سیاست دوجانبه عربستان در بازار نفت

رخی بر این باورند که عربستان و دیگر متحدانش در اوپک سیاستهایی را که در بیش از یک سال اخیر دنبال کردهاند، تغییر نخواهند داد. اما برخی کارشناسان با توجه به اوضاع وخیم اقتصادی که به دنبال افت 70 درصدی بهای نفت گریبان کشورهای تولیدکننده نفت را گرفته است برگزاری نشست مشترک بین اعضای اوپک و غیرعضو را محتمل میدانند. قیمت نفت از ابتدای تابستان سال گذشته شروع به ریزش کرد و از آن زمان تا کنون شاهد افت 70 درصدی قیمتها بودهایم. در این بین سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) که بهطور تاریخی نقش تنظیمکننده بازار را داشتهاند این بار اعلام کردند که در بازار نفت دخالت نمیکنند و حتی برای رقابت با یکدیگر و همچنین جبران کاهش درآمدهای خود به افزایش تولید بیشتر دست خواهند زد.

در واقع عربستان به همراه سه کشور عرب حاشیه خلیج فارس عضو اوپک با تصمیم کاهش تولید و افزایش قیمت نفت مخالفت کردند. درباره چرایی این سیاست عربستان نظریات مختلفی تاکنون عنوان شده است، اما دلیلی که خود این کشور اعلام میکند حفظ سهم بازار است. به گفته مقامات سعودی افت قیمت نفت ناشی از تولید نفت شیل در آمریکا است و مادامی که قیمت نفت در سطح بالایی قرار داشته باشد، تولیدکنندگان شیل همچنان تولید خود را افزایش خواهند داد. به این ترتیب حتی اگر اوپک تولید خود را کاهش دهد و قیمت نفت افزایش یابد، با افزایش تولید نفت شیل مجددا بازار با مازاد عرضه مواجه خواهد شد و قیمتها دوباره در سراشیبی سقوط قرار میگیرند و در این میان تنها سهم کشورهای عضو اوپک از بازار نفت کاهش مییابد.

در این بین طی یک سال و نیمی که از شروع افت قیمت نفت در بازارهای جهانی میگذرد بارها مقامات دولت ونزوئلا اقدام به مذاکره با کشورهای تولیدکننده نفت اعم از اوپک و غیراوپک کردهاند تا بلکه بتوانند از افت قیمت نفت جلوگیری کنند و با وجود اینکه کشورهای تولیدکننده بارها تلویحا قول همکاری به آنها دادهاند اما تاکنون این تلاشها نتیجهای دربرنداشته است.ونزوئلا که به گفته بسیاری از کارشناسان در مرز فروپاشی قرار گرفته است، به شدت به درآمدهای نفتی خود وابسته است. علاوه بر وابستگی به درآمدهای نفتی که از خصوصیات بارز بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت در جهان محسوب میشود، دولتمردان ونزوئلایی با اتخاذ سلسلهای از سیاستهای مالی غلط این کشور را در بدترین شرایط اقتصادی قرار دادهاند، بهطوریکه نرخ تورم در این کشور در حال حاضر به بیش از 730 درصد رسیده است. از این رو تنها امید دولت ونزوئلا همراه کردن کشورهای اوپک جهت کاهش تولید نفت و افزایش قیمتها در بازار است.

افزایش قیمت نفت با سیگنال روسیه

قیمت نفت طی یک هفته اخیر با اعلام اینکه روسیه برای همکاری با کشورهای عضو اوپک در راستای کاهش تولید موافق است، شروع به افزایش کرد و از حدود 26 دلار به ازای هر بشکه به بالای 31 دلار رسید. وزیر انرژی روسیه، الکساندر نوواک چندی پیش با بیان اینکه با عربستان برای کاهش تولید نفت به توافقاتی دست یافتهاند، اعلام کرد که عربستان خواهان کاهش 5 درصدی تولید نفت کشورهای عضو و غیر عضو اوپک است. با اعلام این خبر بهای نفت به یکباره رشد قابلتوجهی را به ثبت رساند، با این وجود برخی در صحت این خبر تردید داشتند. خبرگزاری رویترز در همان روزها از قول برخی مقامات سعودی اعلام کرد که عربستان تنها بر همکاری بین کشورهای تولیدکننده تاکید دارد و هیچ توافقی درخصوص میزان کاهش تولید از سوی این کشور انجام نشده است.

