اکتشاف ذخایر مس، لنگ اعتبارات است

نداشتن تجهیزات و فناوریهای نوین، نیاز به بررسی و دقت بیشتر برای کشف ذخایر و همچنین رفع مشکلات و چالشهای موجود بین واحدهای معدنی و سازمانهای مرتبط با فعالیتهای آنها همچون محیطزیست از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. هماکنون در ایران ذخایر معدنی فراوانی از مس پورفیری یافت میشود که در صورت حمایت از سرمایهگذاران و تامین زیرساختهای مورد نیاز، میتوان نسبت به افزایش تولید محصول نهایی امیدوار بود. البته انجام عملیات اکتشاف تکمیلی به منظور استفاده بهینه از محدوده معدنی موضوعی است که با حمایت دولت و ارائه تسهیلات به بهرهبرداران معدنی این حوزه به سرانجام میرسد و منجر به رشد اکتشافات معدنی میشود.

معدن مس دالی

کانسار مس– طلا پورفیری «دالی» از نظر زمینشناسی در نوار ماگمایی ارومیه- دختر و از نظر ژئودینامیکی در کمان حاشیه قاره واقع شده است. طرح مس طلای دالی از جمله ذخایر بزرگ معدنی استان مرکزی است آنالیزهای شیمیایی «السیپی» در بیشتر نمونهها تمرکز کمتر از یکدرصد مس و حدود یک گرم در تن طلا را نشان میدهد.

اکتشاف مس، هزینهبر است

یکی از چالشهای موجود بر سر راه اکتشافات مس، تعلق نگرفتن وام به اکتشافات تکمیلی است. سارا یوسفیفر، کارشناس مس در این زمینه گفت: یکی از بزرگترین مشکلات بخش اکتشافات مس به هزینههای اکتشافی آن بازمیگردد که بسیار پرهزینه است و نیازمند حمایت از سوی دولت است. چرا که در شرایط بحرانی برخی از مواد معدنی، کمک به اجرای پروژههای مسی، میتواند روزنه امیدی برای کاهش این بحران باشد.

وی بر این باور است که برای ذخایر مس نیاز به صنایع هایتک در هر ۲ بخش اکتشاف و فرآوری احساس میشود. اگر برای اکتشافات از تجهیزات نوین استفاده شده و براساس استانداردهای جهانی که کمترین خطا را دارند پیش برویم در نتیجه میتوان تا حدودی بخشی از هزینهها را کاهش داد.

یوسفیفر یکی دیگر از مشکلات برخی از محدودههای معدنی مس را مسائل زیستمحیطی و منابع طبیعی دانسته و افزود: هماکنون یکی از پروژههای بزرگ مس استان مرکزی که قبلا چندین میلیارد تومان هزینه اکتشافی صرف آن شده اما شاهدیم که بعد از دریافت پروانه کار، یک محدوده زیستمحیطی به نام «پلنگ دره» را روی آن مشخص کردهاند و همین موضوع سبب شده جانمایی برای واحد فرآوری به تعویق بیفتد. این کارشناس مس برخی از پروژههای معدنی بهدلیل وجود چالش با محیطزیست و منابع طبیعی در عمل فعالیتی ندارند و از دولت خواست تا شرایط مناسبی برای پرداخت حقوق دولتی برای آنها در نظر گرفته شود.

