فاز دوم دیپلماسی بانکی

ولیالله سیف در کنفرانس «اتصال مجدد ایران به جامعه مالی جهانی» با تاکید بر لزوم انجام تمام تعهدات توسط طرفهای آمریکایی و اروپایی، مقطع کنونی را زمانی دانست که طرفهای مقابل با اطمینان بخشی نشان دهند که سرمایهگذاری انجام شده در خصوص توافق هستهای، ثمر بخش بوده و ایران باید منافع حاصل از برجام را بهطور کامل مشاهده کند. این مقام مسوول، با استناد به صحبتهای وزرای امور خارجه آمریکا و بریتانیا خواستار این شد که موارد مبهم ارتباط بانکهای اروپایی با بانکهای ایران برطرف شود.

از صحبتهای رئیسکل بانک مرکزی میتوان دریافت که بانکهای اروپایی برای ارتباط با طرفهای ایرانی، به سازوکار بیشتری از اظهار نظرهای مقامات آمریکایی نیاز دارند. نگرانی در خصوص «تحریمهای خزانه داری آمریکا»، «تفسیرهای متفاوت دادستانها و مقرراتگذاران مستقل آمریکایی» و «تغییر رویکرد در دولت آینده آمریکا» درباره روابط بانکهای اروپایی در برجام باعث شده که بانکهای خارجی، نیاز به ضمانت محکمتری از اظهار نظرها، مانند یک تعهدنامه مکتوب داشته باشند. به نظر میرسد مسوولان بانک مرکزی ایران، نیز با در نظر گرفتن این نگاه، سعی دارند با دیپلماسی فعال اقتصادی، موارد مربوط در خصوص عملی کردن مفاد برجام را به طرفهای مقابل گوشزد کنند.

اثر بومرنگی تحریمهای آمریکایی

رئیس کل بانک مرکزی، علت بی رغبتی ارتباط بانکهای بزرگ اروپایی با همتایان ایرانی را «هراس از جریمههای آمریکا» عنوان کرد. او در توضیح این مطلب گفت: درحالیکه تمام تحریمهای هستهای ایران برداشته شدهاند، تحریمهای خارج از حوزه برجام همچنان به قوت خود باقی هستند و این امر باعث شده تا بانکهای تجاری بزرگ دنیا به خاطر ترس از جریمههای ناشی از تخطی ناخواسته از مقررات ایالات متحده برای کار با همتایان ایرانی بیرغبت باشند.

سیف با تصریح این نکته که موانع آمریکایی برای کار با بانکهای ایران گریبانگیر شرکتهای آمریکایی میشود، گفت: مقررات مالی بیش از حد در اقتصادهای پیشرفته به اذعان IMF به همراه محدودیت استفاده از دلار آمریکا، موانعی جدی بر سر راه تجارت ایران- آمریکا و روابط سرمایهگذاری ایجاد میکنند و باعث میشود شرکتهای آمریکایی در مقایسه با رقبای اروپایی و آسیایی خود مزایای زیادی را از دست بدهند.او درخصوص تعهدات اروپا و ایالات متحده براساس برجام اظهار کرد: طبق برنامه جامع اقدام مشترک، اروپا و ایالات متحده متعهد هستند تمام اقدامات اجرایی و مقرراتی لازم برای رفع موفق و موثر تحریمها را به اجرا گذارند و ایران را قادر سازند که به بازارهای بینالمللی بازگردد. رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به عملی نشدن تعهدات طرف مقابل گفت: همانگونه که در چند ماه گذشته شاهد آن بودیم این تعهدات به خاطر مشکلاتی که جامعه بانکی با آن مواجه است، عملی نشد.

ابهامات انجمن بانکداران بریتانیا

به گفته سیف، انجمن بانکداران بریتانیا در جلسه با وزیر امور خارجه آمریکا این مشکلات را شامل رویکرد سیاسی، مقرراتی ایالات متحده درخصوص هماهنگسازی رویکرد بین مقرراتگذاران ایالتی و فدرال و تصریح سیاست مربوط به چگونگی بررسی و عکسالعمل آژانسهای آمریکایی در زمینه الزامات افشاسازی مربوط به ایران، جرائم مالی/ ریسک تجاری و نکاتی درخصوص دستورالعمل فنی افک (OFAC) برشمردند.