برخی کارشناسان بر این باورند که روسیه تولید نفت خود را کاهش نمیدهد و فقط در حال ایجاد جو روانی جهت تاثیر مقطعی روی بازار نفت است و همزمان نظر دیگر تولیدکنندگان نفت به خصوص عربستان را درخصوص کاهش تولید نفت میسنجد.

طی یک سال و نیمی که از افت قیمت نفت میگذرد روسیه بارها اعلام کرده نمیتواند تولید نفت خود را از لحاظ فنی کاهش دهد چراکه چاههای نفتی این کشور با چاههای نفتی کشورهای عضو اوپک متفاوت است. در مقابل عدهای اعلام میکنند که افزایش فشار اقتصادی که به دنبال افت قیمت نفت و تحریمهای غرب آغاز شده است، روسیه را وادار به تغییر موضع کرده است. دکتر محمدصادق جوکار، کارشناس ارشد موسسه بینالمللی انرژی در این خصوص گفت: خسارتی که روسیه از تحریمهای غرب و همچنین کاهش بهای نفت طی دو سال اخیر متحمل شده به بیش از 170 میلیارد دلار رسیده است. بر این اساس این کشور مجبور به توقف بسیاری از برنامههای خود از جمله برنامه توسعه میادین نفتی سیبری شده است.

به گفته جوکار، ضرر این کشور از تحریمهای غرب در سال 2017 به 280 میلیارد دلار و مجموع زیان آن از تحریمها و افت قیمت نفت تا سال 2017 به بیش از 600 میلیارد دلار خواهد رسید. بر این اساس روسیه با کسری بودجه هنگفتی مواجه است. وزیر خزانه داری این کشور اعلام کرده احتمالا روسیه مجبور به استفاده از ذخایر ارزی خود خواهد شد.این کارشناس انرژی کشورمان با بیان اینکه روسیه همچنین برنامههای هزینه بری در سیاست خارجی خود از جمله حضور در سوریه و اوکراین را دنبال میکند، اعلام کرد: بر این اساس روسیه بهشدت به افزایش قیمت نفت نیاز دارد که این کشور را وادار به تغییر سیاستهای خود کرده است. در این بین برخی دیگر از کارشناسان بر این باورند که روسیه بهطور تاریخی هیچگاه با اوپک همراهی نکرده است و حتی در برخی موارد در نشستی که با اعضای اوپک شرکت و موافقت خود را برای کاهش تولید اعلام کرده اما بعد از آن به وعده خود عمل نکرده است.

در این خصوص دکتر نرسی قربان، کارشناس اقتصاد انرژی کشورمان به «دنیای اقتصاد» گفت: احتمال تشکیل نشست اضطراری 50 درصد است و نمیتوان خیلی قطعی در اینخصوص نظر داد. به گفته وی سعودیها تنها درصورتی با نشست اضطراری موافقت خواهند کرد که واقعا در سیاستهای خود تغییری دهند و بخواهند در منطقه با دیگر کشورها همکاری کنند. همچنین روسیه نیز تنها با در نظر گرفتن منافع بلند مدت خود حاضر به همکاری با کشورهای عضو اوپک خواهد شد. به باور قربان، روسیه را نباید تنها بهعنوان کشور فروشنده نفت در نظر گرفت و در فروش نفت منافع سیاسی این کشور نیز دخیل است و اگر روسها به این نتیجه برسند که با کاهش تولید نفت منافع استراتژیک و سیاسی آنها به همراه منافع اقتصادیشان تامین میشود، تولید نفت خود را کاهش خواهند داد.

دور برگردان سعودیها؟

در این بین دور جدید سفرهای وزیر نفت ونزوئلا این بار به عربستان رسید و شنیدهها از مثبت بودن این مذاکرات بین وزرای نفت دو کشور خبر میدهد.روز گذشته، رویترز طی گزارشی از قول الوجیو دل پینو اعلام کرد که مذاکرات وی با همتای سعودیاش سازنده و مثبت بوده است. بر اساس این گزارش، النعیمی، وزیر نفت عربستان نیز فضای این دیدار را مثبت ارزیابی کرده است. این در حالی است که رویترز از قول برخی کارشناسان اعلام کرد که بعید است این گفتوگوها نتیجهای دربرداشته باشد چراکه علائمی که نشان دهد عربستان تغییر رویکرد داده است، وجود ندارد و مثبت ارزیابی کردن فضای مذاکرات یکی از عرفهای دیپلماتیک است.