چالشهای اکتشاف مس

سارا یوسفیفر درباره چالشهای اکتشاف مس گفت: در حال حاضر، مس در بدترین شرایط افت جهانی از لحاظ قیمت قرار گرفته و بنابراین باید برای توسعه اکتشاف در این حوزه به تامین نقدینگی مورد نیاز فکر کرد. این کارشناس مس بهعنوان مثال به یکی از پروژههای معدنی مس پورفیری به نام محدوده «دالی» در استان مرکزی اشاره کرد که بهدلیل نبود نقدینگی کافی نتوانسته دوره اکتشاف را بهطور کامل طی کند و در ادامه گفت: هماکنون یکی از بزرگترین پروژههای مس پورفیری ایران کانسار «دالی» است که از سال ۱۳۸۶ بهرهبرداری از آن با همکاری شرکت ایرلندی به نام «پرشین گلد» آغاز شد و تمامی هزینههای بخش اکتشافات از سوی این شرکت پرداخت میشد. اما در سال ۸۸ از ادامه همکاری در پروژه انصراف داد و دریافت گواهی کشف از سوی گروه ایرانی برای پروژه یادشده با ۶ «گمانه» معدنی انجام شد.

او با بیان اینکه پروژه مس دالی از نوع پورفیری است و فعالیت در آن تنها با ۶گمانه معدنی غیرمنطقی بوده و با استانداردهای جهانی فاصله دارد، افزود: برای انجام مراحل بعدی و تکمیل چرخه تولید یعنی از اکتشاف تا احداث واحد فرآوری، باید از میزان ورودی و خوراک مورد نیاز اطلاعات کافی داشت و بعد برای تامین آن به سراغ اکتشافات تکمیلی رفت که انجام آن نیازمند سرمایه و منابع مالی است.

به گفته یوسفیفر پروژههای مس بهویژه مس پورفیری هزینهبر است. اگر ذخیره مس رگهای باشد برای اجرای کار به شکل اصولی و انجام حداقلی عملیات حفاری به ازای هزار متر، رقمی افزونبر یکمیلیارد تومان نیاز است اما در مقابل هزینه پروژههای مس پورفیری از ۳میلیارد تومان شروع شده و در ادامه افزایش مییابد و دلیل آن هزینه بر بودن حفاری و آنالیزها است. (ذخیره مس رگهای دارای ذخایر کم با عیار بالا است اما ذخیره مس پورفیری ذخایر بالا با عیار پایین دارد).

او افزود: پروژه مس دالی بسیار هزینهبر است و برای تکمیل آن تسهیلات بانکی بیشتری نیاز است این در حالی است که برای پروژههای اکتشافی دریافت وام با مشکلات و سختیهای بسیاری همراه است بهویژه زمانی که یک پروژه را در دوران بحرانی تحریم جمعآوری کرده و هماکنون قرار است که وارد اکتشافات تکمیلی شویم.

معادن پورفیری بستر پژوهشها کاربردی اکتشاف

اردشیر هزارخانی، استاد دانشگاه امیرکبیر که پروژه دکترای خود را در معدن مس «سونگون» گذرانده پیرامون تنوع معادن پورفیری و ارتباط تنگاتنگ این معادن با یکدیگر را اینگونه بیان کرد: اگر بتوان ارتباط ژنتیکی بین کانیزایی، سنگ میزبان و دگرسانیهای موجود را پیدا کرد، موقعیتی در اختیار پژوهشگر قرار میگیرد تا درباره معادن پلیمتال دیگر نیز دید جامعی پیدا کند.

اردشیر هزارخانی درباره یکی از مهمترین روشها در زمینه اکتشافات مدلسازی ترمودینامیکی این تیپ از ذخایر معدنی نیز اظهار کرد: این مدل هماکنون بهعنوان یک الگوی ویژه در دنیا مطرح و راهگشای پژوهشهای بعدی است که از سوی پژوهشگران جوان در حال انجام است. از این نظر معادن پورفیری بهویژه مس بستر بسیار مناسبی برای پژوهشهای نوین اکتشافی به شمار میروند و ظرفیتهای زیادی برای سنجش عناصر متفاوت دارند.

به عقیده وی در مدلسازی تشکیل این معادن در پوسته قارهای ایران مشخص شد که توده نفوذی ایجادکننده مس نباید در اعماق بیش از ۳ کیلومتر تزریق شده باشند. بر این اساس اختلاف عمده معادن مس پورفیری ایران با همتاهای خود در قاره امریکا، عمق تزریق کمتر و زمان تشکیل آنهاست.

