تکرار سنت‌شکنی در بورس تهران؟

بورس تهران که پس از ورود به فاز اجرایی شدن رفع تحریمها در سه ماه پایانی سال گذشته، رونق چشمگیری را تجربه کرد با آغاز سال جدید در فضایی از اصلاح قیمتها توام با ناامیدی به کار خود ادامه داد تا جایی که این سوال برای بسیاری از سهامداران مطرح شد که این ریزشها در نهایت در چه زمانی تمام خواهد شد؟ بر همین اساس، به بررسی وضعیت فعلی بازار سهام و همچنین روند آتی این بازار از منظر 6 کارشناس پرداختهایم. این کارشناسان معتقدند: خوشبینیهای مفرط سهامداران در سه ماه پایانی سال 94 که رشدهای خیرهکننده قیمت بسیاری از سهمها را رقم زد، اصلاح کنونی قیمتها را ضروری کرد. دلیل این امر را باید در موارد زیر جستوجو کرد: اول اینکه انتظار تحقق اثرات رفع تحریمها بر صنایع مختلف کشور به ویژه بورسیها در بلندمدت رخ میدهد و از این رو طولانی شدن انتظار تغییر شرایط تحت تاثیر عوامل بنیادی در نهایت موجب دلسردی سهامداران و خروج آنها از بورس شد. از طرفی کمبود نقدینگی شدید در بازار سهام نیز به تبع کمبود نقدینگی در اقتصاد کشور عامل فشار دیگری در جهت نزول قیمتها است.

این کارشناسان در تحلیل روند آتی بازار سهام نیز معتقدند: با توجه به اثرگذاری تدریجی رفع تحریم های بینالمللی و همچنین کاهش نرخ سود بانکی انتظار میرود در نیمه دوم سال بهخصوص ماههای پایانی تحت تاثیر این دو عامل حمایتی شاهد از سرگیری رونق در فضای بورس تهران باشیم تا یک بار دیگر سنت عملکرد مناسبتر در نیمه اول سال (همچون سال 94) تحت تاثیر رفع تحریمهای بینالمللی شکسته شود. مروری بر تاریخ عملکرد بورس تهران در سالهای اخیر نشان میدهد که بورس تهران بهطور سنتی همواره در نیمه اول سال عملکرد مناسبتری داشته است.این سنت در سال گذشته به واسطه عملکرد پررونق زمستان تحت تاثیر آغاز فاز اجرایی رفع تحریمها شکسته شد. تحقق پیش بینی این کارشناسان در مورد عملکرد نیمه دوم سال میتواند این سنتشکنی را برای دومین بار تکرار کند.

موانع 10گانه رونق

علی اسلامی بیدگلی، رئیس هیاتمدیره مشاور سرمایهگذاری آرمان آتی: در حال حاضر و بنابه دلایل دهگانهای نمیتوان به خروج از شریط رکود کنونی موجود در بازار سهام در کوتاه مدت خوشبین بود. از این رو شاید وضعیت منفی کنونی در بازار به همین شدت دنبال نشود. اما انتظاری برای رشد در کوتاه مدت نیز وجود ندارد. موانع موجود بر سر راه رونق بازار سهام در کوتاه مدت به شرح زیر است:

