اتفاق بیفتد و لذا تا حدودی یک سورپرایز محسوب میشد و اقتصاد ما را در وضعیت شک و تردید فرو برد. چرا که ما بودجه امسال خود را بر مبنای نفت 50دلاری و در سال گذشته بر مبنای نفت 80دلاری آماده کرده بودیم. با این هزینهها و سرمایهگذاریهای آذربایجان باید کاهش یابد و از طرفی بسته حمایتی اجتماعی نیز سر جای خود نگه داشته شود. البته اقتصاد ما در حال حاضر توان جبران این هزینهها را دارد اما در صورت ادامه این وضعیت آذربایجان برای تامین بودجه خود به مشکل برخواهد خورد.»

در این قسمت مجری دنیل یرگین را که خود در دیگر نشست داووس، مجریگری پنل را بر عهده دارد مورد پرسش قرار داد: «آیا قیمتهای فعلی در اثر اضافه عرضه حدود یک و نیم میلیون تنی در بازار اصلاح شدهاند؟»

سقوط نفت همگام با اقتصاد چین

یرگین که با آرامش خاصی سخن میگفت، پاسخ داد: «در حال حاضر هم در بخش عرضه مازاد وجود دارد و هم اینکه در بخش تقاضا ابهامات زیادی خصوصا در مورد اقتصاد چین وجود دارد. بنابراین این دو عامل در کنار هم وضعیت غیرمتعارفی را به وجود آوردهاند و قیمت نفت قدم به قدم با حرکت اقتصاد چین به پیش میرود.»

مجری از یرگین: «با توجه به میانگین قیمت نفت در سه هفته ابتدایی سال جدید، چه پیشبینی از قیمت نفت برای سال 2016 دارید؟»

یرگین: «من در حال حاضر پیشنهادی برای میانگین قیمت نفت نمیدهم.»

مجری: «آیا فکر میکنید که قیمت نفت بیش از این پایین خواهد آمد؟»

دنیل یرگین: «نکته جالب توجه این است که اگر شما به قیمت نفت و قیمتهای آتی نفت معاملهشده در بورسهای مختلف نگاه کنید، متوجه میشوید که در حال بازگشت به سطح قیمتهای دسامبر سال 2003 و پیش از آغاز چرخه بزرگ در بازار کالاهای اساسی هستند و اگر به یاد آورید در آنزمان قیمت نفت اوپک بین 22دلار تا 28دلار بود. در حال حاضر ما در آن وضعیت قرار داریم.»

عربستان مقاومت میکند

دفتریوس در این بخش سراغ کسی رفت که شاید اکنون خیلیها علاقه به دانستن سیاست و نگاههای او و به ویژه مجموعه متبوعش دارند، مجری از خالد الفالح رییس هیاتمدیره آرامکو که یکی از بزرگترین شرکتهای نفتی جهان محسوب میشود، پرسید: «همه میخواهند، بدانند استراتژی که عربستان در مورد افت قیمت نفت اتخاذ خواهد کرد، چیست؟»

خالد الفالح پاسخ داد: «هم آرامکو به عنوان یک شرکت و هم عربستانسعودی به عنوان یک ملت بیشترین ظرفیت انعطاف در برابر هر آنچه  بازار ارائه کند را دارند. اگر قیمتها کماکان بخواهند پایین بمانند ما قادر خواهیم بود تا مدتهای بسیار طولانی با آن کنار بیاییم. البته ما امیدواریم چنین شرایطی پیش نیاید ولی برای آن آماده هستیم. عربستان پایینترین هزینه تولید نفت را داراست و برنامههای سرمایهگذاری ما به خوبی رو به جلو میرود و حتی ظرفیت رشد بیشتر در بخشهای نفت و گاز بدون نیاز به استقراض را داریم. آرامکو عربستان هیچگونه بدهکاری در ترازنامه خود ندارد.

