شواهدی متناقض از بهار پتروشیمی‌ها

ادامه شرایط سخت فعلی را شاید بتوان چهره غالب بازار داخلی محصولات پتروشیمی و همچنین تصویری از وضعیت صنعت در صنایع پاییندستی این محصولات دانست که در آمارها و تحلیلها به آن اشاره شده است. با توجه به جهش حجم معاملات و برخی واقعیتهای انکارناپذیر در بازار داخلی میتوان بهبود بازار را در کوتاه مدت نوید داد ولی برای تمامی سال 95 احتمالا اوضاع این گونه باقی نمانده و به آمارهایی بسیار بالاتر از سال 94 دست پیدا نخواهیم کرد هرچند رشد محدودی را انتظار داریم. شاید بتوان در پایان سال 95 به آمارهای سال 94 دست یافت اگرچه جرقههای بهبود بنیادین بازار در سال جاری غیرقابل کتمان خواهد بود. با توجه به آغاز بهار صنعت پتروشیمی از اسفندماه، شاید سال 95 از بهاری نکو برخوردار شده باشد.

هماکنون در بازار محصولات پتروشیمی دو طرزفکر غالب در حال خودنمایی است؛ یک طرز فکر از بهبود سریع بازار به دلیل تقویت حجم نقدینگی در گردش، رشد حجم معاملات و افزایش امیدواریها به آینده بازار خبر داده که البته از دلایل معتبری نیز برخوردار است. طرزفکر دیگر از ادامه وضعیت سخت پیشین خبر داده و به بیان دقیقتر اوضاع بازار را در سال 95، همان ادامه اوضاع در سال 94 میداند. با توجه به وجود هر دو این طرزفکرها باید در ابتدا دلایل هر دو ذهنیت را بررسی کرد و سپس به ارائه تحلیلی منطقی بپردازیم.

دلایل بهبود سریع بازار در هفتههای پیش رو

حجم معامله هفتگی پلیمرها در هفتهای که گذشت به 54 هزار و 810 تن رسید که در نوع خود رقمی قابل توجه به شمار میرود. این وضعیت در حالی به ثبت رسید که بخشی از عرضههای جذاب در رینگ پتروشیمی بورس کالای ایران حضور کمرنگی داشتند بنابراین احتمال تقویت این نرخ در هفتهای که گذشت وجود داشت هرچند این رقم نیز دادههای مهم و تاثیرگذاری را به بازار مخابره میکند. با توجه به عرف معاملاتی در بورس کالا در سالهای اخیر و دقیق تر پس از آزادسازی قیمتها در تیرماه 93، حجم معاملات هفتگی بالاتر از 50 هزار تن را با رونق بازار مترادف میدانیم بنابراین شرایط معاملاتی هفته گذشته، وضعیت مطلوب تلقی میشود. بهعنوان مقایسه در بازه زمانی مشابه در سال قبل، این حجم به بیش از 39 هزار تن بالغ شده بود، بنابراین میتوان از تقویت آرام بازار نیز سخن گفت.

از سوی دیگر نگاهی به نوسان حجم معاملات در سالی که گذشت نشان میدهد که روند عمومی این حجم به آرامی در مسیر افزایش قرار داشته هرچند در روزهای پایانی سال گذشته، این حجم با شتاب بیشتری در مسیر رشد قرار گرفته بود. در نهایت باید گفت که حجم معامله پلیمرها در هفته گذشته به نسبت هفته پیش از آن توانست با ثبت 139 درصد رشد معادل 31 هزار و 902 تن، رکوردی جدید را بر جا گذارد که همین اوضاع نیاز به بررسیهایی جدی دارد، زیرا شرایط بازار به خودی خود پتانسیل این حجم معامله را نداشت، همان گونه که در روزهای ابتدایی سالهای گذشته ضعف نسبی معاملات را شاهد بودیم.

رشد حجم معاملات در بورس کالا تنها برای پلیمرها را باید سیگنالی بسیار مهم ارزیابی کرد زیرا میتواند از تغییر شکل بنیادین بازار حکایت کند. در روزهای پایانی سال گذشته و دقیق تر در اسفندماه سال 94، حجم معامله پلیمرها بیش از 230 هزار تن بود که رقمی بسیار بالا تلقی شده و البته رکورد 4 ساله اخیر معاملات اسفندماه در بورس کالای ایران را نیز شکسته است. این در حالی است که آمار معاملات اسفندماه سال گذشته در آمارهای اعلامی از سوی بورس کالا بدون احتساب انواع غیراستاندارد موسوم به OFF اعلام شده، بنابراین واقعیت حجم معاملاتی بسیار بالاتر از این رقمها است.