1- عدم اجرای یکسانسازی نرخ ارز: در واقع اجرا نشدن نرخی یکسان منجر به ابهام در پیشبینیهای آتی شرکتها شده است.2- مشکلات عدیده مالی بزرگان بازار: در سالهای گذشته بخش عمدهای از منابع مالی و نقدینگیهای ورودی در بازار سهام کشور از سوی برخی نهادهای مالی بزرگ فراهم میشد. اما در شرایط فعلی سازمانهای مزبور با بحران مالی مواجه هستند و دیگر نمیتوانند کمکی به کمبود نقدینگی موجود در بورس داشته باشند. 3- عدم بازگشت قیمتهای جهانی به سطوح مطلوب 4- محدودیتهای مالی دولت: بسیاری از شرکتهای فعال در بورس بهطور مستقیم یا غیرمستقیم طرف معامله با دولت هستند. محدودیتهای مالی دولت منجر به بحران مالی در بدنه این شرکتها شده است. هر چند در این میان رشد قیمت جهانی نفت و افزایش صادرات نوید روزهای بهبود را میدهد.
5-فرصتهای سرمایهگذاری جایگزین در بازار پول و اوراق بدهی: بهرغم کاهش نرخ سود بانکی، کماکان شاهد سرمایهگذاری با نرخهای بالاتر از 20درصد و همچنین ریسک بسیار پایین در بازار پول هستیم که بالطبع کوچ نقدینگی به این بازارها شدت خواهد گرفت.6- نرخ بالای تسهیلات بانکی با وجود کاهشهای صورت گرفته فعلی در نرخ سود سپردهها 7- تامین مالیهای گران قیمت از بازارهای بینالمللی 8- عدم تحقق بودجههای اعلام شده شرکتها در سال 94 و همچنین انتظار پوششهای بودجه نه چندان مطلوب 3ماهه شرکتها در ادامه رکود اقتصادی حاکم بر کشور 9- عدم جذب سرمایهگذار خارجی به میزان قابل انتظار در بازار سهام. 10- رفتارهای هیجانی سرمایهگذاران در بورس. تمامی عوامل ذکر شده میتواند بهعنوان دلیلی تاثیرگذار بر تداوم روند منفی کنونی بر بازار سرمایه قلمداد شود؛ اما چنانچه عاملی مهم در اقتصاد کشور رخ دهد میتوان بهبود قابل توجهی را در 6ماهه دوم سال شاهد باشیم. در حال حاضر صادرات روزانه 2/5 میلیون بشکه نفت با نرخ نفت 50دلاری را شاهد هستیم. این در حالی است که در چند ماه گذشته این صادرات روزانه یک میلیون بشکه و با قیمت نفت 30دلاری بود. این موضوع در بازه زمانی بلندمدت به بهبود اوضاع مالی دولت منجر خواهد شد و با این میزان نقدینگی، شاهد رونق اقتصادی در بسیاری از بنگاهها خواهیم بود اما باید این نکته را مدنظر قرار داد که این پول جدید با فاز تاخیری و در چند ماه آتی به بازارهای کشور و به ویژه بورس وارد خواهد شد.

تداوم فرسایش تا ظهور محرکی جدید

ابوالفضل شهرآبادی، مدیر تامین سرمایه لوتوس پارسیان: دلیل ریزشهای کنونی بازار سهام را باید در رشد ماههای گذشته این بازار ردیابی کرد. باید قبول کرد که رشد قیمت سهام در زمان رونق پرشتاب اخیر خود (سه ماه پایانی سال94)، بیش از حد انتظارات بود تا جایی که این رشد حتی از خوشبینانهترین حالت مورد انتظار نیز بیشتر بود. به این ترتیب، نمادهای معاملاتی گروههای مختلف بعضا سال 95 را در قله قیمتی آغاز کردند. در شرایط کنونی نیز با سودده نبودن سهام به سرعت شاهد خروج نقدینگی از بورس هستیم. همانطور که رشدهای هیجانی به کمک شاخص آمد و رشد شاخص را رقم زد، در شرایط کنونی نیز کفشکنیهای مداوم با تغییر جهت هیجان (در جهت نزول قیمت سهام) دور از انتظار نیست. ریزش بازار با عبور از دوران رشدهای هیجانی و پرشتاب نکتهای بود که فعالان بازار از آن غافل بودند. به این ترتیب، چشم بسته اقدام به خرید سهام میکردند. در حالی که عدهای با کسب سود بالای 30 درصدی در مدت زمان کوتاهی با ارزیابی مناسب از شرایط راه خروج از بازار را در پیش گرفتند. بر این اساس، میتوان گفت که بیشتر فعالان بازار با امید به کسب سودهای بیشتر بیتوجه به جهشهای قیمتی به کار خود ادامه دادند. در حالی که اگر سقف منطقی برای انتظارات در بازدهی سهام و همچنین اثر مثبت عوامل مختلف بر سودآوری شرکتها ایجاد میشد، وضعیت کنونی رخ نمیداد.