وی افزود: انجمن بانکداران بریتانیا در بیانیه خود اعلام میکند لازم است بداند ایالات متحده و اتحادیه اروپا چه کمکهای فنی به ایران ارائه میدهند تا اطمینان دهند ایران بهزودی از فهرست FATF (فهرست سیاه گروه اقدام مالی) خارج میشود. رئیس کل بانک مرکزی موارد موجود در دستورالعمل فنی افک که توسط انجمن بانکداران بریتانیا مطرح شده را اینگونه برشمرد: «ارائه یک مجوز عمومی برای شرکتهای غیر آمریکایی برای بهرهبرداری از نرمافزار آمریکا»، «تعمیم حمایتهای ارائه شده به اشخاص آمریکایی تحت مجوز عمومی H به شرکتهای غیر آمریکایی»، «دستورالعمل قدرتمند افک در مورد انتظارات آن در روابط کارگزاری بانکی» و «ارائه مجوز عمومی آمریکا برای پرداختهای U-Turn » از جمله موارد مبهم برای انجمن بانکداران بریتانیا است.

سیف با تاکید بر اینکه تمام مسائل فوق هنگام امضای برجام برای آمریکا و اتحادیه اروپا شناخته شده بودند و آنها با این آگاهی تعهداتشان را امضا کردند، گفت: اکنون ما عقیده داریم آنها باید به وعدههای خود عمل کنند. این تعهد اخلاقی و قانونی غرب است که به آنچه در برجام متعهد شدند پایبند بمانند، حتی اگر به آنمعنا باشد که با بازنگری مقررات، دستورالعملها و سیاستها به بانکها کمک کنند.

رئیس شورای پول و اعتبار مشکل دیگر را اتخاذ و اجرای بیش از حد سیاست تحریمها دانست و گفت: این موضوع علاوهبر اینکه صنعت بانکداری را با مشکل مواجه میکند به گفته مقامات خزانهداری آمریکا حتی به خود ایالات متحده نیز آسیب میرساند. سیف، شاهد موضوع ترس در جامعه بانکداری را به نقل از فایننشال تایمز اینگونه مطرح کرد: «آنها از این میترسند که حتی اگر از خزانهداری آمریکا اطمینان دریافت کنند، دادستانها و مقرراتگذاران مستقل آمریکایی ممکن است تفسیر متفاوت و سختگیرانهتری از قوانین داشته باشند.»

لزوم ایفای تعهدات کامل برجام

رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر لزوم انجام تمام تعهدات توسط طرفهای آمریکایی و اروپایی گفت: اکنون بیش از هر زمان آشکار است که آمریکا و اتحادیه اروپا باید اقدامات مناسبی انجام دهند تا این اطمینان حاصل شود که سرمایهگذاری انجام شده در حصول توافق پیرامون پرونده هستهای ایران به هدر نمیرود. علاوهبر این، این تعهد اخلاقی احساس میشود که باید به فعالان بازار در ایران اطمینان داده شود و ایران باید منافع حاصل از برجام را بهطور کامل مشاهده کند.او در این خصوص به جملهای از هاموند وزیر امور خارجه بریتانیا اشاره کرد که میگوید: «اکنون ما موظف هستیم که اطمینان دهیم رفع تحریمها موثر بوده است».

به گفته سیف، جانکری وزیر امور خارجه آمریکا نیز به تازگی در همین ماه طی مصاحبهای اعلام کرد که بانکهای اروپایی کاملا آزادند برای ایران حساب باز کنند، به تجارت بپردازند و پول مبادله کنند، موافقتنامههای تجاری را تسهیل و شروع کنند، تحت پوشش منابع بانکی قرار دهند و وام بدهند و در تمام این موارد کاملا آزاد و مجاز هستند.این مقام ایرانی با تاکید بر آمادگی ایران برای برداشتن تمام گامهای منطقی که منجر به کاهش ریسک طرفهای مشتاق به همکاری با این کشور شود، گفت: ایران از نظر مالی، بهترین سابقه را در ایفای تعهدات - حتی در طول زمانهای دشوار انقلاب، جنگ و تحریمها – دارد. از نظر سیاسی نیز کشوری باثبات است و در یک منطقه پرآشوب، جامعهای فعال و پویا دارد اما برخی رسانههای مخالف و گروههای لابیگر پس از جنگ تحمیلی، چهره ایران را با تبلیغات سیاسی مخدوش کردهاند.

