سد ضد‌تحلیل در بازار سهام

این موضوع که در هفتههای اخیر به کرات مشاهده شده، نشان از استقبال بیشتر فعالان بازار از نمادهای کوچک بورس است (در محاسبه شاخص هموزن، اثرگذاری تمام نمادها یکسان فرض میشود یعنی فارغ از آنکه نماد مزبور چه میزان سهم و چه ارزش بازاری دارد، تغییرات قیمت هر نماد اثر یکسانی در محاسبه شاخص یادشده دارند). رصد روند حرکتی این دو نماگر از ابتدای سال تا کنون حاکی از اختلاف شدید این دو متغیر (بیش از 9 درصد) است. در شرایطی که شاخص کل بورس از ابتدای سال تاکنون با افت 5/1 درصدی مواجه بوده شاخص هموزن در این بازه زمانی رشد حدود 3/8 درصدی را به ثبت رسانده است. این موضوع نشان از استقبال بیشتر سهامداران از نمادهای کوچکتر فعال در بورس تهران دارد. به نظر میرسد به دلیل فضای رکود فعلی بازار سهام، سودای کسب سودهای کوتاه مدت موجب توجه معاملهگران به شرکتهای کوچکتر شده است. به عبارت دیگر در فضای اصلاحی و رکودی بازار، شرکتهای کوچک به سبب سرمایه کم خود دستاویز خوبی برای ایجاد نوسانات کوتاهمدت و کسب بازدهی هستند. عوامل ایجادکننده این موضوع که بیشتر مربوط به ضعف قوانین ساختار بورس و محدودیتهایی همچون حجم مبنا و دامنه نوسان در بورس است، به سد بزرگی در مقابل تحلیل محوری بورس تهران تبدیل شده است. وجود دامنه نوسان و حجم مبنا با ایجاد رفتارهای تودهوار و هیجانی موجب شده بسیاری از سهامداران خرد که آگاهی کمتری نسبت به فرآیند ارزشگذاری و تحلیل سهام دارند، صرفا با نگاه به تابلوی عرضه و تقاضا تصمیمات خود را با روند این صفها تنظیم کنند.

روند قیمتی کوچکترها از ابتدای سال

بررسیها نشان میدهد با وجود افت قابل توجه شرکتهای اثرگذار بر شاخص کل (شرکتهایی که سهم قابل توجهی از ارزش کل بورس تهران را در اختیار دارند) از ابتدای سال تا پایان معاملات روز گذشته، نمادهای کوچک زیادی در سال جاری با رشد قیمتی همراه بودند. نمادهایی که در مجموع موجب رشد شاخص کل هموزن در این بازه زمانی شدهاند. بررسیها نشان میدهد از بین 30 شرکت بزرگ فعال در بورس تهران که بیش از 60 درصد از ارزش بازار سهام کشور را در اختیار دارند، حدود 23 شرکت با افت قیمت همراه بودهاند. در همین راستا بررسی عملکرد شاخص 30شرکت بزرگ افت 8/2 درصدی را نشان میدهد. این در حالی است که کوچکترین نماد بازار سهام بر اساس محاسبات در این بازه زمانی رشد 62 درصدی را تجربه کرده است. بررسیها همچنین نشان میدهد از بین 73 شرکتی که در مجموع حدود یک درصد از ارزش بازار را در اختیار دارند، حدود 43 نماد با رشد متوسط حدود 17 درصدی مواجه بودهاند.

دو عامل استقبال فعالان از نمادهای کوچک

در فضای اصلاحی و رکودی بازار سهام، نمادهای کوچکتر معمولا توجه بیشتری به خود جلب میکنند. به عبارتی دیگر در شرایطی که عمده صنایع بزرگ (همچون گروههای پتروشیمی، فلزات اساسی، پالایشگاهها و...) با رکود معاملاتی چشمگیری مواجهند، سفتهبازان به نوسانگیری در نمادها و صنایع کوچک تر روی آوردهاند. دلایل این امر را باید در دو موضوع جستوجو کرد: موضوع اول ضعف قوانین مربوط به ورود شرکتها به بورس تهران است. در شرایطی که حداقل میزان سهام شناور شرکتها برای ورود به بورس اوراق بهادار تهران (حداقل 10 درصد)، منتقدان زیادی به همراه دارد، در عمل میبینیم بسیاری از شرکتها به ویژه شرکتهای بزرگتر همین حداقل را نیز رعایت نکردهاند. به عبارتی بیشتر سهام شرکتهای بزرگ بورس تهران در اختیار سهامداران عمده یا فعالان حقوقی قرار دارد و از این رو مدیریت قیمتی این سهمها توسط این گروه از سهامداران صورت میگیرد.موضوع دوم نیز به محدودیتهای معاملاتی مربوط است. شرکتهای کوچک سرمایههای ثبت شده اندکی دارند که این کوچک بودن سهام نیز با درصد پایینی از شناوری تشدید میشود. بر این اساس، در این نمادها با سرمایه نه چندان زیادی میتوان به راحتی نوسانات قیمتی سهم را تشدید کرد. چند سهامدار حقوقی نیز معمولا سهام مدیریتی شرکت را در اختیار دارند و از دخالت در روند قیمتی سهام خودداری میکنند. برخی از آنها نیز در موارد نیاز به نقدینگی سهام خود را در قیمتهای بالاتر عرضه میکنند. به عبارتی این موارد باعث شده شرکتهای کوچک محل مناسبی برای انجام عملیات سفتهبازی سهامداران در یک بازار کمرمق باشند.