از این رو به نظر میرسد تا رسیدن محرکی جدید روند فرسایشی و حتی نزولی قیمت سهام ادامه داشته باشد. علاوه بر این، در نمادهای مختلف تا زمانی که تورم قیمتی که پیش آمده، تخلیه نشود به نظر میرسد ریزش ادامه داشته باشد. در شرایطی که اقتصاد کشور وضعیت خوبی ندارد، از بورس نیز بهعنوان آینه اقتصاد نباید انتظار رونق داشت. بر این اساس، نبود اخبار و محرکی جدید برای بازار میتواند روند فرسایشی سهام را طولانی سازد. در این میان، برخی از نمادها فاصله چندانی تا کف خود (اواخر آذر سال گذشته) ندارند، از این رو این امیدواری وجود دارد که در این نمادها به تدریج بار دیگر جذابیت قیمتی توقفی بر ریزش قیمت سهام باشد.

تعاملات بینالمللی، کلید بازار سهام

بهزاد گلکار، مدیرعامل هلدینگ سینا: به نظر میرسد ناامیدی و یأس،این روزها در بازار سهام بیش از حد ریشه دوانده است. لغو تحریمها هنوز تغییری در وضعیت شرکتهای فعال در بورس تهران بهوجود نیاورده، بنابراین فضای بازار به سمت ناامیدی حرکت کرد. پس از رشد قابلتوجه قیمت در اغلب نمادهای بازار طی سه ماهه پایانی سال گذشته و امیدی که میان فعالان بازار شکل گرفت، رفتهرفته مشخص شد که واقعیتهای اقتصادی نمیتوانند همگام با انتظارات فعالان بازار حرکت کنند بنابراین اصلاح قیمتها اجتنابناپذیر به نظر میرسید.

به عبارتی سرعت تحولات اقتصادی کمتر از انتظارات فعالان اقتصادی بود. این فضا به ناامیدی دامن زد و نهایتا بازاری نامطلوب رقم خورد. برخی ضعف احتمالی گزارشهای سه ماهه را دلیل افت فعلی بازار میدانند، اما نباید فراموش کرد که اوضاع بخش مهمی از شرکتهای حاضر در بازار، هیچگاه در سه ماهه ابتدای سال مطلوب نبوده است. در سه ماهه ابتدای سال سیاستگذاران اقتصادی مشغول اتخاذ تصمیمات راهبردی هستند، شورای پول و اعتبار نرخ بهره و سود سپردههای بانکی را در سه ماهه اول مشخص میکند، نرخهای بیمه در سه ماهه ابتدای سال مشخص میشود، تعداد تعطیلات در فصل اول سال زیاد است و لذا کسب و کار در سه ماه ابتدای سال معمولا در رکود و بلاتکلیفی بهسر میبرد بنابراین اگر سه ماه ابتدای امسال چندان مطلوب هم نباشد، اتفاق جدیدی رخ نداده است.

به نظر میرسد دلایل افت بازار را باید در جای دیگری جست. بازار سهام این روزها به یک جهش مهم در مناسبات اقتصادی نیازمند است. در حال حاضر اقتصاد کشور نیاز به یک محرک اساسی در بخش واقعی دارد. مراودات بانکی کشور با جامعه جهانی باید به سرعت از سر گرفته شود و برای جهش در بخش واقعی، نیاز به تعاملات بینالمللی بهشدت حس میشود. این اتفاقی است که سرانجام رخ خواهد داد، اما برای بازار سهام زمان وقوع این اتفاقات بسیار اهمیت دارد. در مجموع به نظر میرسد همچنان چشمانداز اقتصاد و در نتیجه بازار سهام در میان مدت و بلندمدت مناسب است. به عبارت دقیقتر اصلاح شاخص در کوتاه مدت ادامه خواهد یافت، مگر آنکه تحولات واقعی در اقتصاد کشور، در کوتاه ترین زمان ممکن عملی شود.

