خیز اتحادیه اروپا برای جبران سال‌ها تحریم

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صبح شنبه 28 فروردین ماه و در رأس هیأتی از هفت کمیسیونر این اتحادیه وارد تهران میشود. این دومین سفر او به ایران از زمان تصدی در این سمت و اولین سفر پس از اجرایی شدن برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است و حضور این هیأت اروپایی برای اولین بار در تاریخ مناسبات دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا صورت میگیرد.

کمیسیونر تغییرات آب و هوایی و انرژی، کمیسر بازار داخلی، صنعت، کارآفرینی و شرکتهای کوچک، کمیسر تحقیقات، علوم و نوآوری، کمیسر کمکهای بشردوستانه و مدیریت بحران، کمیسر حمل و نقل، کمیسر محیط زیست، امور دریایی و شیلات و کمیسر آموزش، فرهنگ، جوانان و ورزش موگرینی را در این سفر همراهی میکنند.

قرار است این کمیسیونرها در رایزنی با طرفهای ذیربط در وزارت نفت، مسکن و شهرسازی، صنعت، نیرو، علوم، فرهنگ، انرژی هستهای، محیط زیست، گردشگری و کشاورزی به موضوعات مرتبط با مناسبات دوجانبه بپردازند.

سفر موگرینی که پس از توافق صورت گرفته بین ایران و اتحادیه اروپا برای برگزاری سالیانه دو دور گفتوگو در سطح معاونان و یک دور در سطح وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام میشود، در راستای گسترش مناسبات ایران با این اتحادیه و پس از فراز و نشیبهای زیاد در سالهای اخیر به ویژه در دوران اعمال تحریمها علیه ایران، شایان توجه است.

نیم نگاهی به اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا تشکل سیاسی و اقتصادی متشکل از 28 کشور در قاره اروپا است. این اتحادیه گسترش یافته جامعه اقتصادی اروپا است که در سال 1957 با همکاری 6 کشور اروپایی تشکیل شد. اتحادیه اروپا تقریبا 500 میلیون نفر جمعیت دارد. این اتحادیه عضو سازمان جهانی تجارت (WTO) و سازمان ملل متحد است و 21 کشور از اعضای آن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) پیوستهاند.

اتحادیه اروپا هماکنون شامل 28 کشور مستقل اتریش، اسپانیا، استونی، اسلوواکی، اسلونی، ایتالیا، ایرلند، آلمان، بریتانیا، بلژیک، بلغارستان، پرتغال، دانمارک، رومانی، جمهوری چک، سوئد، فرانسه، فنلاند، قبرس، لتونی، لوکزامبورگ، لهستان، لیتوانی، مالت، مجارستان، هلند، یونان و کرواسی است. آلبانی، مونتهنگرو، ترکیه، جمهوری مقدونیه و صربستان نیز در لیست انتظار پیوستن به این اتحادیه هستند.

کشورهای عضو اتحادیه به صورت نوبتی هر کدام به مدت 6 ماه به عنوان رئیس اتحادیه انتخاب میشوند. هلند در حال حاضر ریاست دورهای این اتحادیه را تا پایان ماه ژوئن عهدهدار است و از اول ژوئیه اسلواکی رئیس دورهای اتحادیه اروپا خواهد شد.

همچنین کشورهای عضو هر سال به اتحادیه اروپا حق عضویت میپردازند و همچنین از این اتحادیه بودجه دریافت میکنند. در روند پرداخت حق عضویت و دریافت بودجه، اتحادیه اروپا تفاوتی را بین کشورهایی که وضعیت مالی مناسبی ندارند و کشورهای ثروتمند قائل است، به گونهای که کشورهای غنی معمولا بیش از آنچه که دریافت میکنند حق عضویت میپردازند و کشورهایی که وضع مالی مناسبی ندارند، بیش از آنچه که به عنوان حق عضویت پرداخت میکنند، میتوانند بودجه دریافت کنند.

مناسبات ایران و اتحادیه اروپا

کشورهای اروپایی با توجه به نفوذ ایران در خاورمیانه و تبدیل شدن ایران به هژمونی در منطقه و همچنین وجود منابع انرژی متنوع و بازارهای گسترده برای صادرات کالاهای اروپایی همواره بهدنبال گسترش مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود با ایران بودهاند. از طرفی در سالهای اخیر موضوعاتی همچون بحث حقوق بشر، تروریسم و پرونده هستهای ایران موجب شده تا رابطه ایران با اتحادیه اروپا با فراز و نشیبهایی همراه باشد.