موانع تحلیل در بورس تهران

در بررسی عوامل توجه به شرکتهای کوچکتر که تا اندازهای ضعف ساختاری بورس تهران را نمایش میدهد، موضوع مهمی خودنمایی میکند. تمام عوامل ذکرشده ایجاد استقبال از نمادهای کوچک بورس به همراه تبعات خود همچون سدی در مقابل تحلیل محوری در بورس تهران ایستاده و موجب شدهاند، شمار بسیار زیادی از سهامداران بدون هیچ تحلیلی از شرایط و وضعیت سهام به سودای کسب سود یک شبه وارد معاملات شوند. به اعتقاد کارشناسان، وجود محدودیت نوسان روزانه و حجم مبنا، علاوه بر کاهش کارآیی معاملات بورس، باعث ایجاد صفهای خرید و فروش و سوق دادن سهامداران به سمت رفتارهای هیجانی به جای تحلیل محوری میشود. بهطوری که بسیاری از سهامداران خرد که آگاهی کمتری نسبت به فرآیند ارزشگذاری و تحلیل سهام دارند، صرفا با نگاه به تابلوی عرضه و تقاضا تصمیمات خود را با روند این صفها تنظیم میکنند. با این اوصاف به نظر میرسد وقت آن رسیده که سازمان بورس و اوراق بهادار بازبینی جدی در قوانین معاملاتی خود داشته باشد. در شرایطی که زمزمههای بینالمللی شدن بازار از ماهها قبل به وجود آمده است، انتظار میرود با حذف برخی قوانین دست و پا گیر، یک بازار با معیارهای بینالمللی فراهم شود. اقدامی که در ماه های نخست شروع کار مدیریت جدید بورس تهران در سالهای اخیر مشاهده شد. در آن موقع نیز کارشناسان از این اقدامات (افزایش دامنه نوسان و کاهش حجم مبنا) به شدت استقبال کردند. با این حال، این اتفاقات مثبت در همان مراحل اولیه باقی ماند و ادامه نیافت.

سفتهبازی در بورس و راهکارهای بهبود

در ادامه به بررسی عوامل رفتارهای سفتهبازانه در نمادهای کوچکتر از منظر یک کارشناس بازار سهام پرداختهایم. علی اسلامیبیدگلی، رئیس هیات مدیره مشاور سرمایهگذاری آرمان آتی گفت: وجود محدودیتهایی همچون حجم مبنا و دامنه نوسان در کنار سهام شناور آزاد اندک شرکتها باعث شده در زمانی که بازیگران بزرگ بازار فعالیت کمتری دارند، سرمایهگذاران خرد انگیزه بیشتری برای سفتهبازی پیدا کنند. این موضوع با ایجاد یکسری از الگوهای رفتاری موجب شده است تا سرمایهگذاران با بیتوجهی به مسائل تحلیلی رفتاری احساسی نشان داده و با رویکردی سوداگرانه وارد بازار شوند.

وی ادامه داد: این روزها با توجه به انفعال بازیگران اصلی بازار تمایل به سفتهبازی در نمادهای کوچکتر بازار به شکل قابل توجهی تشدید شده است.اسلامیبیدگلی افزود: راهکارهایی وجود دارد که میتواند به کمرنگتر شدن این دست از سفتهبازیها در بازار سهام کمک کند راهکارهایی که اجرایی شدن آنها از دامنه نوسان این شرکتها به شکل قابل توجهی خواهد کاست تا به دنبال آن انگیزه سفتهبازی در بازار نیز ضعیف شود.

