خط‌شکنی در صادرات پتروشیمی

 بازارهای صادراتی محصولات پتروشیمی را باید یکی از مهمترین بازوهای تجاری و صنعتی ایران در دوران موسوم به پساتحریم دانست هرچند که از هماکنون استارت رشد حجم صادرات زده شده است ولی هنوز تا رسیدن به شرایطی ایدهآل فاصله داریم. بالا بودن نسبی موجودی انبارها در ماههای اخیر در بسیاری از واحدهای تولیدی محصولات پتروشیمی مخصوصا پلیمرها، پایین بودن راندمان تولید، مشکلات نگهداری و همچنین تامین ماشینآلات و قطعات، مشکلات تامین نقدینگی و فاینانسهای بینالمللی، انتقال تکنولوژی و حتی تامین بازارهای مصرف جدید مواردی است که نیاز به افزایش مناسبات بینالمللی را دربرداشته و برطرف شدن آنها فضای جدیدی را در پیشروی این صنعت ایجاد خواهد کرد.

گزارشها حکایت از آن دارند که سال گذشته بیش از ٤٦ میلیون تن محصولات پتروشیمی در کشور تولید و حدود ١٩ میلیون تن برابر با 41درصد از این حجم به بازارهای جهانی صادر شده که البته رشد سالیانه 5/ 2 میلیون تنی را نیز به همراه داشته است. علیمحمد بساقزاده در این رابطه میگوید: تولید محصولات پتروشیمی در سال ٩٣ با ٧٦ درصد ظرفیت اسمی انجام شده بود و پارسال با رقم ٤٦ میلیون تن تولیدات در واقع ٨٠ درصد ظرفیت اسمی واحدهای تولیدی پتروشیمی فعال بود که نسبت به سال ماقبل چهار واحد درصد رشد را نشان میدهد. مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ارزش فروش داخلی و صادراتی محصولات پتروشیمی را در سال گذشته در مجموع ٢٣ میلیارد دلار بیان کرد و گفت: سهم ارزشی صادرات حدود 5/ 9 میلیارد دلار بود و بقیه ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی است.

این موارد باعث شد تا در گفتوگویی با یکی از تجار بنام بازار محصولات پتروشیمی به بررسی این شرایط با جهتگیری صادرات و سرمایهگذاری خارجی بپردازیم. این فعال بازار پتروشیمی در ابتدا به انتقاد از شرایط موجود پرداخت و به صراحت عنوان کرد: در صنعت پتروشیمی و حتی بخش بزرگی از بدنه مدیریتی کشور طرزفکری کوتاهمدت بر رفتار مدیران سایه افکنده است که باعث شده تا اغلب مدیران، به جای پرداختن به مسائل پایهای و بنیادین، به اموری توجه کنند که در کوتاهمدت نتیجه میدهد. البته این شرایط در وضعیتی وخامت بیشتری پیدا میکند که اغلب سیستمها و فرآیندهای تولیدی حالتی فرسوده داشته و راندمان کلی واحدهای تولیدی بسیار پایین آمده است، به گفته وی البته این مطلب پنهانی نیست و در سمینارهای داخلی و بینالمللی به فرسوده بودن این صنعت اشاره شده است.

توقفهای تولید (Shut Down) ممتد در واحدهای تولیدی مختلف یکی از واقعیتهای صنعت پتروشیمی در ماههای اخیر مخصوصا در پایان سال گذشته بوده، البته این شرایط در زمانی بیش از پیش خودنمایی میکند که شرکتهای تعمیر و نگهداری بزرگ در صنعت پتروشیمی همچون سایر نقاط جهان رونق محسوسی ندارند. متاسفانه باید به این نکته اشاره کرد که در ماههای پایانی سال گذشته در بسیاری از واحدهای پتروشیمی شاهد راندمان تولیدی بسیار پایین بودیم؛ حتی حجم تولید در سطوحی کمتر از 50 درصد اسمی قرار دارد.

