دو ترفند نفتی علیه ایران

عربستان به این ترفند بسنده نکرده و حتی از برخی خط قرمزهای پیشین خود عبور کرده است؛ سعودیها با چشمپوشی از انحصار خود در صنعت نفت، راهبرد شراکت با سرمایهگذاران خارجی را در پیش گرفتهاند تا جریان ورود سرمایه به ایران را به حداقل برسانند. وزیر نفت میگوید کشورهای همسایه با ارزان فروشی تلاش میکنند مشتریان نفتی ایران را فراری دهند. بیژن زنگنه پیش از این نیز از تخفیفدهی عربستان در بازار نفت گلایه و اعلام کرده بود که جنگ نانوشتهای بین ایران و عربستان در بازار نفت در جریان است.

اگر این اظهارات وزیر را در کنار اخباری از تخفیفدهی عربستان در بازار نفت قرار دهیم به این نتیجه میرسیم که زنگنه با گفتن «کشورهای همسایه» آدرس عربستان سعودی را میدهد. در حال حاضر دو نشانه از کارشکنی عربستان علیه ایران دیده میشود، اول اینکه این کشور برای اینکه مانع از جذب مشتریان جدید ایران در بازار اروپا شود، بهای نفت خود را برخلاف عرف این فصل (فصلی که تقاضای نفت در اوج خود قرار دارد) کاهش داده است. دومین نشانه برنامهریزی عربستان برای جذب سرمایه است. بلومبرگ بر این باور است که عربستان نگرانی جدیدی در بازار نفت دارد و آن جذب سرمایه خارجی توسط ایران است. عربستان معتقد است هر یک دلار جذب سرمایه بیشتر به معنای یک دلار کاهش سرمایهگذاری در کشور رقیب است، از همین رو این کشور با افزایش جذب سرمایه خارجی علاوه بر اینکه سطح بالای تولید خود را تضمین میکند، از ورود سرمایه به ایران نیز جلوگیری خواهد کرد. از همین رو است که عربستان با طرح فروش بخشی از سهام آرامکو (شرکت ملی نفت عربستان) نشان داده به دنبال تغییر رویه در بازار جذب سرمایه است.

مشتریربایی عربستان

وزیر نفت کشورمان روز گذشته در گفتوگویی که با نشریه پلاتس داشت به رقابت نفتی ایران و کشورهای منطقه اشاره کرد. به گفته وی، کشورهای همسایه تلاش میکنند مشتریان نفتی ایران را از طریق پیشنهاد نفت ارزانتر فراری دهند، این در حالی است که ایران بدون اینکه تخفیف زیادی بدهد، توانسته یک میلیون بشکه سهم خود را پس بگیرد. بیژن زنگنه هند، چین، کرهجنوبی، اروپا (شامل ترکیه) و آفریقای جنوبی را بازارهای اصلی نفت ایران دانست و در عین حال تاکید کرد که ایران باید به دنبال بازارهای بیشتری در اروپا و آفریقا باشد. به گفته وی، ایران برای دستیابی به این هدف برنامههایی برای سرمایهگذاری در پالایشگاههای کشورهای دیگر دارد، بهطوریکه 3/ 1 تا 4/ 1 میلیون بشکه نفت در روز برای تامین خوراک پالایشگاههای خارجی صادر شود. وزیر نفت افزود: «ما این پیشنهاد را داریم، اما شرکت ملی نفت پول این کار را ندارد. بنابراین ما پیشنهاد کردهایم که صندوق توسعه ملی بیاید و این سرمایهگذاری را چه بهصورت مستقیم یا از طریق دادن وام به بخش غیردولتی و خریدن (سهام) این پالایشگاهها در کشورهای انتخاب شده انجام دهد به این شرط که آنها همه خوراک یا بخش عمدهای از خوراک خود را از ایران تامین کنند.» وی همچنین به دلیل مخالفتش با سقفگذاری برای تولید نفت اوپک اشاره کرد. زنگنه اظهار کرد: من مخالف سقف تولید نیستم، اما وقتی کشورها سهمیه مشخصی ندارند، سقف تولید چه فایدهای دارد.