با توجه به این شرایط کاهش محدود و حتی تثبیت حجم معامله پلیمرها در سطوحی کمتر از 30 هزار تن نیز منطقی به نظر میرسید ولی ثبت رقمی نزدیک به 55 هزار تن، رفتاری خرق عادت ( شکننده شرایط عادی) محسوب میشود البته این موضوع در شرایطی وخامت بیشتری پیدا میکند که قیمتهای پایه نیز بهصورتی غیرمنتظره و با شتابی بسیار بالا در مسیر رشد قیمت قرار گرفته بود یعنی نرخهای بالای فعلی خود به مثابه سرعتگیری برای حجم معاملات تلقی میشد.

نکته دیگری را نیز باید در مورد حجم معاملات گسترده در روزهای اخیر یادآور شد و آن رشد مجدد قیمتهای جهانی محصولات پتروشیمی است هرچند که از شتاب افزایش قیمتها به شدت کاسته شده و به عبارت دقیق تر، غالب پتانسیل رشد نرخها در بازارهای جهانی محصولات پتروشیمی مستهلک شده است. با توجه به عقبنشینی مجدد قیمت نفت و از دست رفتن کف قیمتی 40 دلاری و نوسان قیمت جهانی نفت برنت و سبک آمریکا در پایه 30 دلاری، شاید از هماکنون عقبنشینی محدود قیمتها چندان هم دور از ذهن نباشد هرچند وسعت و شتاب چندانی نداشته و به تمامی گریدهای مختلف نیز سرایت نخواهد کرد.

نکته نهایی درخصوص وجود زمینه برای محدودشدن حجم معاملات را باید در افزایش موجودی انبارها در بازار داخلی و همچنین افزایش عرضهها در بازار آزاد دانست که منطقی است تا حجم معاملات در بورس کالا را محدود سازد. این وضعیت در شرایطی نمود عینی پیدا میکند که شاهد آن هستیم که بهای پلیمرها در بازار داخلی بسیار کمتر از نرخهای پایه و حتی قیمتهای مورد معامله در بورس کالا رشد پیدا کرده که دلیلی متقن برای بالابودن حجم عرضهها و دقیقتر پیشی گرفتن عرضه بر تقاضاست. تجمیع این موارد یعنی تلاقی زمینههای منفی در بازار داخلی در کنار افزایش حجم معاملات در بورس کالا در بازار پلیمرها نشان میدهد که شرایط کلی در بازار آزاد این قبیل محصولات در حال تغییر است زیرا معادلات قدیمی دیگر جواب نداده و بازار به مکانیزمهای تحلیلی و قیمتگذاری جدیدتری نیاز دارد. این وضعیت را باید تغییر شکل بازار بنیادین بازار دانست حال اگر تلاش کنیم تا برای این تغییر شکل مثالی عینی و قابل لمس بزنیم میتوان از افزایش حجم معاملات در هفتههای اخیر بهعنوان پوست اندازی بازار و از معادلات و شرایط جدید بهصورت دگردیسی بازار محصولات پتروشیمی با محوریت پلیمرها یاد کرد. اما آیا این خوشبینیها به تغییر ماهیت و ساز و کارهای بازار پلیمرها، محقق خواهد شد یا خیر.

این سوالی بنیادین برای آینده بازار پلیمرها به شمار میآید زیرا بهرغم تغییر جهت کلی بازار با محوریت بخش عرضه و مخصوصا افزایش حجم خرید بخش خصوصی واقعی دادههای محدودکننده بسیاری در برابر بازار پلیمرها قد علم کرده است که میتواند مانع تغییر شکل گسترده بازار شود. در هر حال هیچ کس از آینده بازار مطلع نیست و نمیتوان با قاطعیت درخصوص آینده اظهارنظر کرد و تنها باید دادههای مثبت و منفی را در دو بخش مختلف دستهبندی کرده و در نهایت به نتیجهگیری پرداخت. وضعیت کلی بازار نشان میدهد که معاملات موجود در بازار محصولات پتروشیمی هماکنون آبستن افزایش حجم معاملات شده و تا مصرف این گروه از مواد اولیه، وضعیت سخت موجود با ابهام قیمتها و نوسان گام به گام و پلکانی قیمتها ادامه خواهد داشت.

سیگنالیهایی که از ادامه شرایط فعلی حکایت میکنند

همان گونه که در یکشنبه هفته گذشته در مطلبی با عنوان تناقضهای خطرناک پلیمرها اشاره کردیم، شرایط کلی بازار تولید در صنایع پاییندستی برای سال جاری چندان هم مثبت نیست زیرا در بهترین وضعیت ممکن تنها افت حجم تولید در صنایع پاییندستی متوقف شده یا شاهد کاهش حجم معامله پلیمرها در بورس کالا نخواهیم بود هرچند خوشبینیها از افزایش حجم تولید و بهبود حجم معاملات خبر میدهد. درخصوص برآورد قطعی حجم تولید در سال گذشته دادههای متضاد و متناقض بسیاری وجود دارد. مهمترین سیگنال بنیادی را باید در حجم معامله پلیمرها در بورس کالا دانست که نزدیک به 6 درصد افت را نشان میدهد یعنی خوشبینانهترین وضعیت تولید در صنایع پاییندستی را شامل خواهد شد. این در حالی است که توجه به حجم ذوب پلیمرها در واحدهای صنعتی در کنار تعداد نیروی کار شاغل در این صنعت و افت محسوس آن از کاهش 20 درصدی حجم تولید حکایت دارد هرچند که احتمال افت بیشتر آن وجود خواهد داشت، ولی بیش از حد بدبینانه به شمار میرود.