اگر از من بپرسید قیمتها خود رفتار عقلایی دارند. چرا که قیمتها بر اساس هزینه نهایی تولید هر بشکه تعیین میشوند و هزینه نهایی تولید هر بشکه قطعا بیشتر از 30دلار در هر بشکه است. اما در کوتاهمدت و در شرایط وجود مازاد ظرفیت در بازار قیمتها بر اساس هزینههای متغیر تعیین میشوند. اکثر تولیدکنندگان قادر به پرداخت هزینههای نقدی خود با قیمتهای فعلی هستند. بنابراین در صورتی که قیمتها در بازار نفت کماکان کاهش یابد، شاهد خروج تعدادی از تولیدکنندگان از بازار هستیم که قادر به فاینانس هزینههای عملیاتی خود در کوتاهمدت نخواهند بود. البته ما امیدواریم چنین وضعیتی پیش نیاید چرا که به نظر من بازار در بلندمدت به تمام تولیدکنندگان خود نیاز خواهد داشت. چرا که در آینده رشد اقتصادی وجود خواهد داشت و به میلیونها بشکه نفت نیاز خواهد بود. بنابراین در کوتاهمدت تصویر تیرهیی از بازار وجود خواهد داشت اما در بلندمدت ما به تولید فعلی و نیز گسترش ظرفیتهای تولید نیاز خواهیم داشت تا بتوانیم پاسخگوی تقاضا برای نفت باشیم.»

مجری از الفالح: «به نظر شما با توجه به وضعیت فعلی قیمت نفت در سال2016 چقدر خواهد بود؟»

عبدالفالح: «من این ریسک را نمیکنم تا با دادن یک قیمت اعتبار خودم را به خطر بیندازم (باخنده). اما معتقدم بازار آماده جهش مجدد است و ما به نقطهیی رسیدهایم که به حد کافی پایین است و برای تغییر جهت در قیمتها مناسب است. من نمیدانم که امسال در چه سطح قیمتی خواهیم بود اما مطمئنم که قیمتها از سطح فعلی بالاتر خواهد بود.»

دنیل یرگین در این بخش وارد بحث شده و گفت: «به نظر من باید سال را به دو نیمه تقسیم کنیم. در نیمه اول قیمتها پایینتر خواهد آمد اما در نیمه دوم رشد قیمتها آغاز خواهد شد.»

تفاوت روسها

دفتریوس پس از اینکه نماینده یکی از ابرقدرتهای تولید نفت در دنیا را مورد پرسش قرارداد سراغ نمایندهیی از دیگر قدرت بزرگ نفتی دنیا یعنی روسیه رفت و از رییس صندوق سرمایهگذاری مستقیم این شرکت پرسید: «همانطور که اشاره کردم روسیه تا جایی که امکان دارد مشغول تولید است و تولید نفت این کشور در ماه دسامبر به 11میلیون بشکه در روز رسید. روسیه به عنوان یک کشور، در حال جنگ برای سهم خود از بازار است. استراتژی شما برای تلاش حداکثری برای به دست آوردن هر آنچه از فضای فعلی قیمتها امکان دارد چیست؟»

دیمیتریف پاسخ داد: «اولا این وضعیت تنها برای ما حاکم نیست بلکه سایر بازیگران بازار نیز به دنبال به دست آوردن حداکثر سهم از بازار هستند. زمانی که عده زیادی به دنبال به دست آوردن سهم بازار باشند افت قیمتها اتفاق میافتد که ما در حال حاضر شاهد آن هستیم. اما خبر خوب این است که جهان هنوز به انرژی نیاز دارد و 80درصد انرژی نیاز به سوختهای فسیلی دارد. بنابراین ما معتقدیم که قیمت نفت قطعا برای مدتی پایین خواهد ماند اما در اثر رشد کشورها در آینده، به اندازه نیمی از انرژیای که در ده سال گذشته مصرف میشد در جهان تقاضا به وجود خواهد آمد. در نتیجه ما معتقدیم که در آینده به 400میلیارد دلار هزینههای سرمایهیی برای تکمیل پروژهها نیاز خواهد بود. بنابراین لازم است که قیمتها به ثبات برسند. سرمایهگذاران در حال حاضر نسبت به گذشته تمایل کمتری به سرمایهگذاری دارند. در مورد اینکه شما از دوستان در مورد پیشبینی راجع به قیمت میپرسید، قیمت نفت در سال آینده و نه امسال دقیقا 57.95دلار خواهد بود. (خنده حضار!) البته این نتیجه بررسیهای 31تحلیلگر بازار نفت است و پیشبینی من نیست.»