وی در ادامه افزود: دلیل پایین بودن راندمان تولید در وهله اول فرسوده بودن سیستمها و مشکلات تعمیر و نگهداری و تامین ماشینآلات، قطعات و حتی کاتالیستهاست تا جایی که خود من شاهد آن بودهام که برای تعمیر یک کمپرسور مجبور شدهاند تا آن را به یکی از کشورهای غربی ارسال کنند. به گفته وی نکته دیگر را باید در ضعف تقاضا دانست زیرا در شرایطی که موجودی انبارها از مواد اولیه بالا میرود، ناخودآگاه شرایط تولید پتانسیل وقفهای پیدا خواهد کرد و مشکلات قابل حل جدیتر از واقعیت خودنمایی میکند البته این شرایط نیاز به بحث دارد زیرا مشکلات فنی سادهترین راه برای توجیه برخی مشکلات است. در ادامه این بحث این تاجر بینالمللی محصولات پتروشیمی به بحث بسیار مهم کاتالیست پرداخت و گفت: البته به دلیل ضعف نسبی و شاید قدیمیتر بودن فرآیندهای تولید، به کاتالیست بیشتری نیاز داریم.

وی اینگونه ادامه داد: خوشبختانه بسیاری از شرکتهای چینی در مسیر تامین مواد اولیه و حتی قطعات و ماشین آلات کنار زده شدهاند حتی به جز شرکتهای غربی، ژاپنیها نیز در حال ورود به بازار ایران هستند که میتواند برای آینده این صنعت بسیار مهم باشد؛ هرچند هنوز مراودات مالی بهصورت مورد نیاز فراهم نشده و بانکهای بزرگ و معتبر هنوز وارد فرآیندهای مالی با ایران نشدهاند هرچند که در مسیر بهبود قرار دارد.

وی در ادامه به انتقادهایی جدی از رفتارهای برخی فعالان صنعتی و تجاری در صنعت پتروشیمی پرداخت و در کنار اذعان به عدم بروز رسانی مطلوب کارکنان، برخی گروهگراییها و مخصوصا ارتباطات انحصاری تجاری را یکی از موانع پیشرفت تجاری دانست و گفت: سالها است که در جهان غرب انحصار در تجارت از بین رفته و این قبیل محدودیتها، تنها به ضعف سیستمها و فرآیندهای تجاری میانجامد. نیاز به کشف بازارها و مشتریان جدید، ارتباطات تجاری نوین و شفافیت سیستمها همچنین عدم تبعیض در قیمتگذاری عرضههای صادراتی مواردی است که میتواند به جذابیت فروش واحدهای تولیدی کمک کرده و حداقل خروجی آن افزایش حجم فروش و صادرات خواهد بود.

این صادرکننده محصولات پتروشیمی در ادامه صحبتهای خود به واقعیتهای بازار اروپا بهعنوان مهمترین بازار بالقوه ایران اشاره کرد و گفت: اتحادیه اروپا در بخشهای مختلف شرایط متناسبی ندارد زیرا رخدادهای اقتصادی و سیاسی در یونان، بحرانهای امنیتی در اوکراین و اما و اگرهای شبهجزیره کریمه و حتی کش و قوسهای انگلستان باعث شده تا ثبات تصمیمگیری و شرایط معقول سیاسی را در اروپا شاهد نباشیم. وی گفت: این وضعیت دقیقا بر رفتارهای سیاسی و مخصوصا تصمیمات اقتصادی دولتها اثر گذاشته است. بهعنوان مثال باید به رفتارهای سیاسی و اقتصادی آلمان اشاره کرد که هنوز موضعگیری قاطع و مشخصی از شرکتهای بزرگ آلمانی را شاهد نیستیم هرچند که خبرها از اشتیاق آنها برای حضور در ایران خبر میدهند و البته باید به جرأت گفت که مثلا کشوری مثل آلمان راهی نخواهد داشت جز آنکه در منطقه خاورمیانه دست به ایجاد یک پایگاه اقتصادی بزند.