در این سالها کشورهای اروپایی نشان دادند که همواره حفظ مناسباتشان با آمریکا برای آنها از اهمیت زیادی برخوردار است و حاضر نیستند به خاطر حفظ روابط خود با ایران این مناسبات را به خطر بیندازند و اتحادیه اروپا در این سالها با همراهی کردن با آمریکا در بحث پرونده هستهای ایران و اعمال تحریمهایی با همین بهانه علیه کشورمان، این واقعیت را به اثبات رسانده است.

تحریمهایی که دامن اتحادیه اروپا را گرفت

همراهی اتحادیه اروپا با آمریکاییها در اعمال تحریمهای ظالمانه به بهانه پرونده هستهای ایران به منظور فشار به جمهوری اسلامی برای کوتاه آمدن در خصوص فعالیتهای هستهای از جمله اقداماتی است که موجب چالش در مناسبات ایران و اتحادیه اروپا شد. پس از 12 سال کش و قوس و مذاکره در خصوص پرونده هستهای ایران، اکنون با به سرانجام رسیدن این موضوع این کشورهای اروپایی هستند که در این سالها با وضع تحریم و ایجاد محدودیت در روابط تجاری و اقتصادی خود با ایران دچار ضرر و زیان شدند.

از آنجایی که بخش عمده صادرات ایران به اتحادیه اروپا مربوط به صادرات نفت خام بود، بهدنبال اعمال تحریم نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران از اول جولای 2012 (10 تیر 91)، روابط اقتصادی دو طرف عملا به پایینترین سطح خود رسید. براساس آمارهای یورواستات مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در 4 ماه اول 2013 از کاهش 55 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن برخوردار بوده است و این نشاندهنده تاثیر اعمال تحریمها بر مناسبات ایران و این اتحادیه است.

این روند و فراز و فرودها در روابط ایران و اتحادیه اروپا در دولت نهم و دهم به اوج خود رسید. در دولت یازدهم با پیشرفت مذاکرات هستهای و توافق ژنو مناسبات دوباره روند صعودی به خود گرفت و دو طرف تمایل خود برای بازسازی روابط نشان دادند.

سفر اشتون به ایران

حدود سه ماه پس از آنکه توافق ژنو در سوم آذر ماه 1392 حاصل شد، کاترین اشتون مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گروه 1+5 در مذاکرات هستهای با ایران 17 اسفند 92 در سفری 2 روزه وارد ایران شد و با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، حسن روحانی رئیسجمهور، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، علی لاریجانی رئیس مجلس و همچنین سعید جلیلی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی دیدار و رایزنی کرد.

نشست خبری ظریف و اشتون در ایران

کاترین اشتون همچنین در روزهای حضور در ایران سفری نیز به اصفهان داشت و از آثار باستانی و ظرفیتهای گردشگری این استان بازدید کرد.

سفر کاترین اشتون به اصفهان

دیدار بدون هماهنگی اشتون با چند نفر از جمله نرگس محمدی در محل سفارت اتریش در تهران واکنشهای تندی را در داخل کشور به همراه داشت و وزارت خارجه ایران علاوه بر واکنش به این دیدار، به سفارت اتریش نیز تذکر داد.

مرضیه افخم سخنگوی وقت وزارت امور خارجه در خصوص برخی برنامههای غیر رسمی و هماهنگ نشده در جریان این سفر، موارد پیش آمده را مبتنی بر نگاه متأثر از برخوردهای گزینشی سیاسی و دوگانه از مقوله مهم حقوق بشر دانست و گفت: اینگونه اقدامات به افزایش سوءظن مردم کشورمان در قبال غرب منجر خواهد شد و به روابط ایران و اتحادیه اروپایی کمکی نمیکند.

وی افزود: تماس با جامعه مدنی تا زمانی که مداخله در امور داخلی تلقی نشود و احترام به آداب و ارزشهای کشورها مدنظر قرار گرفته باشد، در برنامه سیاست خارجی امری شناخته شده بوده کما اینکه وزیر امور خارجه کشورمان نیز در سفر به سایر کشورها در این چارچوب با فعالان جامعه مدنی از جمله محققان، اساتید و نویسندگان دیدار و تبادل نظر میکند.

سخنگوی وزارت امور خارجه اضافه کرد: در همین زمینه به سفارت اتریش در تهران تذکر رسمی داده شده است.