جایگاه ایران در اقتصاد جهان

سیف همچنین در سخنرانی خود تصویری از وضعیت کنونی ایران ارائه داد. او با اشاره به ظرفیتهای اقتصاد ایران گفت: ایران با داشتن «موقعیت استثنایی ژئوپلیتیکی»، «جمعیت 80 میلیونی» و «نیروی کار جوان و تحصیلکرده و کارآفرین»، تواناییهای بالقوهای دارد که برای همگان آشکار است. همچنین اقتصاد این کشور از نعمت ذخایر طبیعی گسترده و منابع نفت و گاز برخوردار است. تولید ناخالص داخلی برمبنای برابری قدرت خرید در رتبه 18 جهان قرار دارد و اقتصاد 1/4 تریلیون دلاری ایران از تنوع زیادی برخوردار است و پایه صنعتی داخلی گستردهای دارد. سیف درخصوص کاهش سهم درآمدهای نفتی در مدیریت اقتصاد ایران طی سالهای اخیر تاکید کرد: اگرچه (طبق گزارش BP) ایران رتبه اول ذخایر نفت و گاز جهان را به خود اختصاص میدهد اما متنوعسازی اقتصاد باعث شد سهم بخش نفت در تولید ناخالص داخلی کمتر از 15 درصد باشد.

این مقام مسوول با بیان اینکه در شرایط آشفته اقتصادی سال 2013، دولت جدید ایران سیاستهای مناسبی را اتخاذ کرد، گفت: علاوهبر سیاستهای انضباط پولی و مالی و هماهنگی در جهت شرایط پایدار اقتصاد کلان، رفع تنشها در روابط منطقهای و بینالمللی هم در دستور کار قرار گرفت. او افزود: با توجه به این اقدامات مناسب، انتظارات بهزودی بهبود یافت، اعتماد به اقتصاد بازگشت و ثبات حاکم شد. اقدامات پولی و مالی مناسب، انتظارات را بهبود بخشید و روابط بهتر بینالمللی به همراه رفع برخی تحریمها تاثیر سریع و مثبتی بر ثبات بازار ارز داشت. رئیس شورای پول و اعتبار درمورد ثبات بازار ارز ایران در سالهای 2014 و 2015 میلادی با وجود کاهش شدید بهای نفت، گفت: بهرغم ابهامات پیرامون مذاکرات هستهای و کاهش شدید بهای نفت در سال 2014 میلادی، ارزش بازاری دلار تنها 3 درصد افزایش یافت. در سال 2015 نیز درحالیکه کاهش بهای نفت و درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفتی شدت گرفت، ثبات بازار ارز ادامه یافت و در سال مالی منتهی به مارس 2016، ارزش بازاری دلار فقط 5/2 درصد رشد کرد.

سیف با مروری بر آمار کاهش نرخ تورم، گفت: نرخ تورم از 40/4 درصد در اکتبر 2013 به 11/2 درصد در آوریل 2016 کاهش یافت. علاوهبر این، تورم نقطه به نقطه از 45/1 درصد در ژوئن 2013 به 7/4 درصد در آوریل 2016 رسید که این موضوع میتواند نویدبخش نرخ تکرقمی تورم در آینده نزدیک باشد.

رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به بهبود شاخصهای رشد اقتصادی و سرمایهگذاری، گفت: اقدامات دولت به بهبود محیط اقتصاد کلان انجامید و تمام نشانگرها بر بازگشت رشد و سرمایهگذاری دلالت میکردند. به گونهای که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص که در سالهای 2012 و 2013 به ترتیب 23/8 و 6/9 درصد کاهش یافته بود، در پایان سال مالی منتهی به مارس 2015 به مثبت 3/5 درصد بازگشت. در همان سال مالی، تولید ناخالص داخلی که در هشت فصل پیاپی روند نزولی داشت تا 3 درصد بالا رفت اما چالشهای ناشی از افت بهای نفت در سه ماه آخر همان سال رشد تولید ناخالص داخلی را کاهش داد و باعث شد در سال مالی منتهی به مارس 2016 عملکرد رشد اقتصادی ضعیفتر باشد.

