سه‌گزینه بورس برای آینده

در این مقاله به بررسی سه سناریو برای ادامه کار بازار سهام پرداختهایم. تشدید رکود با کاهش محسوس فشار فروش، احتمال شروع رشد هیجانی دیگری در بازار سهام و احتمال شروع دوره جدیدی در بازار، سه سناریوی بررسی شده است.

شاخص کل بورس تهران روز گذشته با افت 741 واحدی (معادل یک درصد) به سطح 73 هزار و 959 واحد رسید. عبور از کف 74 هزار واحدی سومین کانالشکنی شاخص در آخرین ماه بهار محسوب میشود. شاخص کل از ابتدای خرداد افت 3/2 درصدی را به ثبت رسانده است، با این حال همچنان فشار فروش در بیشتر نمادهای بازار محسوس است. بر این اساس، این دغدغه در میان فعالان بازار وجود دارد که افت قیمت سهام تا کجا ادامه مییابد؟ در حالی که قیمت سهام در برخی گروهها به تدریج به کفهای قدرتمند خود که پیش از این بارها نسبت به آن واکنش دادهاند، نزدیک میشوند، به بررسی سه سناریو برای ادامه کار بازار سهام پرداختهایم. تشدید رکود با کاهش محسوس فشار فروش در سهام و از سوی دیگر نبود نقدینگی در جهت حمایت از رشد قیمتی نخستین سناریو است. حالت دیگر احتمال شروع رشد هیجانی دیگری در بازار سهام با محرک هیجانی است. سناریوی پایانی احتمال شروع دوره جدیدی از بازار است. این حالت نیز نیازمند خودنمایی عوامل بنیادی یکی پس از دیگری در شرکتهای بورسی است.

در این میان، این عوامل بنیادی به کاهش نگاه سفتهبازی در بازار سهام کشورمان و از سوی دیگر افزایش دید سرمایهگذاری و تطبیق انتظارات سودآوری از سهام میتواند حالت ایدهآل این سناریو باشد. در شرایط کنونی به نظر میرسد با ضعفی که در عوامل بنیادی مشاهده میشود، انتظار سرمایهگذاری به معنای واقعی دور از انتظار است. در این میان، سایر قوانین معاملاتی محدودکننده مانند دامنه نوسان، حجم مبنا و همچنین نبود ابزارهای نوین مالی مانند ابزارهای اختیار خرید در سهام، همه از مواردی هستند که رسیدن بازار به سطح مورد انتظار را کند و کندتر میکنند. بر این اساس، به نظر میرسد رشد دوباره سهام با شرایط کنونی بهصورت مقطعی بوده و انتظار رونقی پایدار برای سهام وجود ندارد. در این میان، به نظر میرسد اصلاح گروههایی که رشدهای زیادی را تجربه کردهاند، به تدریج ادامه داشته باشد. همچنین، شدت این اصلاح به تدریج کاهش یافته و در صورتی که عوامل بنیادی به کمک قیمتهای متورم شده بیایند میتوان انتظار تعادل جدید قیمتها را داشت.

در آستانه سوخت شدن بازدهی سهام

بررسی بازدهی صنایع بورسی در ماههای اخیر حاکی از نزدیک شدن تدریجی شاخص گروههای مختلف بورسی به دوران رکودی، (پایان آذرماه سال گذشته)است. رسیدن شاخص به سطوح مزبور، در حالی که همچنان شدت فروش بر بازار سهام کشورمان سایه افکنده است، چندان دور از انتظار نیست. باید توجه داشت ریزش قیمتی سهام که از ابتدای سال جاری دامنگیر بورس تهران شده است، در نمادهای مختلف مشابه نیست و برخی از صنایع همچنان بازدهی خیرهکنندهای را به ثبت رساندهاند. شاخص خودرو با وجود افت 30 درصدی از ابتدای سال همچنان رشد بیش از 120 درصدی را در مقایسه با پایان آذر سال گذشته نشان میدهد. تعداد این صنایع که بازدهی قابل توجهی را در مقایسه با ابتدای زمستان سال گذشته به ثبت رساندهاند، کم نیست.

