الگوهای موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی

سرمایهگذاری و انتقال تکنولوژی

در بیشتر کتب اقتصادی، سرمایهگذاری مستقیم خارجی بهعنوان یکی از کلیدیترین عوامل در توسعه اقتصادی و ادغام اقتصادهای در حال توسعه در بازار جهانی ذکر شده است. مثالهای متعددی برای تاثیرات مثبت سرمایهگذاری در صنعت فناوری اطلاعات وجود دارد که بارزترین آن گزارش بانک جهانی است. این گزارش تاکید میکند فناوری اطلاعات بزرگترین مولد رشد اقتصادی در دهههای آینده است. براساس مطالعات انجام شده، نقش سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر اقتصادهای در حال توسعه، یک جریان ترکیبی از سرمایه و تکنولوژی است.

نظریههای رشد و تجارت هم نشان میدهد، جریان ورود سرمایه، ممکن است باعث افزایش سرانه تولید ناخالص داخلی در کشورهایی که سرمایه وارد میکنند، شود. بهعلاوه، دسترسی به تکنولوژیهای بهتر، بهعنوان تنها منبع رشد پایدار شناخته شده است. در نتیجه شیوههایی که بهوسیله آنها تکنولوژیهای پیشرفتهتر بتوانند وارد اقتصادهای محلی شوند و تاثیرات تجربی ورود این تکنولوژیها، در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. واضح است که سرمایهگذاری مستقیم خارجی تنها منبع سرمایه و تکنولوژی نیست. کشورها ممکن است به پسانداز خود یا استقراض از بازارهای بینالمللی برای افزودن به سرمایه خود تکیه کنند. حتی ممکن است کشورها برای ارتقای فناوریهای پیچیده از تحقیق و توسعه داخلی استفاده کنند؛ اما کشورهای در حال توسعه ممکن است در بازارهای اعتبار بینالمللی دچار محدودیت شوند و نتوانند منابع لازم را جهت راهاندازی تحقیق و توسعه داخلی تامین کنند.

بهعلاوه، سرمایهگذاری مستقیم خارجی به اشتراکگذاری ریسک را بین صاحبان سرمایه خارجی و کشوری که این سرمایه را جذب کرده است به همراه دارد. این ویژگی سرمایهگذاری خارجی باعث میشود بسیاری از کشورها این نوع جذب سرمایه را بیشتر به کار ببرند و کمتر از گرفتن وام استفاده کنند. بهعلاوه (اگر تنها راه نباشد) ممکن است یکی از کمهزینهترین روشهای دستیابی به تکنولوژیهای پیشرفته در کشورهای فقیر باشد. واضح است که تاثیرات مثبت جذب سرمایه در اقتصادهای محلی زمانی که اقتصاد از نرخ بالای بیکاری رنج میبرد، بسیار بیشتر خواهد بود. اول از همه، یک اثر مستقیم وجود دارد: ایجاد شرکتهای خارجی تقاضای نیروی کار در اقتصاد میزبان را افزایش میدهد. دوم، اثر غیرمستقیم است. شرکتهای خارجی با درخواست کالا و خدمات تولیدی از تامینکنندگان به اقتصاد محلی متصل میشوند. این اثر غیرمستقیم تقاضای نیروی کار را افزایش میدهد و باعث کاهش نرخ بیکاری یا افزایش دستمزد یا ترکیبی از هر دو میشود.

سرمایهگذاری مستقیم خارجی یکی از مهمترین روشهای انتقال تکنولوژی از کشورهای توسعهیافته به کشورهای در حال توسعه است. همچنین در تحریک سرمایهگذاری داخلی و بهبود سرمایه انسانی و موسسات در کشور میزبان نقش بسزایی دارد. سرمایهگذاری مستقیم خارجی بهعنوان منبع اصلی تحریک رشد و ایجاد تغییرات مثبت اجتماعی در کشورهای در حال توسعه مورد تحسین قرار گرفته است. با انتقال مستقیم تکنولوژی در شرکتهای چندملیتی و به روزرسانی سرمایههای نهفته مانند مدیریت و راهکارهای بازاریابی، به طور مستقیم بر رشد اقتصادی تاثیر گذار است. چنین نفوذ جغرافیایی و تکنولوژیکی باعث بهبود صادرات، اشتغال و ادغام اقتصاد میزبان با بازار جهانی و مجبور کردن شرکتهای داخلی به ارتقای تواناییهای تکنولوژیک، مدیریتی و قابلیتهای تولیدی شود.

یکی دیگر از راههایی که اقتصادهای در حال توسعه از سرمایهگذاری مستقیم خارجی آن سود میبرند، استفاده از ارتباطات پسین و پیشین است. ارتباط پیشین زمانی به وجود میآید که همکاری شرکت خارجی با تامینکنندگان داخلی منجر به بهبود توسعه زنجیره تامین داخلی و توسعه انسانی شود. از سوی دیگر، ارتباط پسین زمانی رخ میدهد که شرکتهای خارجی شروع به فروش محصولات یا خدمات خود به شرکتهای داخلی میکنند و باعث رشد کسب و کارهایی میشوند که از محصولات آنها استفاده میکنند. تجربههای تاریخی نشان میدهند تولید و انتقال ایدهها نقش کلیدی در تعیین استانداردهای جاری زندگی بشر دارند. در ادامه به بررسی تجربه سرمایهگذاری خارجی در صنعت فناوری اطلاعات میپردازیم.