وی با تاکید بر دخالت فعالانه بانک مرکزی ایران در بازار بین بانکی تصریح کرد: بانک مرکزی تلاش میکند به بازار بین بانکی آرامش دهد و تنگناهای اعتباری را مدیریت کند. در نتیجه این فعالیتها، نرخ تامین منابع در بازار بین بانکی در آغاز مارس 2015 به تدریج از اوج 29 درصدی به 17 درصد کنونی کاهش یافت.

حرکت به سمت سیاستهای بازار محور

رئیس کل بانک مرکزی سیاستهای آینده بانک مرکزی را در جهت حصول دستاوردهای مثبت در مهار تورم، دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و خلق فرصتهای شغلی عنوان و تاکید کرد که برای تحقق پتانسیلهای اقتصادی، از سرمایهگذاری خارجی استقبال میکنیم. این مقام مسوول در بخش دیگری از صحبتهای خود، درباره ماموریت بانک مرکزی صحبت کرد. به گفته سیف، «تجدید حیات بازارهای پولی و مالی»، «نهاییسازی برنامه اصلاحات بخش بانکی» و «تجدید ساختار بنیادین ترازنامههای بانکها» ضرورتی آنی دارند و «برنامه جامع تجدید ساختار نظام بانکی»، «توسعه و متنوعسازی ابزارهای مالی و بدهی در بازار سرمایه»، «سازماندهی مجدد و بهبود بدهیهای دولتی» و « تشکیل شرکت مدیریت داراییها» اقداماتی هستند که در اصلاحات بخش مالی گنجانده شدهاند.

او افزود: بانک مرکزی ایران با اجرای صحیح این سیاستها میتواند به تدریج اجرای سیاست پولی را از چارچوب ابزاری مستقیم به چارچوب بازار محور و سیاست پولی غیرمستقیم تغییر دهد. رئیس کل بانک مرکزی «اجرای سیاست یکسانسازی نرخ ارز»، «تقویت توان نظارتی و مقرراتی بانک مرکزی برای اطمینان از بهبود اقدامات مدیریت ریسک در بانکها و تعمیم آن به موسسات مالی سایه خارج از پوشش مقرراتی» را از دیگر اولویتهای بانک مرکزی عنوان کرد. به گفته او، هدف بانک مرکزی از تقویت بخشهای مقررات و نظارت خود را کسب اطمینان از مناسب بودن مدیریت ریسک و انطباق بانکها با استانداردهای بینالمللی از جمله حاکمیت شرکتی، گزارشدهی مالی، جرایم مالی و الزامات سرمایه و نقدینگی تدوین شده توسط کمیته بال دانست.

تقویت قوانین مبارزه با تروریسم

رئیس شورای پول و اعتبار درخصوص تقویت چارچوبهای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم گفت: ما اولویت زیادی برای تقویت این بخش قائل هستیم تا بتوانیم بازگشت مجدد نظام بانکی ایران به اقتصاد جهانی را تسهیل کنیم و در این مسیر پس از تصویب قانون مبارزه با پولشویی و اجرای مقررات در سالهای گذشته، اخیرا قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم در ایران تصویب شد که مانعی بزرگ از سر راه همکاری بانکهای ایرانی با همتایان خارجی را برخواهد داشت. به گفته او، ما از صندوق بینالمللی پول درخواست کردیم ارزیابی خود را بر اساس معیارهای نیروی ویژه اقدام مالی (FATF) انجام دهد و قصد داریم به گروه اوراسیایی مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم بپیوندیم. همچنین ما اخیرا با هیات FATF دیدار کردیم و برای اولین بار نظام نظارت خود را بهطور کامل شرح دادیم.