مجری در این قسمت سراغ پروفسور لین رییس موسسه سیاستگذاری انرژی در چین رفت و پرسید: «میخواهم نظر شما را در مورد تقاضای چین بدانم. به نظر میآید در حال حاضر کسی سناریو رشد چین که حدود 6درصد پیشبینی شده است را باور نمیکند. منشأ این تقاضا از واردات 7میلیون و 400هزار بشکهیی نفت چین که در ماه دسامبر اتفاق افتاد کجاست؟»

لین با آرامش پاسخ داد: «من فکر میکنم که فشار تحمیل شده بر نفت اکنون بسیار قوی است؛ اما تقاضا در چین از روند جالبی پیروی میکند. دلیل این مساله یکی در وسعت چین و دیگری در پویا بودن آن است. به این معنا که اقتصاد، هم بسیار سریع بالا میرود و هم بسیار سریع پایین میآید. چنین خصلتهایی تاثیر قابل توجهی بر بازار انرژی در چین میگذارند. فاصله زیاد بین تولید ناخالص داخلی و مصرف انرژی در چین غیر ممکن است، صنایع سنگین در چین بیش از 60 درصد انرژی را مصرف میکنند، در نهایت من فکر میکنم تقاضای چین افزایش خواهد یافت. چین اکنون در پروسه صنعتیشدن قرار دارد.»

مجری: در نهایت آیا به نظر شما پیشبینی رشد بالای 6درصد برای چین واقعگرایانه است؟

لین: بله به نظر من در سال آینده چین میتواند به رشد اقتصادی 6.4درصدی برسد.

مجری دوباره سراغ دنیل یرگین رفت و این پرسش را با او مطرح کرد: «هفته گذشته موسسه وودمکنزی در گزارشی برآورد کرده است که حدود 400میلیارد دلار سرمایهگذاری و 68پروژه استخراج نفت از آبهای عمیق در فاصله 2016 تا 2020 در حال کنسل شدن است.»

یرگین: عدد کلی که ما برآورد کردیم 1800 میلیارد دلار کاهش در سرمایهگذاری بود.

مجری: برای چه دورهای؟

یرگین: این رقم برای سالهای 2015 تا 2020 و در مقایسه با مقداری که در سال 2014 برآورد شدهبود محاسبه شده است و 40درصد کاهش را پیشبینی میکند.

مجری: قطعا این اصلاح در میزان سرمایهگذاری موجب واکنش بازار و بازگشت به وضعیت دو تا سه سال پیش میشود.

یرگین: بله ما باید روند چرخه بازار را در نظر بگیریم. اینکه بازار مانند بومرنگ به وضعیت گذشته برگردد به عوامل دیگری نیز بستگی دارد. نادیدهگرفتن، تاخیر و در نهایت کنسلکردن، اتفاقاتی است که در بازار میافتد. همانطور که پیش از این گفتم اگر بنای ساختن و خلق کردن دارید به تجدید و به روز کردن فهرست داراییها نیاز خواهید داشت.

عربستان مسوول ثبات نیست

دفتریوس برای دومین بار رییس هیاتمدیره آرامکو و وزیر بهداشت عربستان را مورد پرسش قرار داد: «در استراتژی پیشنهادی که در نوامبر2014 ازسوی وزیر نفت عربستان مطرح شد اعلام شد که عربستانسعودی قرار است حسابهای خود را تسویه کند. این مساله که یک انتقال همراه با چالش و مشکل است موردپسند عربستان است؟»

الفالح نیز پرسش مجری را به شکلی بسیار کنایهوار پاسخ داد: «در ابتدای سوال خود اشاره کردید که عربستان استراتژی خود را تغییر داده است. من میخواهم یک استثنا برای این مساله ذکر کنم. عربستانسعودی هیچگاه اعلام نکرده است که نقش برقرارکننده تعادل در مقابل عدم تعادل ساختاری بلندمدت در بازار را ایفا میکند. مسالهیی که در سالهای گذشته رخ داده است این است که ما به نحوی نقش یک بانک ذخیره در بازار جهانی نفت را ایفا کردیم. ما در کوتاهمدت برای کمک به بازار وارد شدیم. اما آنچه در خلال سالهای گذشته در حال اتفاق افتادن است یک واگرایی ساختاری بین عرضه و تقاضاست. این مساله با کاهش حدود یک میلیونی تقاضا آغاز شد و از آنسو ما شاهد تولیدکنندگانی هستیم که هر یک به دنبال تولید یک میلیون بشکه در سال هستند.