وی در ادامه به شرکت BASF اشاره کرد و گفت: این شرکت صاحب تکنولوژی را که میتوان از آن بهعنوان بزرگترین شرکت تولیدکننده تکنولوژیهای روز در صنعت پتروشیمی اروپا یاد کرد، هم اکنون منتظر اعلام نظر جمهوری اسلامی ایران برای حضور در ایران است تا بتواند از ایران بهعنوان پایگاهی برای خود در منطقه غرب آسیا استفاده کند. البته باید گفت که حضور BASF در کنار سیاستهای کلی وزارت نفت و همچنین رفتار شرکتهای آلمانی و جذابیتهای منطقه، شرایطی را فراهم خواهد آورد که به جز بحث انتقال تکنولوژی، میتوانیم به تولید تکنولوژی و مخصوصا کاتالیستها در داخل کشور امیدوار باشیم. این در حالی است که این رویکرد در گذشته از سوی آمریکاییها در عربستان به کار گرفته شد ولی ضعف بنیادین نیروی انسانی، بازارهای مصرف و مشکلات اقتصادی، سیاسی و مدیریتی این کشور اجازه نداد تا عربستان جایگاه مورد انتظار را در صنعت پتروشیمی بهدست آورد ولی ویژگیهای ایران تفاوتهای بنیادینی دارد.

این تاجر بینالمللی محصولات پتروشیمی در ادامه صحبتهای خود به شرایط رقبای منطقهای ایران با محوریت سرمایهگذاری خارجی اشاره کرد و گفت: در گذشته ابوظبی بهعنوان مهمترین رقیب ایران در صنعت پتروشیمی به شمار میرفت ولی هم اکنون شرایط تغییر کرده است زیرا دیگر تامین خوراک، نیروی کار یا بازار مصرف، نزدیکی به آبهای آزاد و قیمت تمام شده تولید و حتی شرایط پولی – مالی محلی اولویت اول نیست بلکه در منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و حتی غرب اروپا ذات امنیت سرمایهگذاری و ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به اولویت اول تبدیل شده است.

در گذشته عراق، لیبی و سودان مشکلات امنیتی داشت ولی در شرایط حاضر این ابهامات به عربستان نیز سرایت پیدا کرده است و این احتمال به مثابه فروپاشی دومینوی کشورهای عربی خواهد بود. این وضعیت در کنار نبود نیروی کار ارزان و ماهر در کشورهای عربی دیگر جذابیت سرمایهگذاری در فجیره، ابوظبی و حتی قطر را نیز کاهش داده است چه برسد به عربستان که با فرار گسترده سرمایه، ناآرامیهای اجتماعی، کسری بودجه، جنگ و بسیاری مشکلات دیگر روبهرو است.

وی در پایان این نشست بازار صادراتی اروپا را مهمترین بازار هدف ایران برای عرضه محصولات پتروشیمی برشمرد و از ضرورت حضور واحدهای رسمی صادراتی، نیاز به ایجاد انبار و فروش قطعی، افزایش اعتبار فروشندهها و مراودات مالی مستقیم سخن گفت و افزود: هم اکنون شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی موسوم به IRISL برای حمل محصولات به بازارهای اروپایی تخفیفی 50 درصدی را لحاظ کرده که سیگنال بزرگ و بسیار مهمی برای حضور در بازارهای اروپایی خواهد بود.

البته هنوز این موارد نتوانسته است ورود ایران به بازارهای اروپایی را تضمین کند، ولی امیدواریها به حضور در این بازارها بسیار بالا است. به نظر میرسد به جز ارتباطات پولی و مالی بهصورت مستقیم و البته یکسانسازی نرخ ارز همچنین شرایط بارگیری و حمل و نقل برای مواد مایع پتروشیمی، سایر ملزومات برای صادرات به بازارهای اروپایی محقق شده یعنی هماکنون زمان بازاریابی است.