چشم‌انداز ظرفیت 130 میلیون تنی پتروشیمی

بر این اساس و به دنبال رهایی از خام فروشی نفت در کشور و با توجه به طرحهای توسعهای پتروشیمی که درآمدزایی و اشتغالزایی خوبی به همراه دارند، شاید بتوان این صنعت را یکی از مهمترین صنایع کشور قلمداد کرد. احداث مجتمعهای مختلف در سطح کشور و بهرهبرداری از این مجتمعها همزمان با سهمگیری در بازار جهانی موجب شد تا احداث این پروژهها مورد توجه خاص قرار گیرد و کشور برای رسیدن به هدف پرهیز از خامفروشی، سرمایهگذاری بیشتری را در این مورد انجام دهد. موضوعی که به خوبی در تعدد مجتمعهای پتروشیمی قابل ملاحظه است. این سیاست بهطور جدی و با وجود تحریمهای اقتصادی در سال 94 دنبال شد. در این میان تعیین قیمت خوراک پتروشیمی و تولید بنزین استاندارد و مرغوب از مجتمعهای پتروشیمی و همچنین تلاش برای بازاریابی مجدد محصولات پتروشیمی از مهمترین اقدامات شرکت ملی پتروشیمی در سال 94 به شمار میآید.

شاخصهای کلان صنعت پتروشیمی

ظرفیت نصبشده مجتمعهای پتروشیمی در سال 1393 حدود 8/ 59 میلیون تن بوده که این میزان در پایان سال 1394 به مرز 4/ 61 میلیون تن رسید. البته این شاخصها را بهصورتهای گوناگونی محاسبه و اعلام میکنند. برای مثال میتوان به شاخص «عملکرد تولید» اشاره کرد. این عملکرد در سال 1393 حدود 5/ 44 میلیون تن بود که در پایان سال 1394 به سطح «واقعی / احتمالی» 8/ 46 میلیون تن رسید. طبق آمارهای رسمی در پایان سال 1393 تعداد مجتمعهای تولیدی در کشور 49 واحد بوده که این میزان در سال 1394 به سطح 51 مجتمع (واقعی / احتمالی) میرسد. صنعتی به این عظمت، نیاز به احجام بسیار بالایی از انواع سوخت و خوراک دارد. در سال 1393 میزان گاز طبیعی مصرفی (خوراک و سوخت) حدود 7/ 43 میلیون مترمکعب در روز بوده که در پایان سال 1394 این رقم به مرز 8/ 45 میلیون مترمکعب در روز بالغ شده است. همچنین میزان «اتان» مصرفی از منابع بالادستی در پایان 1393 به 1474 هزار تن رسیده که این میزان در انتهای سال 1394 به سطح 1525 هزار تن بالغ شده است. از حیث میزان مصرف میعانات گازی مصرفی، در سال 1393 به 5239 هزار تن اشاره شده که این رقم در انتهای سال بعد از آن به 5382 هزارتن رسیده است. در جدول همراه برخی از شاخصهای مقداری و همچنین ارزش صنعت پتروشیمی کشور ذکر شده است.

معضلات تامین مالی پروژهها

با توجه به سرمایهبر بودن طرحهای پتروشیمی، جذب سرمایههای خارجی از اهمیت زیادی در صنعت پتروشیمی برخوردار است. سابقه فاینانس سالهای قبل نشان میدهد که منابع بانکی خارجی عمدهترین منابع مالی در جهت توسعه این صنعت بوده است. اما تحریمهای ایجادشده در سالهای اخیر باعث شد باوجود میل بانکهای خارجی جهت تامین سرمایه برای پروژههای پتروشیمی، این امر مقدور نباشد.

یکی دیگر از معضلات تامین مالی، تضمین بازپرداخت وامها است. بانکهای داخلی و خارجی درخواست تضمین بازپرداخت تسهیلات را از سوی دولت مطرح کردهاند که با توجه به خصوصیبودن شرکتهای پتروشیمی مجری طرحها، این امر با مشکلاتی روبهرو است. در صورت رفع تحریمها و برطرفشدن سایر موانع و تحقق سرمایهگذاری 37 میلیارد دلاری و 414 هزار میلیارد ریالی در طول سالهای برنامه ششم توسعه در صنعت پتروشیمی، ظرفیت نصبشده صنایع پتروشیمی کشور به 130 میلیون تن و تولید انواع محصولات پتروشیمیایی کشور به 123 میلیون تن میرسد. خلاصه وضعیت تامین مالی طرحهای صنعت پتروشیمی در جدول فوق ارائه شده است.

