موج کم‌فروشی، بازار محصولات مختلف را فراگرفت

«کمفروشی»؛ این واژهای است که این روزها زیاد در بازار محصولات مختلف شنیده میشود. البته کمفروشی اتفاق تازهای نیست. مصرفکنندگان ایرانی بدون تعارف همیشه این واژه را شنیدهاند و در دورههای مختلف همواره کمفروشی یک پدیده در بازار بوده است. حتی پیش از این در بازار مسکن نیز کمفروشی وجود داشته است. بساز و بفروشها در واقع طیفی از اقتصاد ایران بودند که در دورههای زیادی ساختمانهای آنها متهم به کمفروشی میشد.

این بار اما ماجرا تا حد زیادی فرق کرده است. به عبارتی بعد از تنگناهایی که به واسطه سیاستهای اقتصادی برای تولید در چند سال گذشته رخ داده است ظاهرا گروهی از تولیدکنندگان علاج دوری از قیمتهای دستوری و از سوی دیگر مقابله با افزایش هزینههای تولید را در کمفروشی یافتهاند. این ادعایی است که این روزها از سوی فروشندگان و مصرفکنندگان و همچنین رسانهها زیاد شنیده میشود. این البته فقط بخشی از ماجرا است چون روی دیگر سکه تولیدکنندگان ظاهرا سناریوی کمفروشی را طبیعیترین واکنش به سیاستهای اقتصادی میدانند. آنها بر این باورند که وقتی هزینه تولید بعد از برنامههای دولتی اقتصاد افزایش یافته است و دولتیها نیز به موازات این افزایش هزینهها اجازه رشد قیمتها را نمیدهند، کمفروشی راهبردی برای جلوگیری از زیان میشود. اما این که تا چه حد کمفروشیها میتواند گرههای تولید را باز کند، پرسشی است که خود تولیدکنندگان نیز جواب محکمی برای آن ندارند.

تا به اینجای کار ظاهرا فقط میتوان گفت که سیاستهای اقتصادی، تولید را در تنگنا قرار داده است و برخی تولیدکنندگان نیز برای عبور از این تنگنا یکی از راههایی که به آن تکیه میکنند، کمفروشی است. بدون شک هیچ کارشناس اقتصادی، مصرفکننده و فعال اقتصادی کمفروشی را مورد تایید قرار نمیدهد اما این افراد تایید میکنند که در شرایط فعلی، تولید همچنان سختترین فعالیت اقتصادی است که این سختی در چند سال گذشته قطورتر شده است.

گزارشهای موجود از بازار نشان میدهد که کمفروشی در شکلهای مختلف رواج یافته است. تولیدکنندگان در واقع برای غلبه بر هزینه تولید یا دستی در بستهبندی کالای خود میبرند که کاستی ارایه محصول را پوشش دهد یا با کاهش وزن محصول مورد نظر سعی در پوشش هزینههای تولید دارند. مثلا این روزها به وضوح دیده میشود، خوراکیهایی که دارای بستهبندی با ظروف شیشهای شفاف هستند یا با تغییر اندازه شیشه به بازار عرضه میشوند یا برچسب روی آنها پهنتر شده است تا محتوای ظرف به راحتی دیده نشود.

تغییر رنگ شیشهها و بطریهای محصول نیز ظاهرا یکی دیگر از راهبردهای تولیدکنندگان برای کمفروشی است. مصرفکنندگان، کالای دوغ را مثال میزنند که برخی از برندهای آنان به تازگی در بطریهای مات ارایه میشود تا کمشدن حجم محصول مشخص نشود. محصولاتی نظیر چیپس نیز به باور مصرفکنندگان گرفتار کمفروشی شده است. پیش از این ظاهرا هر بسته چیپس یکصد گرم وزن داشته است که حالا به 80گرم کاهش یافته است اما از سوی دیگر باد موجود در بستههای چیپس افزایش یافته است. کاهش ارتفاع مواد شوینده در ظرفهای مختلف یکی دیگر از مظاهر کمفروشی است که مصرفکنندگان به آن اشاره میکنند. بازار محصولات سلولزی نیز جدیدا به بازارهایی پیوسته است که گرفتار کمفروشی هستند.

دیروز «ایسنا» نوشت که تخلفات گسترده در بازار محصولات سلولزی بهویژه دستمال کاغذی وجود دارد. براساس گزارشهای موجود اندازه جعبه دستمال کاغذی باید 5/20×20 سانتیمتر باشد، اما تولیدکنندگان داخل این جعبهها دستمالهایی با اندازههای 17×17 یا 19×19 قرار میدهند که این به معنای کمفروشی آشکار است. با این کار میزان و تعداد دستمال کاغذی موجود در جعبه کاهش پیدا کرده، اما قیمت آن هیچ تغییری نمیکند. نکته جالب اینجاست که برخی از برندهای معروف دستمال کاغذی نیز اقدام به کمفروشی میکنند که بعضا این برندها عضو انجمن صنایع سلولزی و بهداشتی ایران نیز هستند. در یک نمونه یک کارخانه تولید دستمال کاغذی در تبلیغاتی فریبنده، نوعی بستهبندی جدید از محصول خود را روانه بازار کرده که در آن سه بسته دستمال معمولی و یک بسته کوچک دستمال قرار دارد. بنا بر آنچه در تبلیغات این کالا مشاهده میشود، بسته کوچک دستمال کاغذی، در واقع هدیه خرید سه بسته دیگر است اما واقعیت چیز دیگری است. واقعیت این است که تولیدکننده، در دو بسته از سه بسته بزرگ دستمالها، به جای قرار دادن صد برگ دولا، 50 برگ دولا و 50 برگ یکلا قرار داده است چون این دستمالها به صورت یکی در میان قرار گرفتهاند، شاید هر مصرفکنندهای متوجه فریب این تولیدکننده نشود. با این وجود، تولیدکننده برگهای اضافی از این دو بسته را در بسته چهارم قرار داده و آن را به عنوان جایزه به مصرفکننده میدهد.

