کانال‌های ارزآور بورس در پسابرجام

یکی از مهمترین دستاوردهای برطرف شدن تحریمها و محدودیتهای اقتصادی و سیاسی را شاید بتوان استقبال سرمایهگذاران خارجی به منظور ورود به بخشهای مختلف اقتصادی کشور عنوان کرد چراکه ایران همواره به دلیل برخورداری از زمینههای بکر سرمایهگذاری و وجود خلأ در بسیاری از صنایع مورد توجه سرمایهگذاران خارجی بوده؛ اما نبود دیدی روشن از آینده اقتصاد ایران، ورود این سرمایهگذاران را با مشکلاتی مواجه کرده بود. بازار سرمایه مانند سایر بازارها در جذب سرمایهگذاری خارجی تاکنون ناکام بوده است؛ بهگونهای که سهم سرمایهگذاری خارجی در بورس ایران تنها به 6 تا 7 دهم درصد محدود بوده و این در حالی است که اکنون بیش از 500 میلیون سرمایهگذار در اروپا وجود دارند که بسیاری از آنها علاقهمندند در سهام شرکتهای سودآور مشارکت کنند.

چندی پیش بود که بلومبرگ در گزارشی از آمادگی بازار سهام ایران برای ورود سرمایهگذاران خارجی سخن به میان آورد و گفت: به دنبال رفع تحریمهای مالی علیه ایران، خارجیها میتوانند در بورس تهران که به اندازه بورس استانبول شرکت ثبتشده دارد، سرمایهگذاری کنند. در این گزارش آمده است: رضا سلطاننژاد، یکی از بنیانگذاران شرکت مدیریت دارایی ACL که بهصورت تخصصی روی سرمایهگذاری در ایران فعالیت دارند معتقد است در مدت 6 تا 8 ماه حدود یک میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد بورس تهران خواهد شد.

علاوه بر این در گزارش بلومبرگ با اشاره به ارزش 90 میلیارد دلاری بازار سهام ایران آمده است: بورس تهران پنجمین بازار سهام بزرگ در خاورمیانه است. بر این اساس، با لغو تحریمها میتواند برای جذب سرمایهگذاران خارجی با عربستان که بزرگترین بورس منطقه را دارد رقابت کند. گرچه در گذشته نیز سرمایهگذاری در بورس تهران برای سرمایهگذاران خارجی محدودیت نداشت، اما تحریمهای نظام بانکی مانع نقل و انتقال پول میشد. به این ترتیب، با اتصال بانکهای ایرانی به شبکه سوئیفت این مراحل تسهیل خواهد شد.

با این حال، سرمایهگذاران اروپایی در برخی صنایع خاص، مثل انرژی، همچنان محدودیتهایی دارند. با نگاهی به تجربههای کشورهایی همچون ترکیه، سنگاپور، برزیل و مالزی اثبات میشود سرمایهگذاری خارجی بر متغیرهای کلانی همچون رشد اقتصادی، نرخ ارز، نرخ بهره و... تاثیرات بسزایی دارد. اما باید توجه داشت تحقق این امر، تنها منوط به رفع تحریمهای بینالمللی و گشایشهای اقتصادی نیست؛ بلکه تا زمانی که زیرساختهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تقویت نشده، کشورها نمیتوانند به توفیقی در این زمینه دست یابند. در مقابل در صورتی که سرمایهگذاریها، اصولی و در راستای برطرف کردن نیازهای کشور صورت گیرد، بیشترین نفع را برای کشور به همراه داشته و شاخصهای مهم اقتصادی را بهبود خواهد داد.

انگیزه ورود سرمایهگذاران خارجی

گزارشها نشان میدهند بورس ایران از سال 89 تاکنون بهرغم رشد شاخص کل با کاهش حدود 20 درصدی ارزش بازار مواجه شده است. بر این اساس در سالهای اخیر با توجه به افزایش نرخ ارز، شاهد ارزشگذاری کمتر از 10 سنتی قیمت سهام شرکتهای بورسی بودیم، به گونهای که ارزش کل بازار سهام طی سال 89، حدود 120 میلیارد دلار محاسبه شده که این رقم در سال جاری با افت 20 درصدی به کمتر از 100 میلیارد دلار رسیده است. در این میان، انگیزههایی برای ورود سرمایهگذاران خارجی به بازار سرمایه ایران بیان میشود.