رونق بازار سهام در گرو تحرک واقعی اقتصاد

بهروز خدارحمی، دبیر کل کانون نهادهای سرمایهگذاری ایران: اتفاقاتی که بازار سهام کشور در روزهای اخیر با آن مواجه بوده، نتیجه رکودی است که در کل اقتصاد ما حاکم است.در ماههای پایانی سال گذشته و پیش از امضای توافقنامه هستهای تمامی مشکلات موجود در اقتصاد را به این موضوع گره میزدند، در نتیجه کارشناسان بورس انتظار داشتند که با نتیجهبخش بودن تعاملات بینالمللی، بازار سهام نیز با سرعت زیادی رونق را تجربه کرده و در نهایت وضعیت آن بهبود یابد. کارشناسان بر این باورند که بورس چند ماهی زودتر از سایر بخشها وارد مدار رونق میشود و بر همین اساس با رصد وضعیت بورس میتوان وضعیت سایر بخشها را پیشبینی کرد. از این رو با تجربه روند صعودی چند هفتهای بازار سهام در اواخر سال گذشته، امید میرفت اقتصاد کشور نیز از ابتدای سال جاری وارد رونق شود و فضای کسب و کار ایران بهبود یابد، اما متاسفانه این اتفاق تا به امروز به وقوع نپیوسته است.دلیل آن را شاید بتوان در بحران نقدینگی در اقتصاد جستوجو کرد. موضوعی که امروزه بیش از پیش خود را نشان داده و نه تنها بورس، بلکه تمام بخشهای اقتصادی را تحت تاثیر خود قرار داده است.

تنها تفاوت بازار سهام با سایر بازارهای پولی و مالی این است که این بازارها همانند بورس دماسنجی ندارند تا وضعیت آنها را به وضوح نشان دهد. بنابراین نمیتوان بورس اوراق بهادار را یک تافته جدا بافته دانست و انتظار داشت مسیری متفاوت از دیگر بازارها طی کند؛ چراکه بورس نیز یکی از زیرمجموعههای اقتصاد است و با توجه به اینکه سهم کوچکی از اقتصاد ایران دارد، به تنهایی قدرت رشد ندارد و تا زمانی که کل اقتصاد کشور در رکود بهسر میبرد، بورس نیز حال و روز خوشی نخواهد داشت یا حداقل در بلندمدت نمیتوان انتظار رشد در بازار سهام را متصور بود. پس با چنین تجربهای اکنون نمیتوان آینده را پیشبینی کرد و بهطور دقیق مشخص نیست که بازار سهام چه زمانی وارد دوره رونق خواهد شد.

فشار کمبود نقدینگی در بازار

محسن احمدی، معاون سرمایهگذاری کارگزاری فیروزه آسیا: اخبار مساعد هستهای و قراردادهای جدید شرکتها با سرمایهگذاران خارجی در صنایع مختلف و ورود پول جدید به بازار سرمایه کافی بود تا بورس تهران شاهد روزهای خوبی در زمستان سال گذشته باشد. اما با فروکش کردن هیجانات بازار و همچنین برآورده نشدن انتظارات خوشبینانه سرمایه گذاران، ورق برگشت و اصلاح بازار با روندی فرسایشی آغاز شد. این در حالی است که حجم اخبار خوب و تاثیرگذار در بازار سهام کشور همچنان قابل توجه است. اما در حال حاضر آنچه بورس تهران بیش از هرچیز دیگری از آن رنج میبرد نه ابهام در آینده اقتصادی کشور، بلکه کمبود نقدینگی در بازار است. مشکلی که نه فقط بورس تهران، بلکه کل اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داده است. پس از سیاستهای انقباضی دولت و تجربه موفق کنترل تورم، فعالان اقتصادی انتظار تحرکات بیشتری از دولت برای کاهش رکود داشتند این در حالی است که هنوز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. در شرایط فعلی بورس تهران از مشکل کمبود نقدینگی به شدت رنج میبرد.انتظار میرود کاهش نرخ سود سپردههای بانکی منجر به ورود بخشی از سپرده بانکها به بورس تهران شود تا شاید رونق به معاملات بازار بازگردد. از طرفی رکود عمیق کشور باعث شده تا بسیاری به عملکرد شرکتها در سه ماهه و شش ماهه اول سال خوشبین نبوده و با نگرانی در انتظار گزارشهای سه ماهه نه چندان مناسب شرکتها باشند.

