نسخه برزیلی برای صنعت خودرو

آنچه پیش از این در صنعت خودروی کشورمان نمود آشکار داشت تاکید بر ساخت خودروهای ملی و تکیه بر توان داخلی در زنجیره خودروسازی کشور بود این در شرایطی است که به دلیل پیشرفت جهانی این صنعت بهنظر میرسد ملیگرایی ایدهای منسوخ در خودروسازی باشد. اگرچه تکیه بر توان داخلی در دورهای مشخص، میتواند کمک فزایندهای به رشد و اعتلای برخی صنایع کند اما این دوره مشخص، ظاهرا در صنعت خودروی کشور تعریف نشده و مسوولان صنعت یاد شده بعد از نیم قرن فعالیت و در کنار آن توسعه جهانی خودرو، هنوز از خودکفایی در این صنعت سخن میگویند بدون اینکه کشوری خاص را در این زمینه الگوی خود قرار دهند.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان مطالعه مدلهای توسعه صنعت خودرو در کشورهای صاحب برندهای معتبر خودروسازی همچون اروپاییها و آسیاییها نشان میدهد که هدف و مسیر دولت و خودروسازان این کشورها از فعالیت در صنعت خودرو مشخص بوده است. این خودروسازان یا با تولید خودروی ملی رویای برند شدن در بازار جهانی را در سر داشتند یا اینکه در همکاری با خودروسازان معتبر قصد حضور در زنجیره خودروسازی بهمنظور ارزآوری را ایفا کردند. حال آنکه مدل توسعه صنعت خودروی کشور ما بهنظر متفاوت از دیگر کشورها است؛ چراکه تمایل به تولید ملی دارد، اما حضور خودروسازان جهانی را نیز در جهت رشد و اعتلای این صنعت ضروری میدانند.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به دلیل عدم تفکیک مالکیت و مدیریت در صنعت خودرو و نقش موثر دولت در تصدیهای مدیریتی که گاه شاهد تغییرات آنی در مدیریت شرکتهای بزرگ خودروساز هستیم، استراتژی و الگوی خاصی در روند توسعه این صنعت دیده نمیشود و هر مدیری یا دولتی الگویی خاص برای صنعت خودرو بازتعریف میکنند، اما در مجموع دولتها در عین حمایت از صنعت خودرو بر ملیگرایی نیز تاکید زیادی دارند. در هر حال این صنعت براساس راهبرد ویژهای که در چشمانداز 1404 برای آن تدوین شده بدون الگو سازی باید مسیر توسعه خود را پیش ببرد، اما بسیاری از کارشناسان استراتژی تدوین شده را با توجه به لغو تحریمها و باز شدن فضای اقتصادی کشور چندان مفید فایده نمیدانند؛ بنابراین آنها معتقدند، در صورتی صنعت خودرو در مسیر توسعه قرار میگیرد که ضمن در نظر گرفتن تجربه خودروسازان معتبر جهانی، هدف نهایی خود را مشخص کند. آنگونه که بهنظر میرسد تولید 3 میلیون دستگاه خودرو یا صادرات یک میلیون دستگاه از تولید مذکور، در استراتژی مدون سند چشمانداز 1404 دیده شده اما اینکه هدف نهایی صنعت خودرو با توجه به افزایش تیراژ چیست، همچنان نامشخص است.

اینکه صنعت خودرو ایران قصد دارد راهبرد تولید بهمنظور ارزآوری و ادغام در زنجیره جهانی را دنبال کند یا اینکه میخواهد با تولید پلتفرم، برندملی خود را در عرصه جهانی معرفی کند از جمله سوالات مطرح شده در این زمینه است. در این میان هرچند الگوی کشورهای مختلف مدنظر کارشناسان است اما آنگونه که بهنظر میرسد، الگوی صنعت خودروی اقتصادهای نوظهور، برجستهترین الگو از نظر کارشناسان است. مطالعه مدلهای توسعه صنعت خودرو در کشورهای صاحب برندهای معتبر خودروسازی همچون اروپاییها و آسیاییها نشان میدهد که هدف و مسیر دولت و خودروسازان این کشورها از فعالیت در صنعت خودرو مشخص بوده است.

