خیز نفتی ایران در بازار جهانی

بررسیها نشان میدهد از زمان رفع تحریمهای غرب تاکنون میزان صادرات نفت و میعانات گازی حدود 53 درصد رشد داشته است. درواقع 700 هزار بشکه در روز به حجم صادراتی ایران افزوده شده است. میزان تولید روزانه نفت نیز از 2 میلیون و 800 هزار به 3 میلیون و 200 هزار بشکه در پسابرجام رسیده است.

صادرات نفت و میعانات گازی ایران از 2 میلیون بشکه گذشت. وزیر نفت حجم صادرات نفت و میعانات گازی را هماکنون بیش از ٢ میلیون بشکه در روز عنوان کرد. این موضوع حکایت از احیای بازار نفت است همانگونه که وزیر پیش از این وعده داده بود. این در حالی است که میزان صادرات نفت ایران تا پیش از اجرایی شدن برجام در بیشترین میزان خود به یک میلیون و 100 هزار بشکه در روز رسیده بود. در این دوره میزان صادرات میعانات گازی به حدود 200 هزار بشکه در روز رسید. به ترتیب در دوره پیش از برجام بهطور متوسط در بهترین حالت میزان صادرات نفت و میعانات گازی در مجموع رقمی حدود یک میلیون و 300 هزار بشکه در روز بوده که با انتشار آمارهای جدید با رشد 53 درصدی میزان صادرات نفت و میعانات به حدود 2 میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که با فرض ثبات میزان صادرات میعانات گازی افزایش 500 هزار بشکه به میزان تولید و صادرات نفت خام باعث خواهد شد صادرات نفت و میعانات گازی در نیمه اول سال جاری به 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز برسد که با احتساب این آمار در مقایسه با دوره پیش از رفع تحریمها شاهد رشد 107 درصدی صادرات نفت و میعانات گازی در یک سال خواهیم بود.

بعد از لغو تحریم ها ایران با قدرت و قاطعیت هرچه تمامتر به صحنه بینالمللی بازارهای نفتی بازگشت و دولتمردان ایرانی به وعده افزایش 500 هزار بشکهای تولید طلای سیاه بلافاصله بعد از لغو تحریمها و افزایش بیشتر آن در ماههای بعدی وفا کردند. هرچند هنوز هم نتوانستهایم به تولید 4 میلیون بشکهای قبل از تحریمها بازگردیم و در خوشبینانهترین شرایط با آن روزها فاصلهای 800 هزار بشکهای خواهیم داشت. با آنکه مقدار تولید در فاصله سالهای 57 تاکنون افتی بیش از 30 درصد را تجربه کرده با این حال بررسیهای دنیای اقتصاد حاکی از آن است که اوج تولید نفت کشورمان با رقم 4میلیون و 50 هزار بشکه در سال 86 بوده که این مقدار از سال 57 تا کنون بیسابقه است. تولید نفت ایران قبل از سال 2007 میلادی (87 شمسی) حدود 4 میلیون بشکه در روز بوده که از همان سالها به دلیل مشکلات فنی روندی نزولی را طی کرده و به عقیده تحلیلگران عدم سرمایهگذاری در صنعت نفت در آن سالها مهمترین دلیل این مساله بوده است. پس از پشت سر گذاشتن آن سالها طلای سیاه روندی را که از سال 87 در پیش گرفته بود، ادامه داد و سرنوشت بدتری را در سالهای تحریم برای خود رقم زد.