یک فعال بازار محصولات سلولزی و بهداشتی میگوید: انجمن صنایع سلولزی و بهداشتی باید با تولیدکنندگان متخلف برخورد کند و برای این کار مسوولیت قانونی هم دارد. او با اشاره به اینکه در مورد دستمالهای دو قلو و چهار قلو نیز کمفروشی صورت میگیرد، افزود: عرضه دستمال کاغذی به صورت فله غیرقانونی و ممنوع بوده، اما متاسفانه همچنان شاهد عرضه این نوع دستمالها در بازار هستیم. مردم باید بدانند که این دستمالها غیربهداشتی بوده و مصرف آنها ممکن است تبعات منفی زیادی برای سلامتی افراد داشته باشد. فارغ از محصولات سلولزی شاید مصرفکنندگان بیشتر از هر بازار دیگری روی بازار محصولات موادغذایی در مورد کمفروشی اجماع دارند. نمونههایی که اخیرا در این مورد مشاهده شده، نشان میدهد که با وجود مراجعه روزمره مردم برای خرید این محصولات، هر روز تغییرات جدیدی در راستای کم کردن حجم و وزن تولیدات اعمال میشود.

ایسنا مینویسد: شرکت تولیدکننده دوغ «س»، از مدتی پیش روشی را برای فریب دادن خریداران محصولاتش برگزیده است. محصول تولیدی این کارخانه که پیش از این در بطریهای شفاف قرار داشت، هماکنون در بطریهای سفیدرنگ ریخته میشود. واضح است که با وجود یک بطری سفیدرنگ برای محصولی مثل دوغ، امکان تشخیص میزان محتوای آن وجود نخواهد داشت. اما در این محصول یک نوآوری دیگر هم وجود دارد؛ آن هم اینکه اگرچه روی بطری این محصول عبارت «دوغ بدون گاز» نوشته شده، اما داخل آن با دوغ گازدار پر شده است.

این کار از آن جهت است که اقبال مردم پس از اطلاع از مضرات نوشابههای گازدار به این نوع محصولات کم شده و ظاهرا به دلیل فروش نرفتن آن، شرکت تولیدی تصمیم گرفته این روش را برای باقی نماندن تولیداتش در کارخانه استفاده کند.

اما یک مورد جذاب دیگر هم در بازار تولید ایران مشاهده شده است. این مورد هم اتفاقا در صنایع لبنی و در بخش تولید خامه است. در حال حاضر شرکتهای مختلفی خامه عسلی و شکلاتی تولید میکنند. تولیدکنندگان این محصولات، ظرف خامه عسلی را زردرنگ و ظرف خامه شکلاتی را قهوهایرنگ تولید میکنند. در چنین شرایطی خریدار هرگز متوجه میزان محتوای ظرفها نخواهد شد و فقط پس از باز کردن آنهاست که متوجه میشود نیمی از ظرف خالی است. جالب اما اینجاست که هنوز مدیران دولتی ظاهرا راهبردی برای مقابله با کمفروشی ندارند. البته بدون شک بهترین راه برای مقابله با پدیده کمفروشی ترمیم سیاستهای اقتصادی به نفع تولید است ولی در حال حاضر که برنامههای اقتصادی به قول کارشناسان ضدتولید است باید راهبردی برای جلوگیری از کمفروشی وجود داشته باشد.

موسسه استاندارد به عنوان یکی از اهرمهای دولتی تنها به نوشتهها و اطلاعات موجود روی بستهبندی کالاها نگاه میکند و کاری به حجم کالاهای مصرفی ندارد. با این ارزیابی ظاهرا 90درصد از استاندارد محصول ارایه میشود ولی باز 10درصد کمفروشی وجود دارد. حالا در نظر بگیرید که اگر موسسه استاندارد اندازه و حجم محصولات را نیز مورد ارزیابی دقیق قرار میداد میزان کمفروشی به چه رقمی میرسید. «فریدون بلغاری»، مدیرکل نظارت بر اجرای استاندارد سازمان ملی استاندارد ایران، با اشاره به اینکه بررسیهای این سازمان حاکی از صحت 90درصدی انطباق مشخصات درج شده روی بستهبندی موادغذایی با محتویات داخل آن است، میگوید: سازمان استاندارد هر آن چیزی را که روی بستهبندی موادغذایی نوشته، اندازه میگیرد که در 90درصد موارد این نوشتهها به واقعیت نزدیک بوده است. وی افزود: تولیدکنندگان، نشانهگذاریهای خود را روی بستهبندی محصولاتشان اصلاح کردهاند. مثلا دیگر به جای 800 سیسی، هزار سیسی روی بطریهای نوشیدنی نوشته نمیشود. این مقام مسوول در عین حال در واکنش به این گفته که برخی تولیدکنندگان حجم محصول تولیدی خود را کاهش داده اما قیمت آن را پایین نیاوردهاند، گفت: ما به قیمت کالا کاری نداریم.