این خودروسازان یا با تولید خودروی ملی رویای برند شدن در بازار جهانی را در سر داشتند یا اینکه در همکاری با خودروسازان معتبر قصد حضور در زنجیره خودروسازی بهمنظور ارزآوری را ایفا کردند. به اعتقاد کارشناسان خودروسازان بدون این دو الگو راه انتخاب دیگری ندارند. هر چند آنها میتوانند در طولانی مدت این دو الگو را با هم تلفیق کنند، اما مسیر آغاز باید بهگونهای باشد که موجب تعیین تکلیف فعالان این صنعت شود. از آنجا که صنعت خودروی ایران تاکید بسیاری بر تولید «برند ملی» دارد و معتقد است که تاکنون نیز موفق به تولید چند خودروی ملی شده اما براساس تعاریف علمی، عنوان «برند ملی» برای خودروهای تولیدی در ایران چندان شایسته بهنظر نمیآید.

کارشناسان نیز با اشاره به تجربه سالهای گذشته و شرایط تولید، صنعت خودروی ایران را محیط مناسبی برای برند شدن در عرصه جهانی نمیدانند و تاکید دارند خودروسازان ایرانی در شرایط کنونی تاثیر بسیاری در روند جاری تولید خودرو در جهان ندارند، بنابراین این دو خودروساز برای ورود به بازار جهانی باید دومسیر را دنبال کنند که دو هدف مشخص دارد. مسیر اول آنکه خودروسازان با برند داخلی سراغ پلتفرم بروند و مسیر دوم اینکه خودروسازان در مشارکت با خودروسازان معتبر جهانی به توسعه توان فنی و تکنولوژیک خود بپردازند. در این صورت آنها میتوانند در زنجیره تولید جهانی ادغام شوند که ضمن تاثیرات داخلی در زمینه اشتغال و ... ارزآوری بالایی را برای کشور نیز به ارمغان میآورند. آنها با تاکید بر اینکه دولت در شرایط پساتحریم باید به بازنگری اهداف این صنعت بپردازد و دست از بلندپروازی بردارد معتقدند دولت باید نگاهی واقعبینانه به شرایط کنونی خودروسازی کشور و آینده پیشروی آن داشته باشد.

براین اساس کارشناسان مهمترین الگوی مطلوب در شرایط کنونی برای خودروسازی کشور را الگوی ترکیه و برزیل میدانند که ضمن تحقق یافتن در شرایط پساتحریم میتواند زمینه پیوند خودروسازان داخلی به بازار جهانی را ایجاد کند؛ زیرا این دو کشور تنها هدف خود را ورود به زنجیره خودروسازی جهان و کسب درآمد در نظر گرفتند و برهمین اساس امروز نقش قابلتوجهی در تولید جهانی خودرو دارند.

در این زمینه حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو  با اشاره به اینکه الگوی ترکیه بهترین مدل برای شرایط حال حاضر ایران است، میگوید: ترکیه در ارتباط با خودروسازان معتبر جهانی ضمن توسعه صنعت خودرو (تجاری) و قطعهسازی خود توانسته سهم قابلتوجهی از بازار اروپا را از آن خود کند و از این طریق نزدیک به 25 میلیارد دلار درآمد کسب کند. وی معتقد است مهمترین مشکل صنعت خودروی ایران آن است که راهبرد تک خطی (راهبردی واحد) ندارد، حال آنکه بسیاری از خودروسازان معتبر جهانی و حتی خودروسازانی چون ترکیه و برزیل نیز راهبرد تک خطی خود را مشخص کردند. بهاره عریانی پژوهشگر صنعت خودرو نیز الگوی ترکیه و برزیل را در شرایط کنونی برای ایران مناسب میداند و معتقد است که بهدلیل آنکه فعالیت 50 سال گذشته خودروسازان ایرانی نتوانسته موجب موفقیت آن شود؛ بنابراین رویکرد و هدف نهایی باید تغییر کند تا صنعت خودرو ایران همسو با تجربه کشورهای همپای خود به ادغام در زنجیره جهانی بپردازد.

در این میان، برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که خودروسازان ایرانی براساس تجربه چین میتوانند ضمن ائتلاف با خودروسازان خارجی (ائتلاف تویوتا و ایافدبلیو) بهصورت مرحلهای پیشرفت کنند؛ بنابراین در مرحله اول باید شرایط ورود به زنجیره ارزش جهانی خودرو را ایجاد کنیم و فکر برند ملی را از سر بیرون نکنیم تا بعد از موفقیت در مرحله اول به فاز دوم اهداف خود یعنی برند ملی و تولید پلتفرم بپردازیم. در این زمینه، ساسان قربانی، سخنگوی شورای سیاستگذاری با اشاره به اینکه دولت باید بازنگری جدی در استراتژی صنعت خودرو در شرایط پساتحریم داشته باشد، میگوید: بهنظر میرسد که صنعت خودرو ی کشور برای موفقیت باید از الگوهای مختلف براساس شرایط حاکم بر فضای اقتصادی و صنعتی کشور بهره ببرد.