اینکه عربستان بخواهد نقش ایجادکننده تعادل در بازار را ایفا کند پایدار نخواهد بود. اگر قرار بود عربستان این کار را بکند ما امروز دقیقا باید تولید خود را صفر میکردیم تا بازار به تعادل برسد. بنابراین باید برقراری تعادل در عرضه و تقاضا را به خود بازار واگذار کنیم. بنابراین اگر قرار باشد در کوتاهمدت تعادلی برقرار شود عربستان حاضر است این کار را بکند و از همکاری دیگر تولیدکنندگان نیز استقبال میکند اما این مساله را نخواهد پذیرفت که به تنهایی بخواهد تعادل بلندمدت بازار را به عهده بگیرد.»

مجری در این لحظه گفت: «شما به نکته بسیار خوبی اشاره کردید و آن بحث همکاری و مشارکت است. ما شاهد این بودیم که گفتوگوهای خوبی قبل از اجلاس اوپک در وین با روسیه و دیگر تولیدکنندگان بزرگ مانند مکزیک انجام شد. آیا به نظر شما زمان همکاری بین کشورهای اوپکی و غیراوپکی فرا نرسیده است؟»

الفالح پاسخ داد: «من امروز به بازار سهام نگاه میکنم. حتی در بازار آسیا که واردکننده خالص به حساب میآید همگی نگران افت قیمت نفت هستند. بنابراین موضوع تنها مربوط به تولیدکنندگان نیست که خواهان قیمت بالاتر هستند. مساله این است که همگی به دنبال یک ثبات در بازار قیمتها هستند که فضا را برای سرمایهگذاری فراهم کند. بنابراین علاوه بر ما دیگر تولیدکنندگان نفت نیز باید مشارکت کنند و به میزان سهم خود در بازار در جهت ثبات قیمتها ایفای نقش کنند.»

مجری با خنده پرسید: چه کسی اول از همه به شما چشمک خواهد زد؟!

الفالح: من در ابتدا اشاره کردم که مساله چشمکزدن نیست. من فکر میکنم مساله اصلی این است که چه چیزی مورد توجه همگان قرار دارد.

دفتریوس روی پرسش خود را به سوی یکی از وزرای نفت عضو اوپک برد و به ایبه کاچیکوو وزیر نفت نیجریه گفت: «شما اخیرا در ابوظبی اعلام کردید که زمان نشست اضطراری بین کشورهای اوپک و غیراوپک فرا رسیده است. به نظر شما آیا زمان این فرا نرسیده که به جای برگزاری نشست، کشورهای اوپکی مقداری از نفت خود را از بازار خارج کنند تا به دیگر تولیدکنندهها سیگنال بفرستند؟»

کاچیکوو پاسخ داد: «به نظر من آنچه اهمیت دارد این است که امروز همه توافق دارند قیمتهای فعلی مناسب نیستند و پایدار نخواهند ماند. اما کشورهای اوپک به تنهایی مسوولیت کاهش تولید نفت در بازار بدون همکاری و تفاهم با سایر تولیدکنندهها را نمیپذیرند. به نظر من آنچه مهم است این است که ما باید بر این مساله تاکید کنیم که قیمتهای فعلی مناسب نیستند. بنابراین آنچه باید اتفاق بیفتد این است که هر دو بلوک تولیدکنندگان یعنی اوپک و کشورهای غیراوپکی تولیدکننده نفت باید با یکدیگر مذاکره کنند. من خودم شخصا اعلام کردم که کشورهای اوپک باید با یکدیگر مجددا دیدار کنند و احتمالا این مساله در ماه ژوئن اتفاق خواهد افتاد. ما قرار نیست که صرفا بنشینم و بازار را نظاره کنیم بلکه ما باید با کشورهایی مانند روسیه وارد مذاکره و همکاری شویم. این مساله به نفع هر دو طرف است.»

