بزنگاه تصمیم برای اقتصاد ایران

مشاور اقتصادی رئیسجمهوری با اشاره به عواملی که معجزات و فاجعههای رشد اقتصادی را رقم زدند، گفت: مطالعه این رخدادها نشان میدهد علاوهبر عملکرد کشورها، عنصر زمان نیز نقش تعیینکنندهای داشته است؛ بهگونهایکه کشورهای موفق در برههای از زمان توانستهاند، دست به انتخاب بزنند و تصمیمهای جدید برای اقتصاد اتخاذ کنند. به گفته او، از سوی دیگر تجربه کشورهای ناموفق هم نشان میدهد که آنها هم در فرصتهای زمانی پیشرو، نتوانستهاند دست به تصمیمگیری بزنند و بهجای معجزه با فاجعه روبهرو شدند. همچنین نیلی با تشریح ظرفیتها و دغدغههای سرمایهگذاری خارجی، چارچوب کلی اقتصاد بینالملل در پساتحریم را ترسیم کرد.

مسعود نیلی از «امنیت»، «نیروی کار تحصیلکرده»، «ذخایر غنی نفت و گاز»، «مواد معدنی» و «ظرفیتهای گردشگری» بهعنوان مزیتهای اقتصاد ایران برای جذب سرمایهگذاری خارجی نام برد. همچنین به گفته این اقتصاددان، از «نفوذ سیاسی و اقتصادی بیگانگان و خدشهدار شدن استقلال کشور»، «از دست رفتن ظرفیتهای داخلی ایجاد شده در دوران تحریمها» و «بروز مجدد بحران بدهیهای خارجی» بهعنوان، سه نگرانی بزرگ کشور در دوران پساتحریم و حرکت به سوی برونگرایی یاد کرد.

این اقتصاددان برجسته درخصوص چارچوب اقتصاد ایران در تعامل با سایر اقتصادها عنوان کرد که این روند باید با مسیر گذشته متفاوت باشد. به گفته او، نوع تعامل ایران با جهان در سالهای گذشته، تجاری و مبتنی بر صادرات نفت، صادرات غیرنفتی و واردات کالا بود. این در حالی است که محور توسعه جهانی در دو دهه گذشته «سرمایهگذاری خارجی» بوده است.

مشاور اقتصادی رئیسجمهوری به ضرورتها و الزامات توسعه روابط اقتصادی بینالملل پرداخت و با بیان اینکه مقاطع خاص یا بزنگاههای تاریخیای برای کشورها وجود داشته که توانستهاند با برنامهریزی خود را با یک جهش اقتصادی بالا بکشند، گفت: اگر ما عملکرد کشورهایی را که طی دوره 3 تا 4 دهه گذشته مورد بررسی قرار دهیم، شاید چیزی حدود 10 کشور را مشاهده میکنیم که به دستاوردی رسیدهاند که به آنها معجزات رشد میگویند؛ یعنی کشورهایی که توانستهاند رشدی بالای 6 درصد را طی یک دوره طولانی محقق کنند و تعداد 5 کشور نیز وجود دارد که به آنها فجایع رشد میگویند؛کشورهایی که به هیچ وجه عملکردشان قابل توجیه نیست.

وی گفت: جدا از چارچوبهای سیاستگذاری که این دو گروه کشور در انتخاب مسیرشان دنبال کردند، شواهد نشان میدهد که بحث زمان هم موضوع خیلی مهمی است. کشورهایی که در یک مقطع زمانی خاصی نتوانستهاند یک تصمیماتی بگیرند یا اینکه در یک مقطع توانستهاند یک تغییری در شیوه کار خودشان ایجاد کنند. به همین دلیل این موضوع در ادبیات رشد مورد تاکید و توجه قرار میگیرد. شواهد زیادی میتوان در این زمینه آورد: برزیل که تا اواخر دهه 90 متوسط تورم بالای 800 درصد داشته اینگونه امروز متحول شده است یا تایوان که از تعرض بین چین و دیگر کشورها استفاده کرد، همینطور کره جنوبی که توانست در نشان دادن خود در تقابل با کره شمالی محبوبیت بینالملل ایجاد کند.

او افزود: نکته اینجاست که اکنون ما در همان وضعیت و مقطع به سر میبریم. وی تاکید کرد: بررسیها نشان میدهد بهترین عملکرد رشد اقتصادی در برنامه سوم توسعه (83 -1379) با 5/8 درصد رشد و ایجاد 700 هزار شغل جدید در سال حاصل شد و افزود: امروز اقتصاد کشور به تحولاتی نیاز دارد که توسعه سرمایهگذاریها یکی از الزامات اصلی آن محسوب میشود و تحقق برنامه اشتغال و رشد اقتصادی در قالب نگرش خوشبینانه به رشد سالانه سرمایهگذاری 18/9 درصدی نیازمند است و در حالت بدبینانه این رقم 13/8 درصد مورد انتظار است؛ درحالیکه در چهار دهه گذشته بالاترین نرخ رشد سرمایهگذاری کشور 10 درصد بود. وی افزود: منابع خارجی مورد نیاز برای تحقق اشتغال و رشد اقتصادی سالانه به ترتیب 54 و 28 میلیارد دلار در خوشبینانه و بدبینانهترین حالت است؛ اما چنین ارقامی تاکنون تجربه نشده است.