حتی در همین راستا و در مذاکرات وین 4 در اسفند 1392 هیأت ایرانی در واکنش به عملکرد اشتون در طی سفرش به ایران و انجام برنامههای هماهنگ نشده و اظهارات خلاف واقع مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا؛ شام کاری که قرار بود قبل از آغاز مذاکرات انجام شود را لغو کرد.

حضور موگرینی و خداحافظی اشتون

با وجود تلاشهای کاترین اشتون برای به ثمر رسیدن مذاکرات در دوران مسئولیتش، اما وجود اختلاف بین ایران و گروه 1+5 مانع از حصول نتیجه شد و کاترین اشتون با اتمام دوره ماموریتش در پست مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از نیمه راه مذاکرات را به موگرینی واگذار کرد.

مذاکرات این بار با سکانداری یک ایتالیایی ادامه پیدا کرد و سرانجام در 23 تیر ماه 1394 در وین با حصول توافق بین ایران و گروه 1+5 به سرانجام رسید. بلافاصله پس از توافق وین جنب و جوش کشورهای اروپایی و از جمله اتحادیه اروپا برای حضور در ایران آغاز شد. آلمان در همان روزهای اول پس از توافق وین با اعزام هیأت اقتصادی 30 نفره به سرپرستی معاون صدراعظم به تهران تمایل خود را برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری با کشورمان اعلام کرد و در این زمینه پیشتاز بود.

نخستین سفر موگرینی به ایران

فدریکا موگرینی که دکترای علوم سیاسی خود را از دانشگاه لاساپینزا رم اخذ کرده و در پایاننامه خود به موضوع رابطه مذهب و سیاست در کشورهای اسلامی پرداخته از 21 فوریه سال 2014 وزیر خارجه دولت ماتئو رنتزی نخستوزیر ایتالیا بود. موگرینی پس از «اما بونینو» و «سوزانا آنجلی» سومین وزیر خارجه زن ایتالیا محسوب میشود. او در 30 اوت 2014 با رای رهبران اروپا برای دورهای پنج ساله (از 31 اکتبر 2014) به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب و جایگزین کاترین اشتون شد.

پس از توافق وین، فدریکا موگرینی در تاریخ 6 مرداد 1394 و در راستای پیگیری برجام و همچنین گسترش روابط تهران و اتحادیه اروپا برای نخستین بار به همراه معاونان خود به تهران سفر کرد. وی در این سفر به دیدار و رایزنی با مسئولان و مقامات ایرانی پرداخت.

دیدار ظریف و موگرینی در ایران

موگرینی در دیدار خود با حسن روحانی با تاکید بر اتحادیه اروپا برای گشودن فصل تازهای از روابط با ایران، کاملا آماده و مصمم است، گفت که قطعاً در هفتههای پیشرو شاهد تردد تعداد زیادی از نمایندگان اروپایی به تهران خواهید بود که نشان میدهد ظرفیتها و توانمندیهای فراوانی برای گسترش روابط با ایران وجود دارد.

در توافقی که در سفر موگرینی با ظریف صورت گرفت دو طرف توافق کردند که سالانه دو دور گفتوگو در سطح معاونان و همچنین در سطح وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار کنند که براین اساس هلگا اشمیت 19 بهمن به تهران سفر کرد و پس از آن هم ظریف در سفر به بروکسل ضمن رایزنی با مقامات بلژیک با موگرینی دیدار و گفتوگو کرد.

لغو تحریمهای مرتبط با برنامه هستهای ایران از سوی اتحادیه اروپا

به گزارش فارس، اتحادیه اروپا و رئیسجمهور آمریکا طبق توافق صورت گرفته براساس برجام در روز پذیرش یا Adoption Day دستور لغو تحریمهای مرتبط با هستهای ایران را صادر کردند.

این رویداد در 26 مهر ماه 1394 صورت گرفت و در همان روز محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه مشترکی اعلام کردند که هر دو طرف به تعهدات خود در راستای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پایبند خواهند بود.

بر اساس آنچه در این این بیانیه مشترک آمده بود، آژانس بینالمللی انرژی اتمی باید تدابیر لازم را برای نظارت بر راستیآزمایی برنامه هستهای ایران درنظر میگرفت و پس از طی شدن روال قانونی از تاریخ 24 آذر ماه (15 دسامبر) برنامه جامع اقدام مشترک اجرایی میشد که به دلیل زمان بر بودن این اقدامات این روند با تاخیری تقریبا یک ماهه اجرایی شد و سرانجام در 26 دی ماه 1394 برجام به سرانجام رسید و وارد مرحله اجرا شد.