در اینخصوص یکی از کارشناسان نفتی به رویترز گفت: همیشه خوب است که بگوییم مذاکرات مثبت و سازنده بوده است، هیچگاهکسی نمیگوید که مذاکرات منفی بوده است. در حال حاضر مساله ونزوئلا نیست، بلکه مربوط به ایران است. همچنین یک منبع آگاه در اوپک به رویترز گفت: صحبتهایی که درخصوص نشست اضطراری از سوی مقامات سعودی عنوان شده، بسیار کلی است و هیچ صحبتی که نشان از موافقت برای کاهش تولید باشد، نشده است.

با این وجود، دکتر جوکار شرایط اقتصادی کنونی عربستان را دلیلی بر نرمش این کشور در سیاستهای خارجیاش میداند. به گفته وی، عربستان در سال 2014 با کسری بودجه 97 میلیارد دلاری مواجه شده که احتمال میرود این مقدار در سال 2016 به بیش از 110 میلیارد دلار برسد. از طرفی ذخایر ارزی این کشور که در پایان سال 2014 به 732 میلیارد دلار رسیده بود به کمتر از 623 میلیارد دلار رسیده که نشان از کاهش 109 میلیارد دلاری ذخایر ارزی این کشور دارد.

به گفته این کارشناس انرژی کشورمان در این بین عربستان سیاستهای خارجی توسعهطلبانهای برای افزایش نفوذ در سوریه و یمن دارد و هرچند که کشور نیروی نظامی خود را وارد سوریه نخواهد کرد اما اهداف خارجی برای سعودی هزینههای بسیاری به دنبال دارد. جوکار بر این باور است در چنین شرایطی دو راه پیش روی عربستان قرار دارد؛ یکی کاهش هزینهها مثلا با افزایش قیمت حاملهای انرژی است؛ اما عربستان در این گزینه با محدودیتهایی مواجه است چراکه ممکن است با نارضایتیهای عمومی در داخل کشور مواجه شود. دومین گزینه پیشروی سعودیها همکاری با دیگر تولیدکنندگان به منظور کاهش تولید و افزایش قیمت نفت است.

این کارشناس انرژی کشورمان در پاسخ به این پرسش که آیا عربستان سیاست خروج نفت شیل از بازار را متوقف خواهد کرد؟ گفت: به نظر من عربستان سیاست میانهای را دنبال میکند. به این معنا که با کشورهای اوپک و غیراوپک تا آنجایی همکاری میکند که بهای نفت تنها قدری افزایش یابد. در واقع عربستان تاکنون به بخش قابلتوجهی از اهداف خود که کاهش تولید نفتهای غیرمتعارف بود، نزدیک شده است؛ بنابراین با همکاری با دیگر تولیدکنندگان ممکن است بهای نفت را به 40 تا 45 دلار برساند، یعنی قیمتی که تا حدودی آسیبهای اقتصادی ناشی از افت قیمت نفت را کاهش دهد و از سوی دیگر رقمی است که تولیدکنندگان نفت شیل نتوانند با استفاده از آن به بازار برگردند. به گفته جوکار، در حال حاضر 65 درصد نفتهای نامتعارف در آمریکا برای تجاری بودن به قیمتهای بین 55 تا 65 دلاری نفت نیاز دارند. بنابراین عربستان با هدف قراردادن قیمت 40 تا 45 دلاری همچنان سیاست رقابت با نفت شیل را دنبال میکند.

تقابل ایران و عربستان در اوپک

ایران اولین کشور عضو اوپک بود که میزبان وزیر نفت ونزوئلا شد. بعد از این نشست وزیر نفت ونزوئلا با اعلام اینکه 6 کشور عضو اوپک با نشست اضطراری موافقند، گفتوگو با ایران را سازنده خواند. پیش از این وزیر نفت کشورمان، بیژن زنگنه اعلام کرده بود که نشست اضطراری در صورتی که نتیجهای در برنداشته باشد بر بازار نفت اثر منفی خواهد داشت و قیمتها را با کاهش مواجه میکند. رویترز روزگذشته در گزارشی مدعی شد که ایران تمایلی به نشست اضطراری ندارد چراکه این کشور به دنبال بازگشت به بازار نفت و بازپس گرفتن سهم بازاری است که طی سالهای تحریم از دست داده است.