تجربه سرمایهگذاری خارجی در صنعت فناوری اطلاعات

هند: توسعه صنعت فناوری اطلاعات در هند از اوایل دهه 90 آغاز و صادرات نرمافزار در این کشور از 128 میلیون دلار در سال 1991 به 6 میلیارد دلار در سال 2000 رسیده است. این صنعت در هند رشد بسیار بالایی داشته است و صادرات آن در آستانه 100 میلیارد دلاری شدن قرار دارد. میزان اشتغال مستقیم در این صنعت برابر 2/ 5 میلیون نفر و اشتغال غیرمستقیم نزدیک 9 میلیون نفر است. این رشد فزاینده قطعا به کمک سرمایهگذاری خارجی و انتقال تکنولوژی به این کشور انجام شده است.

رویکرد دولت هند از اوایل دهه نود از سیاست خودکفایی که منجر به کاهش شدید قدرت ارزآوری در این کشور شده بود، به سیاست همبستگی که پیشرفتهای چشمگیر اخیر را بهدنبال داشته است، ارتقا یافته است. این رویکرد بهدنبال شکست سیاست ملیسازی سهام شرکتهای خارجی در دهه 80 که خروج شرکتهای خارجی از این کشور را بهدنبال داشت، نتایج بسیار مثبتی را در افزایش چشمگیر صادرات و ایجاد اشتغال مفید در این کشور به همراه داشته است. چین: پروژه توسعه و نهادینهسازی فناوری اطلاعات از اواسط دهه ۱۹۸۰ در چین به اجرا درآمد.تخمینها نشان میدهد که امسال ارزش بازار صنعت فناوری اطلاعات در چین به 60 میلیارد دلار رسیدهاست. هماکنون صدها شرکت کوچک و بزرگ چینی در این حوزه فناوری اطلاعات مشغول به فعالیت هستند و دستکم 20 شرکت از میان 100 شرکت بزرگ چینی در گروه قرار میگیرند. اغلب شرکتهای بزرگ کامپیوتری و مخابراتی در این کشور زیر کنترل شدید مقامات دولتی هستند. با این حال این شرکتها توانستهاند به فرمول خاصی از توسعه اقتصادی برسند که به کمک آن میتوانند علاوهبر رقابت در بازار داخلی، بخت خود را در بازارهای خارجی نیز بیازمایند.

رفع شکاف فقر

شاید بتوان گفت کشورهای فقیر از شکافهای ایده رنج میبرند تا شکافهای اشیا، در نتیجه قسمت بزرگی از فقر جهانی را میتوان با هزینه نسبتا کم بهوسیله جبران عقبماندگی تکنولوژیک از بین برد. مفهوم روشنی از این تجزیه و تحلیل، ملتهایی هستند که خود را از جریان آزاد اندیشهها منزوی یا سدهایی را در برابر بهکارگیری تکنولوژیهای جدید ایجاد کردهاند. سرمایهگذاری مستقیم خارجی میتواند بهعنوان یک کانال مهم برای اشاعه نوآوریها و ایدههای جدید عمل کند و باعث افزایش روند رشد شود. در نتیجه حداقل این پتانسیل وجود دارد که اقتصادهای فقیر بیشترین منفعت را از کم کردن محدودیتهای تجارت بینالمللی و تشویق جریان سرمایهگذاری خارجی و سرمایهگذاری روی نیروی انسانی ببرند؛ زیرا به این وسیله میتوانند به انبار دانش جهان دسترسی پیدا کنند. سازمان ملل در کنفرانس تجارت و توسعه چندین نوع سرمایهگذاری مستقیم خارجی را تعریف کرده است:

-سرمایهگذاری درجستجوی دستیابی به منابع طبیعی

-سرمایهگذاری درجستجوی بازار

-سرمایهگذاری درجستجوی بهرهوری

-سرمایهگذاری درجستجوی داراییهای استراتژیک

سرمایهگذاری بهدنبال دستیابی به منابع طبیعی در بخش استخراجی، سرمایهگذاری بهدنبال بازار، هرگونه سرمایهگذاری در جهت خدمت به بازار میزبان، سرمایهگذاری بهدنبال بهرهوری، انتقال بخشی از کسب و کار یک شرکت به کشور دیگر برای کم کردن هزینهها و سرمایهگذاری بهدنبال داراییهای استراتژیک، سرمایهگذاری در کشورهای دیگر جهت کسب تجربهها و تکنیکهای جدید است. تاثیرات محلی برای هر یک از روشهای سرمایهگذاری مستقیم خارجی ذکر شده متفاوت است. سرمایهگذاری بهدنبال بازار ممکن است باعث افزایش اشتغالزایی و تجارت کمتر شود؛ در حالی که سرمایهگذاری بهدنبال بهرهوری ممکن است هم باعث افزایش اشتغالزایی و هم باعث تجارت بیشتر شود. رایجترین راه که روی نیروی انسانی تاثیر مثبت میگذارد از طریق مزایای انتقال مالکیت است؛ زیرا راهکارها و دانشهای تکنولوژیک، مدیریتی و بازاریابی باید به شرکتهایی که روی آنها سرمایهگذاری شده است، انتقال یابد.

جذب اینگونه دانشها و مهارتها از طریق جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی به بهبود فرآیند ارگانی و تولیدی شرکتهای محلی کمک میکند. چنین بهبودهایی در نیروی انسانی میتواند به صورتهایی مانند تشکیل شرکتهای مرتبط توسط نیروی آموزشدیده (کارمندان قبلی) در شرکتهای چندملیتی یا وابسته به آنها، با استفاده از دانشی که در اینگونه شرکتها کسب کرده است یا از طریق آموزش مستقیم استخدامهای محلی باشد. البته مزایای نفوذ اینگونه شرکتها در کشور میزبان بستگی به تواناییهای بخش خصوصی در آن کشور دارد؛ زیرا اگر آنها نتوانند اینگونه مهارتها و دانشها را جذب کنند، این مزایا دیگر وجود خارجی نخواهند داشت.