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران پس از ارائه گزارش راستیآزمایی آژانس بینالمللی انرژی اتمی و پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهداتش در قبال برجام، بیانیه مشترک لغو تحریمها علیه تهران را در وین قرائت کردند.

ظریف و موگرینی در این بیانیه گفتند که «امروز، ما به روز اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) رسیدیم. از زمان روز تصویب، ما مجدانه تلاش کردیم و تعهد مشترک و اراده جمعی خود را به نمایش گذاشتیم تا سرانجام موجبات اجرای برجام را فراهم کنیم. امروز، 6 ماه پس از نهایی شدن آن توافق تاریخی، آژانس بینالمللی انرژی اتمی تأیید کرد که ایران تعهدات هستهای ذیربط خود تحت برجام را اجرا کرده است.

از آنجا که ایران به تعهدات خود عمل کرده است، امروز تحریمهای مالی و اقتصادی ملی و چندجانبه مربوط به برنامه هستهای ایران منطبق با برجام برداشته شد. اتحادیه اروپایی، کشورهای 1+5، مرکب از جمهوری خلق چین، جمهوری فرانسه، جمهوری فدرال آلمان، فدراسیون روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا و ایران همچنین در زمینه استفادههای صلح آمیز از انرژی هستهای، در چارچوب برجام، همکاری خواهند کرد.»

موگرینی،آمانو، ظریف، صالحی و عراقچی در روز اجرایی شدن برجام در وین

پس از قرائت بیانیه مشترک ایران و گروه  1+5، شورای اروپا با صدور بیانیهای رسما تائید کرد که این اتحادیه تمام تحریمهای اقتصادی و مالی مرتبط با هستهای علیه ایران را برداشته است. همچنین وزارت خزانهداری آمریکا با انتشار دستورالعملی 42 صفحهای رفع تحریمهای هستهای علیه ایران را تائید و نحوه اجرایی شدن آن را تشریح و اوباما رئیسجمهور آمریکا نیز فرمان اجرایی رفع تحریمهای هستهای علیه ایران را صادر کرد.

آغاز فصلی نو در روابط ایران و اتحادیه اروپا

با وجود اینکه از زمان صدور دستور لغو تحریمهای ایران از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تا زمان اعلام رسمی روز اجرایی شدن برجام چند ماهی به طول انجامید تا ایران به تعهدات خود طبق آنچه در برجام آمده عمل کند تا طرفهای غربی نیز در مقابل تحریمهای مرتبط با برنامه هستهای ایران را لغو کنند، اما در طول این مدت کشورهای غربی رایزنیها برای گسترش روابط در تمام زمینهها به ویژه در زمینههای اقتصادی و تجاری با ایران را آغاز کرده و منتظر لغو رسمی تحریمها نشدند.

ایران پیش از اجرایی شدن برجام همانطور که موگرینی در دیدار خود با روحانی بیان کرده بود شاهد تردد تعداد زیادی از نمایندگان کشورهای اروپایی بود. همچنین حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز پس از اجرای برجام سفری به ایتالیا و فرانسه داشت تا ضمن گسترش همکاریهای اقتصادی از تجار این کشورها برای سرمایهگذاری در ایران دعوت کند که تاکنون این سفر دستاوردهای مثبتی داشته و نخستوزیر ایتالیا نیز 24 و 25 فروردین ماه 1395 به همراه یک هیأت 120 نفره از صاحبان صنایع، مدیران بانکها و بیمهها، برای پیگیری تفاهمات صورت گرفته و گسترش بیشتر روابط دوجانبه سفری به ایران داشت.

سفر اشمید به ایران

براساس توافق ظریف و موگرینی، هلگا اشمید معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در 19 بهمن در سفری به ایران در دیدار با تختروانچی و عراقچی معاونان وزیر امور خارجه به بررسی روند اجرایی برجام و بررسی آخرین وضعیت اجرای برجام پرداخت.

معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین در این سفر دیداری با ابراهیم رحیمپور معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه داشت و در این دیدار با بیان اینکه همکاریها بین ایران و اتحادیه اروپا در دوران پسابرجام سرعت بیشتری به خود خواهد گرفت، بر حضور جمهوری اسلامی در نشست بروکسل در خصوص افغانستان تأکید کرد.