با این حال، صنایع بزرگی نیز در سمت مقابل حضور دارند. گرچه شاخص این صنایع نسبت به ابتدای شروع رشد پرشتاب قیمت سهام (دی گذشته) در مقادیر بالاتری قرار دارد اما فاصله چندانی تا صفر شدن این بازدهی نمانده است. در این خصوص، میتوان به گروه محصولات شیمیایی، سیمان، چند رشته صنعتی، کانههای فلزی و همچنین بانکها اشاره کرد، این صنایع به ترتیب با رشد 1/7، 3/9، 8، 10/8 و 11/1 درصدی نسبت به ابتدای دی گذشته مواجه شدهاند (حدود 50 درصد از ارزش بازار سهام). در شرایط کنونی در صورتی که شیب تند نزول قیمتها ادامه یابد، قیمت سهام این گروهها در روزهای آتی میتواند به کف قدرتمند خود در روزهای رکودی بورس (پیش از زمستان گذشته) نزدیک شود. در دورانی که سایه رکود بر بازار سهام سنگینی میکرد (دوران دوساله رکود از دی 92 تا دی 94) برای چندمین بار واکنش به این کفهای قیمتی را در برابر موج نزولی شاهد بودیم. بنابراین انتظار توقف قیمت سهام در مسیر نزولی در مواجهه با این کفهای قدرتمند قیمتی وجود دارد. در این شرایط، میتوان چندین سناریو برای ادامه فعالیت بازار سهام عنوان کرد.

سه سناریو از آینده بورس

نخستین سناریو برخورد با کف حمایتی و کاهش شدید فشار فروش و همچنین تشدید بیتحرکی سهام با توجه به ضعف نقدینگی موجود در بازار است. افت شدید حجم و ارزش معاملات در کنار نبود نشانههایی از عوامل بنیادی احتمال رخ دادن این حالت را در بازار حداقل برای کوتاهمدت فراهم میکند. نشانههای این موضوع میتواند افت هر چه بیشتر تحرک معاملاتی سهام و سنگینتر شدن سایه رکود بر بورس تهران باشد. سناریوی دوم پیدایش محرکی هیجانی برای بازار سهام است. این محرک میتواند بار دیگر سرمایههای با نگاه کوتاهمدت را به بازار بکشاند. در این شرایط، همان روال گذشته معاملاتی اتفاق میافتد. در بازهای با کمک خبرهای هیجانی قیمت سهام داغ شده و تا سقف خود رشد میکنند. در ادامه نیز، مطابق با هفتههای اخیر ریزش شدید قیمتها را شاهد خواهیم بود. با توجه به ضعفهای کنونی چه در عوامل بنیادی و همچنین قوانین معاملاتی و نیز کمبودهایی که بورس تهران در مقایسه با سایر بورسهای پیشرفته دارد (مانند ابزارهای اختیار خرید)، چنین حالتی محتملترین حالت ممکن برای رشد احتمالی ارزیابی میشود.

حالت سوم نیز انتظار برای پیدایش عوامل بنیادی در حمایت از قیمت سهام است. این موضوع میتواند رشد منطقی نمادهای بورسی را به دنبال داشته باشد. عوامل بنیادی برای خودنمایی نیاز به زمان دارند، در حالی که قیمتها در بورس تهران به سرعت انتقال خبر نسبت به شدت اثر آن واکنش بیشتری را نشان میدهند، به نظر میرسد رسیدن به غلبه دید بلندمدت در سرمایهگذاری بر فضای سفتهبازی دور از انتظار باشد. در این میان، با فرض حضور محرک هیجانی بار دیگر انتظار رشدهای افسارگسیخته و کسب سودهای کوتاهمدت در بازار سهام وجود دارد، بر این اساس، با ادامه روند کنونی راه زیادی برای حذف کامل نگاه سفتهبازانه به سهام نیازمند گذشت زمان یا فرهنگسازی در جهت تعدیل انتظارات از بازدهی است. البته این نوع از سرمایهگذاری در تمامی بازارهای سهام جهان وجود دارد و عدهای بر اساس توانایی که دارند درصدد کسب سود از این شیوه معاملهگری هستند، با این حال، آنچه در شرایط کنونی در بازار سهام کشورمان مشاهده میشود، فراتر از عدهای اندک نوسانگیر است. شمار این دسته از معاملهگران در بسیاری از مواقع بخش زیادی از معاملهگران را در سهام به خود اختصاص میدهد، این موضوعی است که عاملی برای جهشهای متوالی و در ادامه نزولهای بیپروا میشود.