یک توافق، دو دولت؟!

این در حالی است که یکی از مهمترین و کلیدیترین اهداف این مذاکرات که لغو کامل تحریمهای بانکی و مالی ایران بود، هنوز محقق نشده است.

وندی شرمن، معاون پیشین وزیر خارجه آمریکا در نشستی که حدود یک ماه پیش در اندیشکده «بیکر» دانشگاه رایس برگزار شد، به روایت متفاوتی از مذاکرات هسته ای با ایران پرداخته که بعد از حدود یک ماه این موسسه اقدام به انتشار این سخنان کرده است.

بانوی یخی تیم مذاکرهکننده هستهای آمریکا روایتی جالب از اهداف و برنامهریزیهای دولت متبوعش برای ورود به دور جدیدی از مذاکرات با ایران قبل و بعد از دولت حسن روحانی ارایه کرده است که در برخی از آنها این اظهارات برای اولینبار است که از زبان یک دیپلمات حاضر در مذاکرات هستهای بیان میشود.

وندی شرمن از توافق ایران و آمریکا بر سر توافقی چهار صفحهای که بعدها در ژنو از آن به عنوان «برنامه اقدام مشترک» (توافق ژنو) نام برده شد در مذاکرات پنهانی مقامات دو طرف در عمان و حاشیه سازمان ملل خبر میدهد. توافقی که بسیاری بر این نظر بوده و هستند که ریشههای آن در اولین دیدار عمومی وزیران خارجه ایران و 1+5 در سازمان ملل در اولین تابستان دولت حسن روحانی شکل گرفت.

به گفته معاون پیشین وزیر امور خارجه آمریکا مذاکرهکنندگان ایرانی و آمریکایی در مذاکرات محرمانه در مسقط خطوط کلی توافقی را به دست آوردند که در آن ایران در ازای رفع جزیی تحریم ها برنامه هستهایاش را در همان سطح نگه دارد یا حتی به عقب بازگرداند تا زمان کافی برای مذاکره بر سر یک توافق جامعتر به دست آید. این سند اولیه، برنامه اقدام مشترک (توافق ژنو) بود.

پیش از این علیاکبر صالحی وزیر خارجه وقت کشور در دولت قبل و نیز مقامات دیگر از جمله علیاکبر ولایتی، محمدجواد ظریف و سید عباس عراقچی به تناوب وجود مذاکرات محرمانه با اجازه و دستور مقام معظم رهبری را به سرپرستی علیاصغر خاجی معاون وقت وزارت خارجه و هیات همراهش تایید کردهاند، اما تاکنون هیچ اظهارنظری درباره نتایج این مذاکرات و انتقال آن به دور جدید مذاکرات در دولت یازدهم بیان نشده است. درباره جزییات مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا با محوریت موضوع هستهای در مسقط تنها به این جمله اکتفا شده است که آمریکا وجود غنیسازی محدود در ایران را پذیرفته است. موضوعی که ایران را برای ورود به دور دیگری از مذاکرات با وجود بیاعتمادی جدی قانع کرد.

اولین بار علیاکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری در امور بینالملل و کاندیدای یازدهمین انتخابات ریاستجمهوری در یکی از مناظرههای تلویزیونی در بیان فرصتسوزی در مذاکرات هستهای در دوره مسئولیت سعید جلیلی، یکی از رقبای انتخاباتی وی و مذاکرهکننده ارشد هستهای در دولت محمود احمدینژاد از مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در عمان پرده برداشت.

پس از آن مقامات ایرانی مختلف ضمن تایید این مذاکرات، صرفا به تشریح جزییات اندک از این رویداد برداختند. اکنون با اظهارات وندی شرمن به نظر میآید مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط و رفتو آمدهای چندین باره، نتایجی قابل توجه و بیش از آنچه در اذهان عمومی اعلام شده داشته است و نتایج این مذاکرات با دستور کار مشخص در دولت جدید مبنای اساسی مذاکرات ظریف و هیاتش قرار میگیرد.

