سرعت‌گیر‌های جهش نفتی ایران

کارشناسان بر این باورند که در نبود این دو مولفه تولید نفت ایران در سطح 3/6 تا 3/8 میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند.

اما برای ورود تکنولوژی و سرمایه چهار دستانداز پیش روی صنعت نفت ایران وجود دارد. کاهش جذابیت سرمایهگذاری در نفت، عدم مشخص نبودن چارچوب قراردادهای نفتی، احتمال انتخاب دونالد ترامپ بهعنوان رئیسجمهور آمریکا و باقی ماندن مشکلات تبادلات دلاری از مهمترین موانع پیش روی سرمایهگذاران خارجی هستند.

سرعت خیرهکننده ایران در بازگشت به بازار نفت

با گذشت 5 ماه از اجرایی شدن برجام و آغاز لغو تحریمها، افزایش تولید و صادرات نفت ایران موجب تعجب جهان شده است. در واقع پیش از اینکه تحریمها برداشته شود و زمانیکه وزیر نفت ایران اعلام میکرد که در مدت کوتاهی تولید و صادرات نفت ایران به سطح قبل از تحریمها میرسد، تحلیلگران موسسات مختلف از گلدمن ساکس گرفته تا بارکلیز، بر این باور بودند که ایران نمیتواند امسال تولید و صادرات نفت خود را به سطح قبل از تحریمها برساند، آنها اعلام میکردند که ایران در بهترین حالت تنها 500 هزار بشکه تا پایان سال جاری میلادی به تولید نفت خود خواهد افزود.

با این حال، آژانس بینالمللی انرژی(IEA) در جدیدترین گزارش خود از افزایش 730 هزار بشکهای تولید روزانه نفت ایران از ابتدای سال 2016 تا ماه مه یعنی در عرض 5 ماه خبر داده و اعلام کرده که تولید نفت ایران در ماه مه به 3/64 میلیون بشکه در روز رسیده که بیشترین مقدار از ژوئن 2011 یعنی زمان آغاز تحریمهای غرب علیه ایران محسوب میشود. بر این اساس میتوان گفت در بازه 4 ماه پس از لغو تحریمها تولید نفت ایران رشد 25 درصدی را تجربه کرده است.

وزیر نفت کشورمان، بیژن نامدار زنگنه همچنین به تازگی اعلام کرد که تولید روزانه نفت خام ایران در حال حاضر از مرز 3/8 میلیون بشکه گذشته است. وی همچنین اعلام کرده است که تا پایان سال میلادی تولید نفت ایران به 4 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که بیشترین سطح ظرف 8 سال اخیر محسوب میشود. زنگنه همچنین اعلام کرده است که طی یک برنامه 5ساله تولید نفت ایران به 4/8 میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

تولید نفت ایران در بیشترین سطح خود بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به 4/2 میلیون بشکه در روز رسید. با این حال به دلیل عدم سرمایهگذاری برای افزایش تولید از میادین جدید و همچنین انجام ندادن عملیات نگهداری از چاههای نفت نتوانست این سطح تولید را نگه دارد. در واقع بهطور متوسط تولید روزانه نفت ایران در سالهای پیش از تحریم 3/8 میلیون بشکه در روز اعلام میشود، اما دادههای اوپک براساس منابع ثانویه نشان میدهد که طی یک سال پیش از اعمال تحریمهای غرب، تولید نفت ایران در مسیر نزولی قرار گرفته و به حدود 3/6 میلیون بشکه در روز رسیده بود. اما با اعمال تحریمهای غرب، تولید نفت ایران کاهش چشمگیری داشت و در مدت کوتاهی به سطح 2/6 تا 2/8 میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

اما رشد 25 درصدی تولید تنها افتخار ایران در بازار نفت نیست. ایران از لحاظ صادرات نفت نیز توانسته به رکوردهای قابل ملاحظهای دست یابد. صادرات نفت ایران که در دوران تحریمها به حدود یک ملیون بشکه در روز محدود شده بود، اما در حال حاضر به حدود 2/3 میلیون بشکه در روز رسیده است. این به معنای رشد 130 درصدی صادرات نفت در بازه زمانی یادشده است. همچنین بر اساس گزارش CNN MONEY صادرات نفت ایران در ماه مه از مرز 2/6 میلیون بشکه در روز گذشته است. این خبرگزاری خارجی درباره بازارهای صادراتی نفت ایران مینویسد: «حدود یکسوم از نفت ایران به چین حمل میشود، این کشور با استفاده از فرصت نفت ارزان انبارهای نفتهای خود را پر کرده است. همچنین ژاپن، کره جنوبی و هند سه مقصد مهم صادراتی نفت ایران در آسیا هستند.»