اوپک میگوید 30 میلیون بشکه در روز تولید خواهد کرد. سهم هر کشور چقدر است؟ وقتی ما 30 میلیون بشکه را بهعنوان سقف تعیین کردیم و کسی بیشتر تولید کرد، شما باید بتوانید او را مسوول قلمداد کنید. شما باید بتوانید آنها را کنترل و رصد کنید و از آنها سوال کنید که چرا از سهمیه تولید مشخص شده تجاوز کردهاند و همه باید از این سهمیهها تبعیت کنند. وی برچیدن نظام سهمیهبندی اوپک را بزرگترین اشتباه تاریخی این سازمان توصیف کرد و گفت: «رسیدن به اجماع بر سر فعالسازی مجدد این نظام زمان میبرد. این کاری اجتنابناپذیر است، اما نمیدانم چه موقع اتفاق خواهد افتاد.» زنگنه گفت: تلاشها برای فریز تولید در نشست دوحه در اواسط آوریل برای ایران معنا نداشت. اگر دیگران میخواستند فریز کنند یا اقدام دیگری برای بازار انجام دهند، ما از آن حمایت میکردیم و همچنان هم از هر اقدامی حمایت میکنیم. اما ما گفتهایم که موضوع اصلی برای ایران این است که همه با بازپسگیری سهم تاریخی ایران موافقت کنند.

رقابت در بازار نفت

رقابت اصلی و قدیمی ایران و سعودیها همواره رقابت در بازار نفت بوده است که همچنان نیز ادامه دارد. بعد از لغو تحریمها در حالی که ایران به دنبال افزایش صادرات نفت و احیای جایگاه خود در بازار نفت است، عربستان سعودی اقدامات خود برای محدود کردن صادرات نفت ایران را در این بازار آغاز کرده است. با این حال به نظر میرسد با شکست اوپک برای تعیین سقف تولید در نشست اخیر این سازمان، این کشور دور جدیدی از رقابت علیه ایران را در بازار نفت آغاز کرده و تخفیفهای بیشتری در فرمول فروش نفت خود لحاظ کرده است.

در راستای افزایش رقابت عربستان با ایران در بازار نفت میتوان به کاهش قیمت نفت عربستان سعودی در بازار اروپا اشاره کرد. در واقع در حال حاضر به دلیل گرم شدن هوا و به دنبال آن افزایش مسافرتها در نیم کرهشمالی و همچنین خارج شدن پالایشگاهها از فصل تعمیر و نگهداری، در فصل رشد تقاضای نفت خام در بازارهای جهانی قرار داریم. از همین رو کاهش قیمت و تخفیف دادن به مشتریها در این زمان کاری غیرمعمول محسوب میشود. والاستریت ژورنال این اقدام عربستان را در راستای رقابت با رقیب منطقهای خود، ایران عنوان کرده است. این نشریه در این خصوص نوشت: «پس از شکست اوپک در نشست اخیر این سازمان برای تعیین سقف تولید به دلیل افزایش صادرات ایران، عربستان سعودی قیمت نفت خود را در بازار اروپا کاهش داد» آرامکو در ایمیلی به مشتریان خود اعلام کرد قیمت نفت سبک خود برای تحویل در جولای به مقصد شمالغرب اروپا را 35 سنت و به مقصد مدیترانه را 10 سنت کاهش داده است. والاستریتژورنال با اشاره به نزدیک شدن به فصل رشد تقاضا، به کاهش عرضه نفت نیجریه و کانادا اشاره میکند و کاهش قیمت نفت عربستان را غیرعادی میداند. بر اساس این گزارش، این اقدام عربستان بعد از عدم توفیق مجدد اوپک در تعیین سقف تولید برای این سازمان در نشست اخیر رقم خورد و نبود سقف تولید این اجازه را به عربستان و ایران میدهد که تولید نفت خود را تا جایی که توان دارند، افزایش دهند. والاستریتژورنال کاهش قیمت نفت عربستان را نشانهای مبنی بر افزایش رقابت عربستان با ایران میداند.

براساس این گزارش، صادرات نفت ایران به اروپا در حال حاضر بالغ بر 400 هزار بشکه در روز است، اما ایران قراردادی با پالایشگران اروپایی امضا کرده که صادرات نفت خود را به 700 هزار بشکه برساند. در عین حال عربستان نیز روزانه 800 هزار بشکه به اروپا نفت صادر میکند، بنابراین در صورت عملی شدن برنامه ایران در بازار اروپا میزان صادرات نفت این دو کشور به قاره سبز بسیار بههم نزدیک خواهد شد. ایران با لغو تحریمها در ماه ژانویه بعد از 4 سال صادرات نفت به بازار اروپا را از سر گرفت. اولین محموله صادرات نفت ایران به اروپا در ماه فوریه یعنی حدود یک ماه بعد از لغو تحریمها در پایانه خارک بارگیری شد. در عین حال بر اساس این گزارش عربستان در بازار آسیا و آمریکا قیمت نفت خود را افزایش داده است. در واقع از آنجا که کشورهای آسیایی مشتریان دوران تحریمهای ایران یا به عبارتی مشتریان سنتی ایران هستند و همچنین ایران صادرات نفتی به بازار آمریکا ندارد، عربستان رفتاری طبیعی در این بازارها داشتهاست. عربستان در آسیا 35 سنت و در آمریکا 10 سنت بهای نفت خود را افزایش داده است.

