سرزمین فرودگاه‌های بی‌پرواز

مساله نوسازی ناوگان هوایی و خرید هواپیما یکی از مهمترین مسائلی بود که مسئولان بلند پایه ایرانی به دنبال آن بودند. بر همین اساس قرارداد خرید ۱۱۸ فروند ایرباس حدود سال ۹۴ دو هفته بعد از رفع تحریم ها علیه ایران و در جریان سفر رئیس جمهوری کشورمان به پاریس امضا شد که ارزش این قرارداد ۲۵ میلیارد دلار است و بزرگترین قرارداد تجاری ایران پس از رفع تحریم ها محسوب میشود. به غیر از خرید هواپیما مساله فرودگاهها و خدمات فرودگاهی مطرح است که در راستای نوسازی ناوگان هوایی باید به آن توجه ویژه ای کرد. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ فرودگاه در کشور وجود دارد که بسیاری از آنها نمیتوانند هزینه های خود را تامین کنند.

در حالی که اما و اگر ها درباره نوسازی ناوگان هوایی ایران با خرید هواپیماهای جدید ادامه داد، وضعیت فرودگاههای کشور همچنان مانند گذشته است و باید فکری به حال فرودگاهها کرد. سامان دادن وضعیت صنعت هوانوردی و نوسازی این ناوگان حیاتی در گرو توسعه فرودگاههاست. باتوجه به اینکه صنعت هواپیمایی کشور در سال های اخیر بیشتر به خرید هواپیما های دست دوم و به طور کلی نوسازی ناوگان هوایی و تولید هواپیما در یک چالش چندساله پرداخته است، در بسیاری از مقاطع به وضعیت فرودگاههای کشورمان توجه کافی نشده است. فرودگاه مسجد سلیمان اولین و قدیمیترین فرودگاهی است که در ایران تاسیس شده است.

این فرودگاه همزمان با کشف نفت در این منطقه و در سال ۱۲۷۸ ساخته شده است. فرودگاه مسجد سلیمان نخستین فرودگاهی بود که در منطقه خاورمیانه تاسیس شد و به طور رسمی از آن هواپیما بر میخاست. این فرودگاه در حال حاضر با نام شهید آسیاسی شناخته میشود که هماکنون یکی از فرسوده ترین فرودگاهها نیز به شمار میرود. گذشته از فرودگاه مسجد سلیمان، فرودگاه بینالمللی مهر آباد یکی از اصلی ترین فرودگاههای ایران است که در سال ۱۳۱۷ تاسیس شده است. بر اساس آمار منتشر شده، سالانه حدود ۱۰۹ هزار پرواز از این فرودگاه انجام میشود که طی آن ۱۱۲ هزار تن بار و ۱۳ میلیون نفر مسافر جا به جا میشود.

ایران در حال حاضر دارای ۳۱۹ فرودگاه است که این رقم بیشتر از کشور های توسعه یافته ای مانند ژاپن، اسپانیا، ایتالیا، نروژ، سوئیس، و اتریش است و ایران را از این نظر در رتبه بیست و دوم جهان قرار داده است. تعداد فرودگاهها در ژاپن ۱۷۵، اسپانیا ۱۵۰، ایتالیا ۱۲۹، نروژ ۹۵، دانمارک ۸۰، سوئیس ۶۳، و اتریش ۵۲ اعلام شده است. همچنین تعداد فرودگاهها در آلمان ۵۳۹، چین ۵۰۷، انگلیس ۴۶۰، فرانسه ۴۶۴، هند ۳۴۶، عربستان ۲۱۴، و ترکیه ۹۸ است. در میان کشورهای جهان، آمریکا بیشترین تعداد فرودگاه را دارد. تعداد فرودگاههای این کشور ۱۳۵۱۳ عدد اعلام شده است. پس از این کشور، برزیل با ۴۰۹۳ فرودگاه و مکزیک با ۱۷۱۴ فرودگاه به ترتیب در رتبه های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته اند. این آمار ها فقط مربوط به فرودگاههای مسافربری نیست و فرودگاههای نظامی، اختصاصی و سایر فرودگاهها را نیز شامل میشود.

فرودگاههای بیاستفاده و زیانده

در حال حاضر از ۵۴ فرودگاه عملیاتی کشور تنها سه تا چهار فرودگاه قادر به تامین هزینه های جاری خود هستند. در نتیجه نمیتوان این فرودگاهها را سودده دانست؛ به این دلیل که این فرودگاهها نمیتوانند از محل درآمدها به سرمایهگذاری بپردازند. سالهاست بیش از ۵۰ فرودگاه در کشور از عهده هزینه های جاری خود بر نمیآیند. به طور کلی عملیاتی نگه داشتن این فرودگاهها هزینه سنگینی به شرکت فرودگاهها تحمیل کرده است. در حال حاضر ۸۹ فرودگاه قابل بهره برداری در ایران وجود دارد. از این تعداد ۷۰ فرودگاه تجاری هستند.