رویترز نیز بر اساس اطلاعات اولیه در گزارشی اعلام کرد که صادرات نفت ایران به کشورهای آسیایی در ماه مه به حدود 1/62 میلیون بشکه در روز و در ماه ژوئن به حدود 1/71 میلیون بشکه در روز رسیده بود. این در حالی است که صادرات نفت ایران در زمان تحریمها محدود به همین چهار کشور آسیایی میشد که حدود یک میلیون بشکه در روز بود. از سویی کشورمان بعد از لغو تحریمها تلاش خود را برای بازاریابی در اروپا و بازگشت به بازار این کشور آغاز کرده که تاکنون با وجود رقبای بسیاری که در این بازار دارد موفق بوده است. یونان، ایتالیا، اسپانیا و به تازگی لهستان مشتریان اروپایی نفت ایران محسوب میشوند. علاوه بر این کشورها، دو شرکت رویال داچ شل و توتال نیز از خریداران اروپایی نفت ایران هستند. صادرات نفت ایران به اروپا در ماه مه حدود 530 هزار بشکه در روز بوده که در ماه ژوئن به بیش از 580 هزار بشکه رسیده است.

برای ایران بازاریابی در اروپا بسیار دشوارتر از بازاریابی در آسیا بود. در واقع صادرات نفت ایران به اروپا که در سالهای پیش از تحریم بیش از 700 هزار بشکه در روز بود با اعمال تحریمها ظرف چند سال اخیر متوقف شد و تنها کمتر از 100 هزار بشکه به ترکیه نفت صادرات میشد. در این مدت کشورهایی چون عربستان، روسیه و عراق جای ایران را در بازار اروپا پر کردند. بر همین اساس بازگشت ایران به بازار اروپا منوط به رقابتی فشرده با این کشورها میشد. عربستان برای اینکه بتواند جایگاه خود را در بازار اروپا حفظ کند و از طرفی مانع بازگشت ایران شود، در چند مرحله قیمت نفت خود را برای مشتریان اروپایی کاهش داد. ایران نیز در رقابت با عربستان تخفیفهایی در قیمت نفت خود لحاظ کرد. رقابت این دو کشور روسیه را نیز به چالش کشانده است. سایت خبری بلومبرگ روز گذشته در گزارشی نوشت، بازگشت ایران به بازارهای بینالمللی روسیه را وادار کرد که نفت اصلی خود را با بیشترین تخفیف ظرف دو سال اخیر به فروش رساند. بر اساس این گزارش، روسیه نفت «اورال» را که نفتی با گریدی بسیار نزدیک به نفت ایران است، 2/4 دلار در هر بشکه ارزانتر از نفت شاخص بازار اروپا (برنت) به کشورهای اروپایی عرضه میکند. این میزان تخفیف بیشترین سطح از ژوئن 2014 تا کنون محسوب میشود.

دستاندازهای تداوم موفقیتهای ایران در بازار نفت

پیروزی ایران در بازگشت به بازار نفت بر کسی پوشیده نیست، اما حال باید دید آیا ایران میتواند این روند افزایشی را ادامه دهد و به اهداف رشد تولید خود دست یابد؟ بلومبرگ میگوید این سوال در حال حاضر بزرگترین سوالی است که پیش روی صنعت نفت ایران قرار دارد. رابین میلز و پیتر ولز، دو تحلیلگر صنعت نفت که هر دو تجربه کار درباره صنعت انرژی ایران را نیز دارند، در گفتوگو با بلومبرگ اعلام کردهاند که بهطور واقع بینانه، تولید ایران در سطح 3/6 تا 3/8 میلیون بشکه باقی خواهد ماند. آژانس بینالمللی انرژی نیز بر این باور است که ایران برای افزایش ظرفیت تولید چاههای قدیمی خود به میلیاردها دلار سرمایهگذاری و تکنولوژی خارجی نیاز دارد. آژانس پیشبینی کرده که حتی با ورود سرمایهگذاری به صنعت نفت ایران، افزایش تولید به 4 میلیون بشکه در روز تا قبل از سال 2021 اتفاق نخواهد افتاد.