اینکه دیپلماتها به خوبی از یک مذاکرات پنهانی با حمایت و هدایت دولتهایشان در عالیترین سطح محافظت به عمل آوردند، امری قابل درک و معمول در دنیای سیاست و دیپلماسی است اما اینکه مبنای توافق ژنو که به نحوی تمام و کمال دستاورد دولت یازدهم قلمداد میشد، آنگونه که وندی شرمن مدعی شده است در بخشهای قابل توجهی نتیجه مذاکرات محرمانه در دولت دهم است جای بررسی، پرسش و بیان جزییات بیشتری از این مذاکرات محرمانه دارد.

مذاکرات هیات ایرانی در نیویورک و سپس ژنو در عمل در ادامه مذاکرات مسقط انجام میگیرد و این مذاکرات همانطور که وندی شرمن میگوید با دستور کار مشخص سند چهار صفحهای آغاز میشود.

بر اساس گفتههای معاون پیشین وزیر خارجه آمریکا وقتی هیات آمریکایی این سند را به دیگر اعضای دائم شورای امنیت به علاوه آلمان و اتحادیه اروپا ارائه میدهد، آنها از این که فهمیدند مذاکراتی قبلا در جریان بوده شوکه شدند. علاوه بر این آنها از اینکه در این سند اجازه یک برنامه هستهای محدود به ایران داده شده است، کلیدی که موجب از بین بردن بنبست در مذاکرات میشد، متعجب شده بودند در حالی که این آمریکا بود که همیشه میگفت اجازه چنین چیزی را نمیدهد.

انتشار سخنان وندی شرمن یکی از پرنفوذترین و کارکشتهترین مذاکرهکنندگان آمریکایی، هر چند امروز عهدهدار مسئولیتی رسمی در دولت اوباما نیست، در شرایطی که ایران نسبت به اجرا نشدن بخش قابل توجهی از توافق جامع در زمینه لغو تحریم ها به شدت اعتراض دارد، قابل تامل است.

برخی تحلیلگران این اظهارات و انتشار آن را هدفمند و ضد منافع نظام جمهوری اسلامی ایران میدانند که بیش از پیش ایران را در جهت تصمیمات و اقدامات واکنشی نسبت به اجرا نشدن برجام و عادی نشدن روابط بانکی و مالی ایران با دنیا قرار میدهد.

این تحلیلگران ضعف شدید ایران در هدایت افکار عمومی داخلی و جهان بعد از برجام را زمینه ساز انتشار سخنان وندی شرمن میدانند. این درحالی است که در هفتههای اخیر برخی مقامات آمریکایی از جمله بن رودز معاون مشاور امنیت ملی کاخ سفید به صراحت از هدایت افکار عمومی آمریکا و جهان در تایید برجام سخن گفتهاند.

اظهارات معاون پیشین وزیر خارجه آمریکا یکی از دهها رازهای مگویی است که در آینده نزدیک و دور منتشر خواهد شد، اما انتشار هر یک از آنها در زمان و شرایطی خاص میتواند ابعادی به مراتب بیشتر یا کمتر از اهمیت واقعی آن داشته باشد. با انتشار سخنان شرمن اکنون این انتظار برای افکار عمومی ایران به وجود آمده است که مقامات کشورمان جزئیات بیشتری از مذاکرات محرمانه میان ایران و آمریکا در مسقط را بیان کنند. در عین حال به این مساله مهم که همیشه در طی مذاکرات با آن مواجه بودهایم و به نظر همچنان هستیم، توجه کنند که نباید اجازه داد تا طرفهای دیگر مذاکرهکننده سخنی بگویند یا بخشی از مذاکرات را افشا کنند و در مقابل مقامات ایرانی تحت فشار افکار عمومی مجبور شوند تا به آن پاسخ دهند.