برخی قیمت پایین سهام شرکتهای بورسی را برای سرمایهگذاران خارجی بسیار جذاب میدانند و به همین دلیل میتوان گفت بورس از پتانسیل بالایی برای جذب نقدینگی از منابع خارجی برخوردار است. گروهی نیز به برداشته شدن تحریمها به خصوص تحریمهای بانکی اشاره کرده و آن را عاملی برای سهولت نقل و انتقالات پولی میدانند؛ موضوعی که میتواند انگیزه دیگری برای ورود سرمایهگذاران خارجی به این بازار برآورد شود. بکر بودن بازار سرمایه ایران برای خارجیها را نیز میتوان عامل جذاب دیگری برای سرمایهگذارانی دانست که مشتاق بازاری با بیش از 100 میلیارد دلار ارزش هستند.

صنایع جذاب بورسی برای خارجیها؟

پیشبینیها نشان میدهد صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، حمل و نقل دریایی و همچنین صنعت خودرو در راس اهداف سرمایهگذاری خارجی خواهند بود و طبیعتا در دوران پسابرجام در یک بازه زمانی بلندمدت شاهد رشد قابل توجهی در این بخشها خواهیم بود. صنایع دیگری نظیر بیمه، گردشگری و بانکداری نیز اگرچه سرمایه خارجی زیادی جذب نخواهند کرد اما با توجه به گشایشهای سیاسی و اقتصادی مسیر بسیار بهتری برای تجارت در اختیار خواهند داشت.

رامین ربیعی، مدیرعامل گروه مالی فیروزه با بیان این موضوع که در دو سال گذشته شاهد حضور گسترده سرمایهگذاران خارجی در ایران بودیم، به «دنیای اقتصاد» گفت: پس از شروع مذاکرات، سرمایهگذاران خارجی علاقه بسیاری برای ورود به بازار ایران از خود نشان دادهاند بهطوری که در این مدت گروه مالی فیروزه به تنهایی میزبان 150 هیات سرمایهگذار خارجی بوده است. البته باید توجه داشت که 1/5 سال اول تنها به آشنایی با بازار و همچنین شناخت بیشتر ایران و موقعیتهای موجود در کشور گذشت و به عبارتی سفر سرمایهگذاران خارجی، سفری تحقیقاتی بود اما در 6 ماه گذشته این سفرها در حال تبدیل شدن به سفرهایی برای امضای قراردادهای تعهدآور است. بهعنوان مثال گروه فیروزه در 6 ماه گذشته 3 تا 4 قرارداد خیلی خوب بسته است تا برای سرمایهگذاران خارجی تحقیق بازار انجام داده و شرکتهای ایرانی مناسب برای شراکت این سرمایهگذاران پیدا کند.

وی در ادامه سرمایهگذاران خارجی را به دو دسته کلی تقسیم کرده و عنوان کرد: سرمایهگذاران خارجی به دو دسته کلی سرمایهگذاران مالی و سرمایهگذاران استراتژیک تقسیم میشوند. سرمایهگذاران مالی خود در دو گروه قرار میگیرند. آنهایی که از طریق ابزارهای مالی که خود طراحی کردهایم یعنی صندوقهای سرمایهگذاری خارجی ما وارد بورس میشوند و دیگری سرمایهگذاران مالی که بهصورت مستقیم کد معاملاتی تهیه کرده و به خرید و فروش سهام میپردازند.

دسته دیگر سرمایهگذاران یعنی سرمایهگذاران استراتژیک هستند که یا در قالب تاسیس شرکتهای تولیدی یا خدماتی وارد شده یا سهام یکی از شرکتهای مطرح داخلی را خریداری میکنند. در 6 ماه گذشته هر دو گروه سرمایهگذار وارد کشور شدهاند، بهطوری که تنها گروه مالی فیروزه 12 تا 13 میلیون یورو پول جدید در بخش ابزارهای مالی و 2 تا 3 میلیون یورو از جانب سرمایهگذارانی که مستقیما کد معاملاتی گرفتهاند، به دست آورده است.