به گفته نیلی، عملکرد همسایگان جمهوری اسلامی در جذب سرمایهگذاری خارجی، بهطور نمونه جمهوری آذربایجان سالانه بین 5 تا 9 میلیارد دلار، ترکیه 12 میلیارد دلار، عربستان 10 میلیارد دلار، ترکمنستان 3 میلیارد دلار و عراق 2 میلیارد دلار بود. وی افزود: براساس سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی مشخصه برونگرایی و درونزایی مورد تاکید است و برنامهریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی ازجمله فرازهای آن است. مشاور اقتصادی رئیسجمهوری یادآور شد: ایران از ظرفیت و مزیت بالایی برای جذب سرمایهگذاری خارجی برخوردار است و مشخصه تنها کشور امن منطقه، وجود نیروی انسانی تحصیلکرده، همچنین ذخایر غنی نفت و گازی، مواد معدنی، ظرفیتهای سرشار گردشگری از ویژگیهای جمهوری اسلامی است.

وی خاطرنشان کرد: نفوذ سیاسی و اقتصادی بیگانگان و خدشهدار شدن استقلال کشور، از دست رفتن ظرفیتهای داخلی ایجاد شده در دوران تحریمها و بروز مجدد بحران بدهیهای خارجی، سه نگرانی بزرگ کشور در دوران پساتحریم و حرکت به سوی برونگرایی است. نیلی افزود: توسعه روابط اقتصادی بینالمللی در پساتحریم، فرصتها و تهدیدهایی برای کشور ایجاد میکند و درگیر شدن منافع اقتصادی با کشورهای منطقه و بینالمللی به ثبات سیاسی و اقتصادی ایران، از جمله فرصتهای پیش رو است و امید میرود با عملکرد مطلوب و شایسته، مسیر رو به رشدی برای اقتصاد کشور ترسیم شود.

وی اشتغال را مساله شماره یک و اولویتدار اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور توصیف کرد و گفت: دولت در شرایط پساتحریم برای برطرف ساختن این مشکل تلاش میکند. نیلی در ادامه با طرح این سوال که آیا برونگرایی در نظام ارزشی و سیاستگذاری ما مورد پذیرفته شدهای است یا خیر، گفت: در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی دو محور اصلی وجود دارد که شامل برونگرایی و درونزایی میشود.

او با اشاره به اینکه این اولین بار است که در یک سیاست دست بالایی از واژه برونگرایی صراحتا استفاده شده است و با طرح این پرسش که آیا این امکان وجود دارد که روی یک مدلی از تعامل با دنیا در داخل به توافق برسیم و اینکه ما در چه چارچوبی عمل کنیم که هم پاسخگوی نگرانیهای داخلی باشیم هم از منابع فراوانی که در دنیا وجود دارد بتوانیم استفاده کنیم، گفت: ابتدا باید ببینیم در اقتصاد جهانی چه خبر است. به گفته او اتفاقات زیادی در جغرافیای رشد افتاده است، یعنی تعداد کشورهایی که اکنون نرخ رشد دو رقمی دارند زیاد شدهاند در حالی که هیچوقت رشد دورقمی قابل تصور نبود. اتفاق بعدی تحولاتی است که هم در مسیر و هم اندازه جریانهای سرمایههای بینالمللی ایجاد شده است.

همچنین در درون اقتصادهای بزرگ هم تحولاتی صورت گرفته و نوعی از توازن در آنها شکل گرفته است. و در نهایت ظهور قدرتهای نوپای اقتصادی که باعث شدهاند توزیع سرمایه و تکنولوژی گسترده باشد و به آن تمرکزی که قبلا وجود داشت، نباشد؛ بنابراین دست ما را بازتر کرده است تا بتوانیم با دنیا رابطهای بهتر برقرار کنیم. وی در ادامه با اشاره به چین که در نقاط پرریسک دنیا سرمایهگذاری کرده است، گفت: همچنین در اروپا که «5 تا 6 سال گذشته با بدهیهای فراوانی روبهرو بودند و اینکه رشد اقتصادی اروپا هنوز به نقطه ایمنی نرسیده است و نرخ بیکاری بالای آنها نشاندهنده این است که هر کشوری بخواهد وارد عرصه بهرهبرداری از فرصتهایی باشد که در مناطق جغرافیایی مختلف دنیا وجود دارد، لازم نیست حتما امتیازات زیادی بدهد حتی میتواند امتیاز هم بگیرد؛ بنابراین میتوان یک جغرافیای متنوع تعامل داشته باشیم به طوری که آن نگرانیها از وابستگی و خدشهدار شدن استقلال کاملا بیمورد باشد بنابراین ما میتوانیم یک رویکرد فعال داشته باشیم.

وی با تاکید بر کلیدواژه برونگرایی فعال در مقابل برونگرایی منفعل گفت: اگر ما منتظر باشیم که ببینیم چه کسانی به ما پیشنهاد میدهند و ما به استقبال آنها برویم متفاوت است با اینکه ما خودمان بهصورت فعال عمل کنیم، بهنظر میرسد این دومی امکانپذیر است. ما امروز در شرایطی هستیم که میتوانیم براساس نیازهای اقتصادی خود و شرایط ویژه جهانی انتخاب داشته و در عرصه بینالملل فعال باشیم با حفظ استقلال کامل خود. نیلی درباره نگرانی سوم پاسخ داد: بعد از سال 2008 که بحران مالی اروپا و آمریکا و بسیاری از کشورهای دنیا اتفاق افتاد نظام مالی دنیا به شدت محافظهکار شد در نتیجه میتوان گفت کمترین قسمت نگرانی به این موضوع برمیگردد.