مجری: اگر در قیمت 28دلار وضعیت اضطراری برای شما پیش نیاید پس در چه قیمتی قرار است اتفاق بیفتد؟

ایبهکاچیکوو: من فکر نمیکنم که ما فقط باید در شرایط اضطراری با یکدیگر دیدار داشته باشیم. ما باید برای تاثیرگذاری بر چشمانداز بازار نفت با یکدیگر دیدار و گفتوگو داشته باشیم. همچنین غیر از نشست رسمی اوپک کشورهای عضو نیز باید با هم تعامل و گفتوگو داشته باشند.

اوپک مرده یا زنده؟

مجری: اجازه بدهید یک سوال بپرسم. آیا اوپک مرده است؟ اگر شما نمیتوانید یک نشست بین خود ترتیب دهید پس نقش این سازمان چیست؟

الفالح: البته به نظر من بهتر بود آقای النعیمی وزیر نفت عربستان به این سوال پاسخ میداد، اما آنچه  من میتوانم به شما بگویم این است که اوپک به عنوان یک نهاد همکاری فقط منحصر به اعضای خود نیست بلکه با اعضای غیراوپکی نیز باید تعامل داشته باشد تا به یک نهاد مفید تبدیل شود. من فکر میکنم اتفاقات اخیر در بازار ثابت کرد که نقش سنتی اوپک در تعادل بازار و دنبال کردن منافع کشورهای عضو خود و نیز دنبال کردن منافع جهانی بسیار مهم است. بنابراین باید همکاری بین اعضای سازمان اوپک و کشورهای غیراوپکی افزایش یابد تا این سازمان بتواند تاثیرگذاری خود را افزایش دهد. اما نهایتا من معتقد نیستم که اوپک مرده است.

مجری از ایبهکاچیکوو: برای من جالب است که در نشست ماه دسامبر 9عضو از 30عضو اوپک تقریبا تصمیم به خروج از نشست گرفته بودند؛ چراکه فکر میکردند اوپک قرار است کماکان نفت به بازار سرازیر کند.

ایبه کاچیکوو: من با شما موافق نیستم. در آن نشست کسی نخواست خارج شود. اتفاقا آنها بسیار پرشور در مورد مسائل نظر میدادند و در پایان روز همه اعضا خواستار تصمیمی بودند که به نفع اوپک باشد. من فکر نمیکنم که اوپک مرده باشد.

یرگین نیز در این لحظه وارد بحث شده و گفت: ببینید اگر به تاریخ اوپک بنگریم شاهد رفتارهای خیانتبار از اعضای اوپک هستیم که برای مدتی عقبنشینی میکردند و دوباره باز میگشتند. اما این پافشاری کشورها بر قیمت نفت طبیعی است؛ چراکه ایران پس از تفاهم هستهیی زودتر از آنچه فکر کنیم به بازار بازخواهد گشت و قیمتها باز هم کاهش خواهد یافت. بنابراین در دو تا سه ماه آینده باید به دو مورد توجه داشتهباشیم؛ اول اینکه ایران چه مقدار نفت وارد بازار خواهد کرد و سوال دوم این است که چه اتفاقی برای تولید نفت امریکا خواهد افتاد که در حال حاضر 500هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

همیشه پای ایران در میان است

در بخش آخر این میزگرد پای ایران نیز وسط کشیده شد و دفتریوس به عنوان مجری این پرسش را طرح کرد: «شرکت ملی نفت ایران رسما اعلام کرده که آماده افزایش 500هزار بشکه تولید نفت خود در روز است و تا پایان دسامبر2016 این عدد را به یک میلیون بشکه خواهد رساند. آیا به نظر شما ایران در این زمینه موفق خواهد بود؟»

دنیل یرگین نیز با پاسخی که ادعا میکرد اگر به جای ایرانیها بود به جای افزایش تولید نفت از پولهای بلوکهشده استفاده میکرد، ادعا کرد: «درحقیقت من تحلیلهای مستقل برای ارزیابی صحبتهای آنها ندارم. این رقمی که اعلام شده، رقم بالایی است و بستگی به وضعیت صنعتی آنها دارد. آنها باید تصمیم بگیرند که با افزایش تولید نفت خود سبب کاهش قیمت نفت شوند و به این ترتیب درآمد نفتی را از دست میدهند؛ در حالی که آنها میتوانند از پولهای بلوکه شده خود در بانکها استفاده کنند که رقم بالاتری است.»