راهکار اول: حذف دامنه نوسان

وی اولین راهکار برای رفع این مشکلات را حذف دامنه نوسان دانست و گفت: حذف دامنه نوسان نیازمند پیشنیازهایی است. اولین پیشنیاز این است که باید حداقل یک بازارگردان برای این شرکتها وجود داشته باشد تا در مواقعی که معدودی از سرمایهگذاران تصمیم میگیرند بهصورت هیجانی و با انگیزه سفتهبازی دست به کاهش یا افزایش قیمتها بزنند، از طریق این مکانیزم کنترل شوند. دومین پیشنیاز این است که سازمان بورس محدودیتهای بالاتری را برای ایجاد سهام شناور آزاد مطلوب برای این دسته شرکتها تعیین کند و در مقابل اجرای آن جدیت بیشتری به خرج دهد. در صورت ایجاد این دو پیشفرض که سالها در دست اجرایی شدن است، به میزان قابل توجهی از حجم انگیزههای سفتهبازی در بازار سهام به ویژه در شرکتهای کوچک کاسته میشود.

راهکار دوم: شفافیت اطلاعات

رئیس هیات مدیره مشاور سرمایهگذاری آرمان آتی در توضیح دومین راهکار برای اصلاح وضعیت فعلی عنوان کرد: راهکار دیگری که سریعتر به جواب مطلوب میرسد، اطلاعرسانی از طریق شفافسازی فعالیتها و اطلاعات شرکتهای کوچک موجود در بازار سهام است. در سالهای گذشته یکی از اقدامات شایسته سازمان بورس که در راستای سهولت دسترسی اطلاعات برای عموم افراد جامعه انجام شد، انتشار مستقیم صورتهای مالی شرکتها روی سامانه کدال بود.این اقدام سازمان بورس هرچند کمک زیادی کرد اما در مقابل سطح اطلاعات در دسترس تا حدودی خدشهدار شد. به عبارت دیگر میتوان گفت اگر اطلاعات شرکتهای کوچک پس از انتشار توسط سازمان بورس بررسی شود،میتواند تا حدود زیادی اثر شایعات را کاهش دهد.

راهکار سوم: اطلاعرسانی درخصوص عواقب رفتارهای هیجانی در بازار

وی استفاده از ظرفیت رسانهای سازمان بورس را سومین راهکار کمرنگ کردن سفتهبازی در بورس عنوان کرد و توضیح داد: مسوولان سازمان بورس دسترسی ویژهای به رسانه و مطبوعات دارند که ظرفیت قابل توجهی برای اطلاع رسانی صحیح و سریع ایجاد کرده است. این ابزارها میتواند بدون اشاره به نام شرکت و همچنین نام سرمایهگذاران احتمالی نسبت به عواقب سرمایهگذاری از نوع تودهوار اطلاع رسانی کند.

راهکار چهارم: تدوین قوانینی برای کنترل فعالیت شبکههای اجتماعی

این کارشناس بازار سهام با تاکید بر اینکه شکلگیری شبکههای اجتماعی از عوامل تشدیدکننده رفتارهای هیجانی در بازار شده است، خاطرنشان کرد: چهارمین راهکار برای کنترل رفتارهای احساسی تدوین قوانین و مقرراتی است که حاکم بر این شبکهها اقدام کند تا از میزان تاثیرگذاری شبکههایی همچون تلگرام بر سیاستهای سرمایهگذاری مردم کاسته شود. به عبارت دیگر تدوین چنین دستورالعملهایی و البته اجرای صحیح این قوانین در کنار اطلاعرسانی درست در استفاده از این ابزارهای اجتماعی میتواند تا مقدار قابل توجهی از بروز چنین پدیدههایی جلوگیری کند.

راهکار پنجم: تعریف شاخص شرکتهای کوچک

اسلامیبیدگلی در ادامه اضافه کرد: تعریف شاخص و تابلویی مجزا برای شرکتهای کوچک در بازار سهام یکی از راهکارهای میانبر برای کاهش سفتهبازی در این دست شرکتها است. به بیانی دیگر در صورتی که مسوولان سازمان بورس تمایلی برای حذف محدودیتهای موجود نداشته باشند میتوانند با تعریف تابلویی مستقل برخی از محدودیتهای لازم را در شاخص جدید ایجاد کرده و شرکتهای با ارزش کمتر را به این تابلو منتقل کنند. باید توجه داشت که در سالهای اخیر حجم بازار سهام و به دنبال آن ثروت بسیاری از سهامداران به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. بنابراین مسوولان سازمان بورس نیز باید خود را با تغییر وضعیت دارایی بازیگران بازار سهام مطابقت دهند. بنابراین ایجاد تابلو و شاخص مستقل یکی دیگر از راهکارهایی است که میتواند از بروز پدیده سفتهبازی در بازار سهام جلوگیری کند.