سفر ظریف به بروکسل

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان هم یکشنبه شب 25 دی ماه به منظور انجام سفری دو روزه و دیدار با مقامات بلژیک و همچنین رایزنی با مسئولان اتحادیه اروپا راهی بروکسل شد.

این چهارمین سفر ظریف به بروکسل بعد از تصدی این سمت بود. اولین سفر ظریف دوجانبه و همچنین با هدف رایزنی با کاترین اشتون مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد، ولی در دو سفر بعدی ظریف به منظور گفتوگو با موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا راهی بروکسل مقر اتحادیه اروپا شد.

وزیر خارجه ایران دهم شهریور ماه 1393 و بعد از توافق ژنو به منظور دیدار با کاترین اشتون مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین مقامات بلژیک به بروکسل رفت.

ظریف همچنین برای دومین بار 25 دی ماه 1393 نیز به منظور رایزنی با فدریکا موگرینی به بروکسل سفر کرد و یک ماه بعد یعنی 25 اسفند ماه 1393 نیز به همراه وزرای خارجه سه کشور اروپایی عضو 1+5 با موگرینی در بروکسل دیدار کرد.

وی در این سفر ضمن دیدار با همتای بلژیکی و نخستوزیر این کشور و همچنین ملاقات با رئیس هیأت روابط با ایران در پارلمان اروپا، در موسسه اگمونت (مؤسسه مطالعات سیاسی وزارت خارجه بلژیک) و همچنین کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا به ایراد سخنرانی پرداخت. دیدار و گفتوگو با فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، رئیس کمیسیون اروپایی، المار بروک رئیس کمیسیون سیاست خارجی پارلمان اروپا و مارتین شولتز رئیس پارلمان اروپا از دیگر برنامههای ظریف در این سفر بود.

همراهی 7 کمیسیونر اتحادیه اروپایی با موگرینی

روز شنبه تهران برای دومین بار میزبان فدریکا موگرینی آن هم در آخرین روزهای ماه اول سال جدید شمسی است. حسین جابریانصاری سخنگوی وزارت امور خارجه در نخستین نشست خبری خود در سال 95 با اعلام سفر موگرینی گفت که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به همراه هیات بزرگی از کمیسیونرهای اتحادیه اروپا (هفت کمیسیونر) به تهران سفر میکند و گفتوگوهای جدی بین این اتحادیه و ایران در زمینه مسائل سیاسی و سایر موارد انجام خواهد شد.

تختروانچی معاون آمریکا و اروپای وزارت خارجه نیز عنوان کرد که از علاقهمندی این اتحادیه برای گسترش مناسبات با تهران سخن گفت.

در همین راستا نیز یک مقام ارشد مرتبط با اتحادیه اروپا با بیان اینکه موضوعات مختلف از جمله اوضاع سوریه و بحث افتتاح دفتر نمایندگی دائم اتحادیه در ایران، در این سفر مورد بررسی قرار خواهد گرفت، عنوان کرد که محور اصلی این سفر «تعامل مجدد و تدریجی» اروپا و ایران در دوران پسابرجام خواهد بود.

وی گفت که در نشستهای دوجانبه، نحوه تشویق بانک های اتحادیه به تعامل با ایران، مطرح خواهد شد.

بررسی روند ارتباطات بین ایران و اتحادیه اروپا در یک سال اخیر نشان میدهد که همانطور که خود اروپاییها نیز بارها اذعان کردهاند ضررهای ناشی از تحریمهای اعمال شده علیه ایران در طول این سالها بیش از ایران دامن خود آنها را گرفته و اکنون کشورهای عضو اتحادیه اروپا و این اتحادیه با استفاده از فرصتهای دوران پسابرجام بهدنبال ترمیم و بازسازی روابط خود با ایران هستند تا شاید بتوانند روابط خود با ایران را دوباره گسترش داده و به دوران اوج خود بازگردانند.

رفت و آمدهای مکرر کشورهای اروپایی به ایران نشان از عزم و اراده اروپاییها برای بازگشت مجدد به جایگاه قبلی خود در مناسبات با ایران را دارد، اما مقام معظم رهبری و همچنین مسئولان کشورمان همواره تاکید داشته و دارند که این رفت و آمدها نباید به گونهای باشد که ایران تنها به بازاری برای عرضه محصولات این کشورها تبدیل شود و همانطور که رئیسجمهور نیز در سفر خود به ایتالیا و فرانسه در دیدار با تجار این کشورها تاکید کرد، ایران میتواند فرصتهای مناسبی را برای سرمایهگذاری در اختیار این کشورها قرار دهد.