با این همه، با توجه به کنترل تورم و رکود حاکم بر کشور، کاهش سود بانکی ضرورتی است که لاجرم به تدریج اتفاق خواهد افتاد. درخصوص سرمایهگذاران خارجی نیز هر چند هنوز بانکهای بزرگ مراودات مالی خود با ایران را از سر نگرفتهاند اما این تاخیر با توجه به قطع چند ساله روابط مالی طبیعی بوده و خوشبین هستیم که در ماههای آتی روابط بانکی تا حدی بهبود یافته و امکان ورود سرمایههای خارجی تسهیل شود. به این ترتیب روند آتی بازار سرمایه با وقوع دو فاکتور بالا همچنان مثبت ارزیابی میشود.

عزم جدی نیاز اصلی بازار سهام

سلمان نصیرزاده، تحلیلگر مرکز مطالعات اقتصادی آریا سهم: عملکرد بازار سهام در هفتههای اخیر به گونهای است که عوامل خوشبینانه نسبت به قبل بسیار کم رنگ شده است. بیاعتنایی شاخص کل به تحلیلهای تکنیکال و فاندامنتال منجر به ایجاد فضای بیاعتمادی شده، که قبل از برجام نیز شاهد آن بودهایم. در توجیه فضای تردید و بی اعتمادی کنونی چند عامل مهم دخیل است، اولین و مهمترین عامل نبود عزم جدی در بحثهای سیاسی و اقتصادی است. رفتار بازار طی دو، سه سال اخیر بهخصوص در زمان رشد سه ماهه پایان سال گذشته، نشان داده که بورس تهران برای حرکت در مسیر رشد نیاز به محرکهای قوی دارد.در حال حاضر نهادهای سرمایهگذاری و سهامداران حقوقی میل چندانی برای حضور در بازار ندارند و نبود تقاضای موثر باعث شده تا عرضهها در بازار سهام افزایش یابد. همچنین در زمینه بحثهای سیاسی نگاه کوتاهمدت به فرجام برجام، از مواردی است که تاثیر بسیار زیادی بر حرکت شاخص داشته است. با وجود اینکه تحلیلگران اقتصادی پیش تر نیز درخصوص اجرای عملی برجام در بلندمدت هشدار داده بودند، اما عملا دیده شد که بسیاری از سهامداران با انتظارات کوتاه مدت وارد بازار شدند. از سوی دیگر اقدامات جسورانه از سوی دولت ودر بخشهای مختلف اقتصاد از مواردی است که بسیاری از کارشناسان طی این سالها برآن تاکید داشتهاند.

توجه ویژه دولت به برنامههای ضد تورمی بهطور طبیعی رکودی در فضای اقتصاد کشور به وجود آورد و از این روز همچنان کمبود نقدینگی یکی از مشکلات بزرگ صنایع بورسی است. با توجه به تمام مباحثی که بیان شد، به نظر میرسد بازار در چند ماه آینده نتواند تغییر جدی داشته باشد و به حرکت رکودی و فرسایشی خود ادامه دهد. اما در نیمه دوم سال و بهخصوص در ماههای پایانی، چشمانداز مثبت نسبت به عوامل سیاسی و اقتصادی، میتواند باعث ایجاد تحرک جدی در بازار سهام شود. در نیمه دوم سال، انتظار از روند تحولات آتی اقتصادی با توجه به اثر رفع تحریمهای اقتصادی که انتظار تاثیر آن در بلند مدت وجود دارد، میتواند تاثیر بسیار زیادی بر وضعیت بنگاههای اقتصادی و صنایع بورسی داشته باشد.