این سایت خبری در گزارشی با بیان اینکه ایران از این مرحله به بعد بدون سرمایهگذاری جدید در صنعت نفت خود و ورود تکنولوژی نمیتواند تولید و صادرات خود را افزایش دهد، چهار مانع در مسیر ورود این محرک‎ها پیشروی ایران ترسیم کرده است. بر اساس گزارش بلومبرگ، در حال حاضر، کاهش قیمت نفت که به کاهش سرمایهگذاری در صنعت نفت در مقیاس جهانی منتهی شده، مشخص نبودن قالب قراردادهای نفتی ایران، برجا ماندن برخی موانع مالی از تحریمها و همچنین نگرانی از سیاستهای رئیسجمهور بعدی آمریکا چهار مانع بر سر ورود تکنولوژی و جذب سرمایه خارجی به صنعت نفت ایران است.

آنتونی دیپائولا یکی از تحلیلگران مرکز سیاستهای جهانی انرژی در گفتوگو با بلومبرگ عنوان میکند:«برای اینکه تولید نفت ایران بیشتر از سطح قبل از تحریمها شود، باید سرمایه و تکنولوژی وارد صنعت این کشور شود که این فرآیند قدری زمانبر خواهد بود.» به گفته این تحلیلگر نفتی، ایران برای بازگشت به سطح قبل از تحریمها به حدود 100 میلیارد دلار سرمایه خارجی نیاز دارد. اما در سطح اول عدم جذابیت صنعت نفت برای سرمایهگذاران و مشخص نبودن چارچوب قراردادهای نفتی ایران دو مانع پیش روی جذب سرمایه خارجی است. در واقع با کاهش قیمت نفت از میانههای سال 2014 جذابیت سرمایهگذاری در نفت به شدت کاهش یافته، بهطوریکه موسسه مودیز در آخرین گزارش خود اعلام کرد که بیش از هزارمیلیارد دلار از برنامههای سرمایهگذاری در نفت تا پایان دهه میلادی(سال 2020) عملیاتی نخواهد شد. هرچند که بخش عظیمی از افت سرمایهگذاریها در میادین نفتهای گران قیمت و نا متعارف رخ خواهد داد، با این حال کاهش این حجم عظیم از سرمایهگذاری در نفت دلالت برکاهش جذابیت این صنعت برای سرمایهگذاران بهطور کلی دارد.

کاهش جذابیت سرمایه‎گذاری در نفت در حالی رخ داده که در داخل کشور نیز همچنان بر سر چارچوب قراردادهای جدید نفتی ایران که قرار بود جذابیت سرمایه‎گذاری در صنعت نفت ایران را افزایش دهد توافقی حاصل نشده است و همچنان شکل قراردادهای نفتی ایران برای سرمایهگذاران خارجی مبهم است.

آنتونی دیپائولا بر این باور است که حتی اگر ایران بتواند سرمایهگذاران خارجی را به صنعت نفت خود جذب کند، همچنان دو مانع پیش روی ورود آنها و عملیاتی شدن سرمایهگذاری وجود دارد. اول اینکه همچنان تبادلات دلاری ایران به دلیل برجا ماندن برخی از تحریمهای غیر هستهای مشکل دارد که این ورود سرمایه به ایران را دشوار میکند. از سوی دیگر، انتخابات آمریکا یکی از موانع پیش روی ورود سرمایهگذاران است. در واقع سرمایهگذاران ترجیح میدهند تا پایان انتخابات آمریکا و مشخص شدن رئیسجمهور بعدی این کشور صبر کنند چراکه ممکن است با انتخاب دونالد ترامپ، نامزد جمهوری خواهان که توافق هستهای ایران و غرب را نامعتبر خوانده، ممکن است تحریمهای ایران باز گردد.

با این حال پائولو اسکارونی مدیر عامل پیشین شرکت انی ایتالیا بر این باور است که تولید نفت ایران به آهستگی روند افزایشی خود را پی خواهد گرفت. به گفته وی، تولید نفت ایران به آهستگی افزایش مییابد، اما روند افزایشی آن مشهود است. اسکارونی میگوید:«هنوز قراردادهای زیادی میان شرکتهای غربی و ایران امضا نشده است و این قراردادها برای افزایش تولید از میدانهای ایران ضروری هستند، اما این قراردادها به تدریج امضا میشوند.» وی پیشبینی کرد ایران در سه سال آینده روزانه پنج میلیون بشکه نفت تولید کند.