انتظارات صنعت پتروشیمی از نظام اقتصادی کشور

با توجه به بندهای اقتصاد مقاومتی (ابلاغی از جانب مقام معظم رهبری) و اهمیت صنعت پتروشیمی در کاهش خامفروشی و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نفت، این انتظار وجود دارد که نظام اقتصادی کشور به صنعت پتروشیمی با نگاه کلان نگریسته و در جهت رفع موانع توسعه این صنعت گام بردارد (از جمله در تامین منابع مالی از محل صندوق توسعه ملی و همچنین دسترسی به منابع خارجی و تامین خوراک و تامین تکنولوژی و فراهم کردن شرایط استفاده از سرمایهگذاری مستقیم خارجی FDI و....).

چشمانداز مطلوب فراروی توسعه صنعت پتروشیمی

صنعت پتروشیمی بهعنوان بزرگترین زیرمجموعه صنایع نفت محسوب شده که در سودآوری و ایجاد ارزش افزوده از منابع هیدروکربنی و سیاست عدم اتکا به صادرات نفت و جلوگیری از خامفروشی نقش اساسی دارد. ریشه صنعت پتروشیمی در غرب و در اختیار کشورهای صنعتی جهان (اروپا، آمریکا و ژاپن) بوده است. اما به دلیل برخورداری کشورهای خاورمیانه از مهمترین مزیت نسبی این صنعت (یعنی منابع عظیم نفت و گاز) به نظر میرسد که آینده این صنعت متعلق به کشورهای درحال توسعه خصوصا آسیا و خاورمیانه است. کشورهای منطقه خاورمیانه از مهمترین پتانسیلهای لازم و مولفههای رقابتپذیری در صنعت پتروشیمی برخوردار هستند. صنعت پتروشیمی ایران با تکیه بر تواناییها و پتانسیلهای داخلی خود توانسته است طی چند برنامه پنجساله، ظرفیتسازی قابلتوجهی انجام دهد و ظرفیت اسمی تولیدات خود را به حدود 60 میلیون تن در سال برساند و برنامه بلندمدت را هم با هدف «اولشدن در منطقه» تدوین کند. در حال حاضر با اقدامات دولت تدبیر و امید و گشایشهای ایجادشده در عرصههای جهانی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی موفق به تدوین برنامه ششم توسعه این صنعت شده که بر اساس هدفگذاری مربوطه، در سال انتهایی برنامه (یعنی 1399) ظرفیت نصبشده صنایع پتروشیمی کشور به 130 میلیون تن و تولید انواع محصولات پتروشیمیایی کشور به سطح 123 میلیون تن خواهد رسید. همچنین فروش 93 میلیون تن به ارزش 61 میلیارد دلار انواع محصولات نیز در سال پایانی برنامه ششم توسعه هدفگذاری شده است.

نرخ خوراک پتروشیمی و تاثیر آن بر توسعه صنعت پتروشیمی

درخصوص نرخ خوراکهای دریافتی از منابع بالادست میتوان به مهمترین مقوله آنکه «گاز طبیعی» است اشاره کرد. صنعت پتروشیمی ایران در سال 1393 حدود 8/ 14 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی دریافت کرده که حدود 1/ 5 میلیارد آن بهعنوان خوراک تبدیل به محصولات با ارزش افزوده ویژه شده است. نرخ گاز طبیعی بهعنوان خوراک در سال 1393 برطبق قانون بودجه همان سال 13 سنت (معادل 3445 ریال) معین شد که این قیمت در سال 1394 نیز اعمال شد. با این وجود فرمول جدید تعیین قیمت خوراک پتروشیمیها تدوین شد و از ابتدای سال 1395 اعمال و اجرا میشود. در واقع با مشارکت وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، انجمن کارفرمایی پتروشیمی و شرکت ملی صنایع پتروشیمی درخصوص تدوین آییننامه اجرایی جزء 4 از «بند الف» «ماده 1 » قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم مقررات مالی دولت مصوب اسفند 1393 مجلس، جلسات کارشناسی متعددی با نگاهی جامع به ارزشگذاری منابع ملی در توازن با توسعه بخش خصوصی برگزار شد و فرمولهای پیشنهادی به وزارت نفت منعکس شد که نهایتا منجر به ابلاغ آییننامه و تدوین فرمول پایه محاسبه گاز سبک و شیرین تحویلی از شبکه سراسری گاز بهعنوان خوراک واحدهای پتروشیمی با توجه به قیمتهای جهانی گاز و همچنین درآمد دولت از محل مصارف داخلی گاز طبیعی نهایی شد. در فرمول فوق، تمهیداتی به منظور حفظ رقابتپذیری صنایع پتروشیمی، ایجاد تعهدات بلندمدت و همچنین شفافسازی قیمت خوراک برای جذب سرمایهگذاران داخلی و خارجی در بلندمدت در راستای توسعه صنعت پتروشیمی لحاظ شده است.