دکتر قربان بر این باور است که در این خصوص بین ایران و برخی از اعضای اوپک اختلافاتی وجود دارد، چراکه ایران سقف تولید خود را مقدار قبل از تحریمها میداند زیرا طی چند سال اخیر ایران مجبور به کاهش تولید و صادرات شده و این تصمیم اختیاری و فنی نبوده است. به گفته این کارشناس کشورمان در مقابل این نظر عربستان اعلام میکند که میزان تولید نفت ایران همان مقداری است که در حال حاضر استخراج میشود و این محل اختلاف بین ایران و عربستان در اوپک است. به گفته قربان ایران بارها موضع خود را در این خصوص اعلام کرده است.

جوکار نیز بر این باور است که افزایش تولید نفت ایران با وجود مخالفتها اجتنابناپذیر است، بنابراین عربستان با وجود نارضایتی مجبور به نرمش در قبال افزایش تولید نفت ایران است. به گفته وی عربستان دو شرط برای کاهش تولید نفت گذاشته است، اول همکاری کشورهای غیرعضو اوپک به خصوص روسیه است که در حال حاضر روسیه سیگنالهای مثبتی در این خصوص داده است. دوم اینکه سهم بازار اوپک حفظ و تقویت شود که این امر نیز با همکاری کشورهای غیرعضو محقق خواهد شد. در واقع عربستان خواهان کاهش 5 درصدی تولید نفت اوپک و کشورهای خارج از این سازمان است، به این ترتیب تولید نفتهای نامتعارف، اقتصادی نخواهد بود و اوپک نیز میتواند سهم خود را در بازار نفت حفظ کند.

دکتر جوکار درخصوص سیاست عربستان در قبال بازگشت ایران به بازار نفت گفت: هرچند عربستان برای جلوگیری از بازگشت ایران به بازار نفت تلاشهایی کرده اما همه میدانند کاهش تولید نفت ایران اجباری بوده است و در این مدت دیگر کشورهای تولیدکننده نفت جای کشورمان را در بازار نفت پر کردهاند؛ بنابراین بازگشت ایران به بازارهای بینالمللی ناگزیر خواهد بود، همچنین ایران با افزایش تولید نفت خود کسری درآمدهای ناشی از افت قیمت نفت را تا حدودی جبران خواهد کرد؛ این شرایطی است که دیگر کشورهای تولیدکننده فاقد آن هستند. اما این را در نظر داشته باشید که از لحاظ فنی ایران نیز نمیتواند افزایش تولید نفت خود را خیلی ادامه دهد، چراکه چاههای نفتی ایران فرسوده شده است. به گفته وی همچنین سیاست فروش نفت ایران در بازار نفت با عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک متفاوت است.

کشورهای عضو اوپک معمولا با خرید پالایشگاه و بستن قرارداد با شرکتهای بینالمللی و همچنین تخفیف دادن امنیت تقاضای خود را به دست میآورند در حالی که ایران علاوه بر تلاش برای فروش نفت خود از راههایی که گفته شد از استراتژی دیگری نیز استفاده میکند که دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس قادر به استفاده از آن نیستند.به گفته این کارشناس ارشد اقتصادی کشورمان، ایران تلاش میکند افزایش صادرات نفت خود را با اقتصاد کلان کشورهای واردکننده نفت گره بزند، به این معنا که در قبال فروش نفت به کشورهای واردکننده، خدمات از دیگر بنگاههای اقتصادی وارد میکند. در این خصوص میتوان به قرارداد ایران با شرکت پژو اشاره کرد که به راحتی انجام شد. اما کشوری مانند کویت هرچند سعی داشته چنین فعالیتی انجام دهد اما از آنجا که جمعیت و تنوع اقتصادی ایران را ندارد، موفق نشده است. بر این اساس عربستان ناگزیر به همکاری با ایران است.