نگرانی عربستان از جذب سرمایه ایران

از سوی دیگر ایران به تازگی اقدام به اصلاح قراردادهای نفتی خود کرده تا بلکه جذابیت سرمایهگذاری در صنعت نفت ایران افزایش یابد. در این راستا وزیر نفت نیز در گفتوگویی که با پلاتس داشت با اشاره به هزینه 10 دلاری تولید هر بشکه نفت در ایران بر پر سود بودن سرمایهگذاری در ایران برای شرکتهای بینالمللی نظیر توتال، لوک اویل و انی تاکید کرد. وی همچنین اعلام کرد که ایران به دنبال جذب 70 میلیارد دلار سرمایه خارجی است. حال به نظر میرسد با رفع تحریمهای ایران و برنامهریزی برای جذب سرمایه خارجی در صنعت نفت، نگرانی دیگری به نگرانیهای سعودیها از ایران افزوده شده است. در حال حاضر عربستان تنها نگران از دست دادن بازار نفت خود با افزایش صادرات نفت ایران نیست، بلکه با جذب سرمایه خارجی در صنعت نفت کشورمان، ایران توان تولید خود را افزایش خواهد داد و بهعنوان خطری برای سهم بازار نفت عربستان مطرح خواهد شد.

بلومبرگ نیز روز گذشته در گزارشی به این دغدغه سعودیها پرداخت و اعلام کرد به اعتقاد سعودیها هر یک دلاری که در صنعت نفت این کشور جذب شود، به معنای کاهش یک دلاری سرمایهگذاری در کشورهای رقیبش است. براساس این گزارش، بحث سرمایهگذاری در صنعت نفت عربستان موضوعی است که وزیر جدید نفت و انرژی این کشور نیز در نشست پنجشنبه گذشته اوپک به آن اشاره کرد. خالد الفالح در این زمینه تاکید کرد که از سوی پادشاهی عربستان نگرانیهایی بابت اثرات کمبود سرمایهگذاری بر میزان و هزینههای تولید نفت وجود دارد. بلومبرگ در این گزارش که به قلم جولیان لی نگارش شده میگوید: عربستان حالا نهتنها نگران افزایش سهم ایران در بازار نفت بعد از لغو تحریمهای غرب است، بلکه نگران روانشدن سیل سرمایهگذاران به سمت صنعت نفت ایران نیز است.

جولیان لی، تحلیلگر بلومبرگ در ادامه میافزاید: عربستان قصد دارد با جذب سرمایهگذاران خارجی از اکسون موبیل گرفته تا سیان‎پیسی چین، با یک تیر دو نشان بزند. به این ترتیب عربها هم سرمایهگذاری مستقیم خارجیها در طرحهای اکتشاف و تولید را به دست میآورند و هم مسیر آنها را از پیوستن به رقبایی مانند ایران به سمت و سوی خود منحرف میکنند.

بر اساس این گزارش، هرچند عربستان به دلیل ملی بودن صنعت نفتش نگرانیها و موانعی برای جذب سرمایه خارجی دارد، اما سعودیها با طرح واگذاری بخشی از سهام آرامکو نشانه دادهاند که در صنعت نفت خود به دنبال راههایی تازه هستند. چنین اقدامی در جهت جذب سرمایهگذاران خارجی برای کشوری مانند عربستان سعودی که زمانی صنایع نفت خود را برای مقابله با تسلط شرکتهای نفتی بینالمللی ملی کرد، گامی بزرگ و اساسی بهشمار میرود.

در ادامه این گزارش تاکید میشود که جذب سرمایه خارجی علاوه بر مزایای اقتصادی میتواند منافع سیاسی نیز برای این کشور داشته باشد، برای مثال سرمایهگذاری شرکتهای نفتی آمریکایی در عربستان میتواند پادشاهی عربستان را به قلب سیاستهای آمریکا در منطقه بازگرداند و نقش آن را پررنگ کند. علاوه بر این افزایش نقش این کشور در منطقه، موضوعی است که عربستان به خوبی به آن واقف است. در واقع به اعتقاد این کشور حتی یک دلار نیز نباید به صنایع نفتی تولیدکنندگان رقیب وارد شود. بنابراین هر یک دلاری که شرکتهای نفتی در عربستان سعودی سرمایهگذاری کنند، به این معنا است که یک دلار کمتر به کشورهای رقیب وارد خواهد شد.