از میان این تعداد فرودگاه تنها ۵۴ فرودگاه زیرنظر شرکت فرودگاههای کشور مشغول به فعالیت هستند و ۳۵ فرودگاه مانند فرودگاههای مناطق آزاد کیش و قشم تحت مدیریت سایر ارگانها فعالیت میکنند. همچنین از این تعداد فرودگاه تنها هشت فرودگاه بینالمللی هستند و ۲۸ فرودگاه نیز دارای مرز هوایی بینالمللی هستند. آنطور که مسئولان اعلام میکنند از میان تمامی این خطوط هوایی فقط چهار فرودگاه صرفه اقتصادی دارند و زیانده نیستند. متاسفانه باید اعلام کرد که در حال حاضر ۹۰ درصد فرودگاههای کشور نه تنها سود ده نیستند بلکه زیانده هستند. از این چهار فرودگاه، دو فرودگاه مربوط به تهران یعنی فرودگاه مهرآباد و امام خمینی است و دو فرودگاه دیگر در شهرهای مشهد و شیراز قرار دارند.

فرودگاههای متروکه و بدون پرواز

از مجموع ۵۴ فرودگاهی عملیاتی کشور برخی غیرفعال هستند و پروازی در آنها انجام نمیگیرد. نمونه بارز آن خبر تعطیلی فرودگاه شهرکرد بود که در اواخر مهرماه اعلام شد به علت نبود تقاضا دیگر پروازی در این فرودگاه انجام نمیشود. این فرودگاه نیز جزو فرودگاههای زیانده کشور است و به گفته مسئولان در سال بالغ بر یک میلیارد تومان هزینه نگهداری و ارائه خدمات آن میشود. هماکنون در فرودگاههای اراک، شهرکرد، پارسآباد و خوی پروازی انجام نمیشود و این درحالی است که این فرودگاهها قابلیت انجام فعالیتهای پروازی را دارا هستند. با این حال در حدود ۴۲ فرودگاه کشور پرواز به شکل روزانه و هفتگی انجام میشود، اما در هفت فرودگاه کشور ماهها و حتی سالها پروازی انجام نمیشود حتی گفته میشود برخی از آنها متروکه شدهاند.

در حالی که مدیرعامل شرکت فرودگاههای کشور میگوید سالانه به طور متوسط حدود ۸۰۰ میلیون تومان هزینه هر یک از فرودگاههای بدون صرفه اقتصادی میشود که شاید کمتر از ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشند. فرودگاههای زرقان، سراوان، سمنان، شاهرود، فسا، جهرم و داراب جزو فرودگاههای غیرفعال هستند که مدتهاست پروازی در آنها انجام نمیشود. با این حال میتوان گفت در حال حاضر در ۱۱ فرودگاه کشور پروازی انجام نمیشود. این در حالی است که شرکت فرودگاهها سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد تومان صرف نگهداری و فعالیتهای عمرانی کلیه فرودگاههای کشور میکند. یکی از برنامههایی که ایران باید در کنار خرید هواپیما در دستور کار قرار دهد توسعه خدمات فرودگاهی و بهبود وضعیت فرودگاههای موجود باشد.

همکاری با ایران، نه به دلار!

در کنار مشکلات فرودگاهی، ایران همچنان برای خرید هواپیما هم با موانعی روبهروست. بعد از لغو تحریم ها و اجرای برجام یکی از مهمترین اقدامات دولت یازدهم امضای قرارداد با شرذکتهای هواپیمایی در راستای بهبود وضعیت هوانوردی ایران و نوسازی ناوگان هوایی بود. بر همین اساس قرارداد خرید ۱۱۸ فروند ایرباس در سال ۹۴ و دو هفته بعد از رفع تحریمها علیه ایران و در جریان سفر رئیس جمهوری کشورمان به پاریس امضا شد. ارزش این قرارداد ۲۵ میلیارد دلار است که بزرگترین قرارداد تجاری ایران پس از رفع تحریم ها محسوب میشود.

یکی از مشکلات اصلی برای خرید هواپیما از شرکتهای بوئینگ و ایرباس موضوع تامین مالی ایران است که طرفهای قرارداد را با مشکل رو به رو کرده است. مدیر فروش بوئینگ که فروردین به تهران آمده بود، میگوید: معامله با ایران سود خوبی دارد، ولی معامله دلاری با ایران ممنوع است و باید به این کشور کمک کرد تا راهی برای پرداخت پول به بوئینگ پیدا کند. مسئولان ایرانی در آن زمان از انعقاد قرارداد سخن گفتند، ولی هفته پیش مشخص شد که قرارداد کامل نشده و بندهای مالی هنوز در هالهای از ابهام است. همچنین آنگونه که مدیر فروش ایرباس گفته است، بانکها از بیم تحریمهای آمریکا، برای تامین مالی قراردادها اقدامی انجام نمیدهند. حال باید دید این موانع چه زمانی و چگونه برداشته میشود تا ایران بتواند صنعت هوانوردی خود را سامان دهد.