با توجه به انتظار مبنی بر افت حجم صادرات محصولات نهایی در صنایع تکمیلی پتروشیمی به دلیل کاهش نسبی قیمت دلار و تضعیف بازارهای صادراتی در کنار خودنمایی قدرتمند رقبای ایران همچون ترکیه و چین تحت اثر کاهش نرخ ارز آنها به بازارهایی همچون عراق و یا افغانستان باید حد فاصل حالت خوشبینانه و بدبینانه را با قرابت بیشتری به سمت حالت بدبینانه برآورد کرد. این در حالی است که در سال گذشته محدودیتهای بیشتری بر عرضههای خارج از بورس کالا اعمال شد بنابراین حجم بزرگتری از معاملات به رینگ پتروشیمی بورس تسری یافته بنابراین افت حجم معاملات در بازار داخلی به موازات بورس کالا نیز کاهش چشمگیری یافت که سادهترین خروجی آن را باید شتاب بیشترین افت حجم تولید در صنایع پاییندستی برآورد کرد. با توجه به تمامی این موارد باید گفت که در سال گذشته به رغم افت کمتر حجم معامله پلیمرها در بورس کالا، تضعیف حجم تولید در صنایع پاییندستی شتاب بیشتری به خود گرفته یعنی نمیتوان به بهبود بازار بهصورت شتابان برای سال جاری امیدوار بود. حال با توجه به تبیین شرایط تولید در سال گذشته برآورد سال جاری چندان هم دشوار نخواهد بود زیرا در گذشته به بررسی دورنمای حجم معاملات پلیمرها در بورس کالا پرداختهایم یعنی اطلاعات بررسی شده و شفاف بیشتری در دسترس است.

با توجه به برآوردهای پیشین در کنار توجه به حجم تولید در صنایع پاییندستی، به نظر میرسد سناریوی خوشبینانه برای سال 95 ادامه شرایط سال 94 باشد تا جایی که این بازار بتواند در برابر کاهش حجم تولید در صنایع پاییندستی یا افت حجم معاملات در بورس کالا مقاومت کند. با توجه به این موارد در کنار برآورد حجم تولید در صنایع پاییندستی برای سال جاری در سطوحی بین 2میلیون و 700 تا 2 میلیون 800 هزار تن، از هماکنون نمیتوان به بهبود این بازار چندان هم خوشبین بود هرچند که با سیگنالهایی مثبت همراه شود زیرا متاسفانه باید گفت که ممکن است مقطعی بوده یا حداقل در ماههای ابتدایی سال جاری و دقیقتر در فصل بهار، رخداد مطلوب و محسوسی در بازار یا صنایع پاییندستی تجربه نشود.

نگاه به درون در معاملات پتروشیمیهای بورس کالا

اگر به حجم معاملات محصولات شیمیایی در بورس کالای ایران توجه کنیم متوجه خواهیم شد که تغییر خاصی در این حجم رخ نداده و این بازار وضعیت منطقی خود را طی میکند. با توجه به ویژگیهای فنی این گروه کالایی همچون الزام به خرید برای بقای فرآیند تولید، عدم امکان انبارداری طولانی مدت و با حجمهای بالا، باز بودن سقف مجاز نوسان قیمتها در بورس کالا و همچنین بزرگتر بودن واحدهای صنعتی مصرفکننده این قبیل مواد اولیه در کنار مصرف عام بسیاری از گریدهای مورد نیاز، این بازار وضعیت تولید را بهتر از صنایع مصرفکننده پلیمرها نشان میدهد. با توجه به این ویژگیها و همچنین ذکر این نکته که خوشبینیها در این بازار به نسبت بازار پلیمرها محدودتر است، باید گفت که نمیتوان از بهبود جدی بازار سخن گفت بنابراین برای تقویت حجم تولید و بهبود حجم معاملات به سیگنالهای بیشتر و بزرگتری نیاز خواهیم داشت. در پایان ذکر این مطلب ضروری است که میتوان در برآوردها از ادامه شرایط کلی سال 94 برای سال جاری خبر داد ولی با توجه به خودنمایی سیگنالهایی از بهبود در روزهای گذشته و مخصوصا آغاز روزهای بهاری برای صنایع بالادستی و پاییندستی صنعت پتروشیمی از اسفندماه، شاید سال 95 سالی مطلوب برای این بازار و صنعت باشد زیرا بهاری نکو داشته است.