این استاد دانشگاه افزود: بر این اساس شکل و ساختار خلق معادن در ایران بهطور کلی با معادن دیگر در جایجای جهان متفاوت است و این موضوع به خودی خود اکتشاف، پژوهش و استخراج آنها را متفاوت میکند. چهبسا با استفاده از فناوریهای نوین بتوان روشهای منحصربهفردی برای اکتشاف و استخراج بهینه معادن ایران یافت.

معادن بزرگ پنهان و اکتشاف ناکافی

هزارخانی درباره این موضوع که کمتر از ۲۰درصد معادن ایران به اکتشاف رسیدهاند نیز اظهار کرد: مخفی ماندن معادن ایران دلایل زیادی دارد که از آن جمله میتوان به ادامه روند اکتشاف با روشهای قدیمی و استفاده از افراد غیرمتخصص اشاره کرد. به گفته وی ممکن است در این میان معادن بزرگی از قلم افتاده باشند. اگر ترکیب، فشار و حرارت برای تشکیل یک معدن مس پورفیری در «سرچشمه» و «سونگون» مناسب بوده، احتمال دارد در میان این دو محدوده موقعیتهای مناسب دیگری وجود داشته باشد. بنابراین بهطور قطع باید کار بیشتری انجام شود تا برآوردهای درستی بهدست آید.

این استاد دانشگاه بر این باور است باید سیاستی اتخاذ کرد که در هر شرایطی فعالیتهای پویا و اصلی اکتشاف قطع نشوند چرا که تنها مسیر برای شکوفایی بخش اکتشافات در مس توجه استراتژیک به آن است. باید مس بهعنوان کالای استراتژیک مورد توجه قرار گیرد و بهعنوان جایگزینی برای نفت مورد قبول قرار گیرد تا اکتشافات در آن با تغییرات قیمت در بازار تحتتاثیر قرار نگیرد.

وی تاکید کرد: در بخش اکتشاف سعی بر آن است که از فناوریهایی با کارآیی بالا اما ارزان مانند «سیالات درگیر» استفاده شود. این فناوری ارزان و موثر در بخش اکتشافات تاکنون در ایران به شکلی ناکارآمد و فقط برای نگارش مقالات علمی استفاده شده است.

او در ادامه با اشاره به نتیجه کاربرد این روش در معادن کشور که علاوه به اکتشاف بهینه معادن موجب نگارش بیش از ۱۰۰ مقاله علمی شده، گفت: امروزه افراد زیادی که متاسفانه تخصص کافی ندارند وارد بحث سیالات درگیر و تفسیر آنها میشوند و به دلیل نداشتن تجربه کافی، به طور عملی روش را ناکارآمد نشان میدهند. این مشکلی است که تمامی روشهای نوین اکتشاف بهدلیل ناآشنا بودن اپراتور درگیرش شده و بهصورت ناکارآمد معرفی و از صحنه کاربردهای اکتشافی خارج میشوند. این استاد یار دانشگاه افزود: در ایران در بخش استخراج معدن بهمراتب سرمایهگذاری بیشتر از بخش اکتشاف انجام شده و این با دورههای اکتشافی که هنگام استخراج در تمام کشورهای پیشرفته انجام میشود، مغایرت دارد و با ادامه این شیوه به صنعت معدن در ایران ضربات سنگینی وارد خواهد شد.

به عقیده هزارخانی و بسیاری از متخصصان دیگر در این حوزه راهکار توسعه بخش اکتشافات معادن ایران بهویژه مس استفاده و بهرهگیری از فناوریهای نوین و ارزان است که در صورت توجه به این موضوع در کنار نگاه استراتژیک به مس و استفاده از گروههای پژوهشی و متخصص برای اکتشاف شاهد فعالیت بیشتر در این حوزه خواهیم بود و به یقین افق روشنتری برای تولید مس در ایران پدیدار خواهد شد.