مدیرعامل گروه فیروزه در ادامه به بررسی صنایع جذاب برای سرمایهگذاران خارجی اشاره کرده و گفت: به اعتقاد من دو داستان جذاب سرمایهگذاری در ایران وجود دارد. یکی منابع طبیعی ایران است که نفت، گاز، پتروشیمی، معدنیها و فلزات در این گروه قرار میگیرند و دیگری صنایع پرمصرف کشورمان است. با توجه به افت قیمتهای جهانی، جذابیت گروه اول یعنی گروه منابع طبیعی کاهش پیدا کرده و در حال حاضر بیشترین توجه سرمایهگذاران خارجی به صنایع پرمصرف کشور است. این گروه به شرکتهایی اختصاص دارد که تولیداتشان به محصولات مصرفی همچون خوراکیها، نوشیدنیها، داروییها و... در ارتباط است. این گروه جذابیت زیادی برای سرمایهگذاران خارجی دارد.

وی اضافه کرد: صنعت گردشگری و هتلداری نیز دیگر صنعتی است که میتواند سرمایهگذاری خارجی زیادی جذب کند. تاکنون زیرساختهای لازم برای جذب توریسم در کشور محدود بوده اما حالا با باز شدن درهای ایران، هم شاهد ورود گروههای توریستی گردشگری خواهیم بود و هم گروههای توریستی تجاری. از این رو با توجه به کمبودهای موجود درخصوص هتلداری این صنعت نیز میتواند جذابیت زیادی برای سرمایهگذاری داشته باشد.

ربیعی در ادامه تجارت الکترونیک را نیز صنعتی جذاب برای سرمایهگذاری عنوان و اظهار کرد: با توجه به جمعیت تحصیلکرده و جوان ایران و همچنین ضریب بالای نفوذ اینترنت و موبایلهای هوشمند در کشور، صنعت تجارت الکترونیک رشد زیادی کرده است، بهطوری که در دوران تحریم ایران نیز سرمایهگذاران خارجی تمایل زیادی برای ورود به این صنعت داشتند. از این رو به اعتقاد من تجارت الکترونیک جزو اولین صنایعی است که سرمایهگذار خارجی را به خود جذب میکند.

به اعتقاد من اگر سرمایهگذار خارجی را به همان دو دسته FDI و FPI تقسیم کنیم، به خاطر یکسری از قوانین که در 10 سال گذشته و پس از بحران مالی دنیا در بخش سرمایهگذاری مالی به وجود آمد، ورود سرمایهگذار خارجی به بورس نسبت به سرمایهگذاری استراتژیک کندتر خواهد بود؛ چراکه هنوز مشکلات و قوانین دست و پا گیر زیادی سر راه ورود این سرمایهگذاران قرار دارد که حل نشده است. وی در پاسخ به این سوال که سهم ورود سرمایهگذار خارجی به بازار سهام بیشتر خواهد بود یا بازار بدهی و دیگر بازارها گفت: هم بازار سهام و هم بازار بدهی جذابیت خاص خود را برای سرمایهگذاران خارجی دارند. با توجه به تفاوت بین نرخ بهره داخلی و بینالمللی بازار اوراق بدهی از جذابیت زیادی برای سرمایهگذار خارجی برخوردار است اما بازار سهام نیز جذابیت خاص خود را دارد.

باید توجه داشت یکی از بزرگترین مشکلات سرمایهگذاران بزرگ حقیقی و حقوقی خارجی که تاکنون مانع از سرمایهگذاری آنان در ایران میشود، عدم حضور Custodianهای بینالمللی در کشور است. در بازارهای دنیا، بانکهای بینالمللی معتبری وجود دارند که نقش امین و ضامن را برای سهامداران اجرا میکنند. آنها وظایف مختلفی از جمله نگهداری امانتی سهام، دریافت سود شرکتها با اطلاعرسانی در رابطه با سهام و غیره را برای سهامدار برعهده دارند. از این رو، ریسک سرمایهگذاری برای سرمایهگذارانی که به سپردهگذاریهای محلی آشنایی ندارند، کاهش پیدا میکند.