بازخوردهای بسیار مثبتی نیز دریافت کردیم و این تلاشها را ادامه میدهیم.رئیس کل بانک مرکزی در پایان از بانکها و بخشهای تجاری خواست با ایران وارد فعالیت اقتصادی شوند و افزود: من عقیده دارم بانکها و بخش تجاری باید دولتها از جمله ایران، بریتانیا، آمریکا و سایرین را تشویق کنند تا تلاش بیشتری برای ایجاد آسایش، زمینهسازی برای خدمات پرداخت و پایاپای، تامین مالی تجارت و سایر خدمات مالی ضروری برای تجارت با ایران به عمل آورند. من همچنین توصیه میکنم تمام بانکها با خیالی کاملا آسوده با بانکهای ایرانی، ارتباطات کاری برقرار کنند.کنفرانس یک روزه «اتصال مجدد ایران به جامعه مالی جهانی» با همکاری موسسه «یورو مانی» (The Euromoney) و بانک مرکزی ایران با هدف بررسی گامهای لازم برای بازگشت و اتصال بانکهای ایرانی به جامعه اقتصاد بینالمللی برگزار شد.

دسترسی ضعیف به بازار بینالمللی دلیل تاخیر در یکسانسازی ارزی

رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به برنامه ایران برای یکسانسازی نرخ ارز شش ماه پس از اجرایی شدن برجام گفت: عدم پایبندی طرف مقابل به تعهداتش و تداوم محدودیتها در زمینه ارتباطات بانکی ایران باعث عقب افتادن اجرای این طرح شده است. ولیالله سیف، رئیس کل بانک مرکزی در گفتو گو با رویترزگفت، تلاشهای ایران برای یکسانسازی نرخ ارز به دلیل عدم پیشرفت در بازگشت این کشور به بازارهای بینالمللی سرمایه با مشکل مواجه شده است. سیاستگذاران ایرانی قبلا گفته بودند قصد دارند در فرآیندی 6 ماهه پس از اجرایی شدن برجام نرخ ارز را یکسانسازی کنند. سیف که در حاشیه کنفرانس یورومانی ایران در لندن سخن میگفت، افزود: «این پیشبینی ما بود... قادر بودن به برقراری ارتباط با بازارهای بینالمللی و استفاده از همه منابع در دسترس در جریان یک بازه زمانی معقول. اما متاسفانه آنگونه که انتظار داشتیم اتفاق نیفتاد.»

وی در ادامه گفت: «پیششرط یکسانسازی نرخ ارز، دسترسی داشتن به منابع ارزی خارجی ما و توانایی برای انتقال آزادانه این منابع به نقاط مختلف جهان است... ما تنها زمانی یک نرخ ارز واحد خواهیم داشت که درباره امکان تداوم ثبات در بازار ارز مطمئن باشیم.» او گفت: دوست داشتیم دسترسی به سیستم مالی جهانی قبل از این اتفاق میافتاد. به گفته سیف، طرفهای دیگر درباره عمل به تعهدات خود به اندازه کافی احساس مسوولیت نمیکنند. ما انتظار داریم که این تاخیر به زودی جبران شود.

رئیسکل بانک مرکزی ایران گفت: آمریکا باید «نقش ویژهای» در این فرآیند ایفا میکرد و کشورها نمیتوانند تنها بخشهایی از توافق را برای اجرا انتخاب کنند. وی در پاسخ به سوالی درباره اینکه کدام موسسات و کشورها بیشترین تمایل را نسبت به ایجاد ارتباطات نزدیکتر با ایران از خود نشان دادهاند، گفت: برای صدور نفت، طرفهای مقابل ایران در بازار نفت آنهایی بودند که تهران رویشان متمرکز شده بود.

وی از ژاپن، ایتالیا، اتریش و اسپانیا نام برد اما از اشاره به جزئیات بیشتر خودداری کرد. او در پایان گفت: «ما فکر میکنیم در آیندهای نزدیک شاهد نتایج بهتری خواهیم بود. به دلیل وجود منابع در دسترس و موقعیت ژئوپلیتیک مناسب، دستیابی به رشد بالا برای دورهای طولانی برای ایران کاملا امکانپذیر است. با توجه به این ظرفیت، واقعا تنها شرایط (لازم) قرار داشتن در مسیری درست برای دستیابی به این هدف است.»