با این حال بر اساس گزارشهای بانک مرکزی میزان تولید در سال 89 روزانه 3 میلیون و 556 هزار بشکه بوده که از ارقام کنونی بالاتر است و این امر از تداوم روند کاهشی تولید در دولت دوم احمدی نژاد حکایت دارد. ایران پیش از تشدید تحریمها در سال 2012 دومین تولیدکننده بزرگ اوپک بود، اما در دوران تحریم از میزان تولید و صادرات نفت کشورمان به شدت کاسته شد؛ بهگونهای که در دوران تحریمها ایران روزانه حدود 2 میلیون و 850 هزار بشکه نفت خام تولید میکرد که یک میلیون بشکه به صادرات و یک میلیون و 850 هزار بشکه به مصرف پالایشگاهها اختصاص داشت. دولت روحانی در شرایطی دولت را به دست گرفت که تولید نفت ایران به حداقل آن در سالهای پس از انقلاب به استثنای زمان جنگ رسیده بود. با این حال وزیر نفت کشورمان به دنبال آن بود که در کمترین زمان ممکن و با تمرکز کامل بر نفت و گاز، ایران را به اوج اقتدار خود بازگرداند.

اظهارات زنگنه در زمینه افزایش تولید نفت و اقدامات دولت در راستای بهبود وضعیت سیاسی ایران بهخصوص در حوزه نفت موضوعاتی است که نشان از عزم جدی دولت در این عرصه و احتمال بالای موفقیت آن دارد. وزیر نفت کارش را در شرایطی شروع کرد که قیمت هر بشکه نفت که بالای ۱۰۰ دلار بود، به مرور زمان کاهش یافت و یکی از بزرگترین ریزشهای تاریخی خود را تجربه کرد. در این بین آمارهای جدید نشان میدهند که تولید نفت ایران در ماه مارس با ۱۰۰ هزار بشکه افزایش به 3/2 میلیون بشکه در روز رسیده که بیشترین افزایش از ماه می۲۰۱۲ تاکنون محسوب میشود و نشان میدهد اگرچه میزان تولید نفت ایران با افزایش روبهرو شده، اما هنوز بسیار کمتر از تولید سالهای قبل از تحریم است.

در این بین معاون وزیر امورخارجه نیز روز گذشته گفت: از دی ٩٤ که تحریم نفتی برداشته شد فروش نفت ایران به یک میلیون و ٧٠٠ هزار بشکه در روز رسید؛ اما رساندن فروشمان به میزان ٢ و نیم میلیون بشکه، ٦ ماه تا یک سال زمان میبرد. معاون وزیر امورخارجه افزود: قبل از تحریم روزانه ٢ و نیم میلیون بشکه نفت صادر میکردیم که این میزان تا توافق موقت ژنو به یک میلیون رسیده بود و میخواستند پس از آن به صفر برسانند؛ اما از ٢٧ دی ٩٤ که تحریم نفتی برداشته شد فروش به یک میلیون و ٧٠٠ هزار بشکه در روز رسید؛ اما اینکه چرا به ٢ و نیم میلیون بشکه نرسیده به این علت است که ما در این سالها و در زمان تحریم مشتریهای خود را از دست داده بودیم و آنها جایگزین پیدا کرده بودند و رساندن فروشمان به میزان ٢ و نیم میلیون ٦ ماه تا یک سال زمان میبرد.

در این بین اما نکته قابل توجه آن است که آیا افزایش تولید نفت ایران بهعنوان یک تصمیم ملی میتواند در برنامههای جهانی هضم شود؟ شواهد حکایت از پاسخ منفی به این سوال دارد. بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان معتقد است تولید نفت بر اساس برنامه به هر قیمت باید محقق شود. وی پا را فراتر گذاشته و میگوید ایران با طرح فریز نفتی موافق است؛ اما حاضر نیست به آن بپیوندد. به عقیده وی اینچنین طرحها برای کشورهایی باید اجرایی شود که در فاصله سالهای غیبت ایران از بازار نفت میزان تولید خود را به میزان زیادی افزایش دادهاند و اکنون زمان آن فرارسیده که سهم ایران را پس داده و توازن را در بازار ایجاد کنند. در حال حاضر آخرین آمارها نیز نشان میدهد ایران روزانه 2 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی صادر میکند که با احتساب میزان مصرف داخل باید تولید نفت کشور در حدود 3/2 میلیون بشکه باشد.

خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی میزان تولید را در همین حدود اعلام کرده است. نکته دیگر تغییر فاز متقاضیان خرید نفت ایران است. در حال حاضر اروپا نیز به جمع خریداران نفت ایران پیوسته که به عقیده کارشناسان، ورود این دسته از خریداران نفت توازن را در بازار ایجاد میکند و زمینههای لازم را برای تولید بیشتر نفت ایران فراهم خواهد کرد. ایران قبل از تحریمها حدود 30 درصد از نفت صادراتی خود را به کشورهای اروپایی صادر میکرد که حدود 800 هزار بشکه در روز را دربرمیگرفت؛ با این حال این میزان صادرات در سال 2012 به شدت کاهش یافت؛ بهطوریکه تنها ترکیه خریداران نفت ایران بود. با این حال در فاصله یکی دو ماه گذشته بسیاری از کشورهای اروپایی در سفرهای خود به ایران خواهان خرید نفت کشورمان شدهاند. برخی اخبار حکایت از آن دارند که ایران در فاصله سه ماه از زمان لغو تحریمها در حدود 14 میلیون بشکه نفت به اروپا فروخته است.

از ماه ژانویه تاکنون به شرکتهای توتال فرانسه، سپسا اسپانیا و لیتاسکو روسیه در مجموع ١٤ میلیون بشکه نفت خام فروخته است. خبرگزاری رویترز اعلام کرد تهران از ماه ژانویه بلافاصله پس از لغو تحریمها صادرات نفت خام خود را افزایش داده است؛ اما نبود دسترسی ایران به منابع ذخیرهسازی نفت که بخشی از آن در اختیار رقیبانش در منطقه خلیج فارس است کار را تا حدودی مشکل کرده و سرعت رشد صادرات نفت خام را به اروپا کند کرده است. ایران حدود ١١ میلیون بشکه نفت خام به توتال فرانسه، ٢ میلیون بشکه به سپسا اسپانیا و یک میلیون بشکه به لیتاسکو روسیه فروخته است؛ البته بعضی از این محمولهها تا نیمههای ماه آوریل به مقاصد خود نمیرسند. تلاشهایی از سوی بیمهگران بینالمللی تا حدودی مشکلات بیمه نفتکشهای حامل محمولههای نفت خام ایران را حل کرده است؛ اما معاملهگران میگویند صادرات بیشتر به دلیل وجود برخی مشکلات با موانعی روبهرو بوده است. به این ترتیب باید گفت از منظر سیاستی و همچنین از منظر پتانسیلهای تولید دولت ایران و وزارت نفت کشورمان هم خواهان تولید در سطوح بالاتر از 4 میلیون بشکه در روز است و هم توانایی رسیدن به این میزان را دارد. با این حال کارشناسان بینالمللی معتقدند مشکلاتی در این مسیر قابل شناسایی است. جمع بندی نظرات کارشناسان مختلف حکایت از آن دارد که موارد زیر بهعنوان چالشهای ایران برای تحقق تولید 4/2 میلیون بشکهای قابل شناسایی هستند:

1- مشکلات ساختاری برای تولید نفت ایران در یک دامنه زمانی بلندمدت

2- نبود زیرساختهای لازم برای ذخیرهسازی در حجم بالای نفت

3- چالشهای تامین مشتری برای نفت

4- چالشهای رقابتی بهخصوص در بین کشورهای عضو اوپک برای فروش نفت

5- چالشهای صادراتی به خصوص در حوزههای حمل و نقل و بیمه نفتکشها

6- محدودیتهای صادراتی ایالات متحده که هنوز بهطور کامل رفع نشده است

7- کاهش تقاضای ابرقدرتهای اقتصادی به خصوص در آسیا که خریداران اصلی نفت ایران محسوب میشوند.