ربیعی در این خصوص گفت: متاسفانه با وجود اینکه سازمان بورس تلاش میکند تا سرمایهگذاران خارجی وارد این بازار شوند، وجود قوانینی چون عدم امکان افتتاح حساب بانکی برای این افراد، مسالهای است که فرد سرمایهگذار را با مشکلاتی مواجه کرده و میکند. در حال حاضر سپردهگذاری مرکزی تنها شرکتی است که اینکار را انجام میدهد و این در حالی است که سرمایهگذار بزرگ خارجی زمانی وارد کشور میشود که بانکهای بزرگ دنیا وارد فعالیت شوند. نکته مهم دیگر درخصوص سرمایهگذاران خارجی این است که به علت عدم شناخت کافی آنها از صنایع و شرکتهای بورسی، به نظر نمیرسد سرمایهگذاری روی سهام شرکتها بهصورت مستقیم، در دستور کار باشد چرا که ریسک عملیاتی ناشی از عملکرد شرکتها بسیار بالا خواهد بود. بنابراین تقاضا برای صندوقهای شاخصی بهوجود خواهد آمد.

مصطفی امید قائمی، مدیرعامل گروه توسعه مالی مهر آیندگان با اشاره به اینکه پیش از این به دلیل وجود تحریمها، سرمایهگذاران خارجی تمایلی برای به ورود به بازار سرمایه از خود نشان نمیدادند، گفت: از آنجا که به دلیل تحریمهای بانکی، نقل و انتقال پول با سهولت انجام نمیشد، سرمایهگذاران خارجی تمایلی برای ورود به بازار سرمایه نداشتند اما در چند ماه اخیر با رفع تحریمها به نظر میرسد این مشکل در حال رفع شدن است.وی افزود: سرمایهگذارانی که به کشور دیگری وارد میشوند، صنایعی را مورد توجه قرار میدهند که از مزیت نسبی برخوردار باشند و در ایران بسیاری از صنایع از این مزیت برخوردارند و میتوانند مورد توجه سرمایهگذاران خارجی قرار گیرند. این کارشناس بازار سرمایه، صنعت پتروشیمی را صنعتی جذاب برای سرمایهگذاران خارجی دانست و عنوان کرد: حوزه پتروشیمی جزو صنایعی است که از مزیت نسبی در مقایسه با دیگر صنایع برخوردار است و به اعتقاد من هنوز هم گزینه مناسب برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی، صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است.

به گفته وی، تشکیل صندوقهای سرمایهگذاری، بازاریابی و همچنین تسهیل نقل و انتقال پول از جمله راهکارهایی است که میتواند موجبات جذب بیشتر سرمایهگذاران خارجی را فراهم آورد. بهروز نعمتی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اما در ارزیابی وضعیت بازار سرمایه در جذب سرمایهگذار خارجی اظهار داشت: در حال حاضر مهمترین مساله در بازگشت سرمایهگذاران به بورس و رونق دوباره آن، اعتماد به بازار سرمایه است.

ظرفیتهای موجود کشور و بکر بودن بخشهای مختلف اقتصادی نشان میدهد کشور ما میتواند در عرصه صنایع مختلف پذیرای سرمایهگذاران خارجی باشد. وی در پاسخ به این سوال که کدامیک از صنایع بورسی از جذابیت بیشتری برای سرمایهگذاران خارجی برخوردار است، عنوان کرد: وضعیت صنایع مختلف با توجه به ریسکهای سیاسی وابسته به پورتفولیوی صنایع متفاوت است، اما در مجموع به اعتقاد من صنایع معدنی از پتانسیل مطلوبی برای ورود سرمایهگذاران خارجی برخوردار است. قائممقام سابق سیمان کردستان اضافه کرد: سیمان، ملات توسعه هر کشوری بوده و به همین دلیل همواره قیمت خاص خود را دارد؛ بنابراین صنعت سیمان از جمله صنایعی است که مورد استقبال سرمایهگذاران خارجی خواهد بود. در کنار این صنعت نیز صنایع پتروشیمی، مخابرات و الکترونیک نوین از جمله صنایعی است که مورد اقبال عموم قرار خواهد گرفت.