از سیلیس قزوین تا صنعتی که می‌درخشد

سیلیس بیشتر از واحدهای رسوبی بهدست میآید. از این ۸۰ معدن ۳۵ معدن در کوههای البرز و استانهای سمنان، تهران، قزوین و زنجان، ۷ معدن در استان یزد، ۷ معدن در استان کرمان، یک معدن در خراسان، یک معدن در سیستان و بلوچستان، ۲۷ معدن در زون سنندج- سیرجان و استانهای کردستان، همدان، کرمانشاه، مرکزی و لرستان، یک معدن در استان آذربایجانشرقی و یک معدن در استان آذربایجانغربی قرار دارد. البته بیشترین تعداد معادن سیلیس در استان قزوین واقع شده است، از اینروست که صنعت شیشهسازی نیز در این استان به عنوان یک صنعت معدنی رونق دارد.

15 معدن فعال سیلیسی در قزوین

معادن مختلفی در استان قزوین وجود دارد که سیلیس جزو شاخصترین آنهاست. در اینباره رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین عنوان کرد: ۱۸۰ معدن در استان قزوین وجود دارد که بیشترین معادن استان سیلیس و خاکهای صنعتی هستند. این استان ۱۵ معدن فعال در زمینه استخراج ماده معدنی سیلیس و بزرگترین تامینکننده مواد اولیه صنعت شیشه است.

علی پرزحمت با اشاره به اینکه قزوین سومین استان صنایع معدنی در کشور بهشمار میرود، عنوان کرد: صنایع معدنی استان شامل شیشههای دارویی است که در سطح کشور تنها در قزوین تولید میشود. در حقیقت وفور ماده سیلیس در سطح استان سبب ظرفیتهای خوبی برای صنعت شیشهسازی در آن شده است. وی در ادامه خاطرنشان کرد: ۷۰ درصد شیشههای فلوت که در شیشههای ساختمانی و خودرو کاربرد دارد، در استان قزوین تولید میشوند.

فراوانی سیلیس در زنجان و قزوین

سیلیس در حقیقت بهعنوان مواد اولیه شیشه کاربرد دارد که بهطور عمده در ایران و در استانهای قزوین و زنجان یافت میشوند. مهرداد شکوهیرازی، کارشناس سیلیس و شیشه درباره سیلیس و فراوانی آن در طبیعت، در گفتوگو با صمت اظهار کرد: سیلیس یکی از فراوانترین عناصر موجود در پوسته زمین است که به طور معمول در مناطق مختلف بهصورت سیلیکات یا بهصورت سیلیس یافت میشود. اما چیزی که مورد نیاز صنعت است، کیفیت سیلیس است، چراکه بهطور عمده سیلیس با کیفیت در ریختهگری و صنعت شیشهسازی به کار گرفته میشود.

شکوهیرازی در ادامه با اشاره به استانهایی که در آنها معادن سیلیس یافت میشود، گفت: در ایران سیلیس یا بهصورت سیلیسهای آذرین یا بهصورت سیلیسهای رسوبی مشاهده میشوند. وی افزود: در سلسله جبال البرز که از مرز ترکیه آغاز و تا مرز افغانستان نیز کشیده میشود، لایه کوارتیت دیده میشود که حدود ۳۰ تا ۴۰متر ضخامت دارد، البته این ضخامت ممتد نیست، زیرا شکستگیهای بسیاری در لایههای آن دیده میشود. این لایه در سراسر سلسله جبال البرز قابل مشاهده بوده که از نوع سیلیس رسوبی است. شکوهیرازی ادامه داد: بیشترین برونزدی که از آن قابل مشاهده است در مثلث منطقه سلطانیه – نزدیک زنجان- آوج و تاکستان قرار دارد. به همین دلیل نیز صنایع مرتبط با سیلیس در استان زنجان و بهویژه در استان قزوین متمرکز شده است.

کیفیت سیلیس در شیشه سازی

این کارشناس سیلیس، درباره کیفیت سیلیس و کاربرد آن در صنایع معدنی عنوان کرد: کیفیت سیلیس در صنعت شیشهسازی دارای اهمیت بالایی است، چراکه این ماده معدنی برای استفاده شیشه باید به حالت نرم درآید، البته نه در آن حدی که تبدیل به پودر شود، بلکه در حدی که بهصورت دانهبندی شکر درآید. به عبارت دیگر باید بین یکدهم تا ۵ دهم میلیمتر ضخامت دانهها باشد و علاوه بر آن، دارای نرمه هم نباشد، چراکه در صنعت شیشه نرمه مضر تلقی میشود. از سوی دیگر نیز نباید این دانهها زبر باشند که در این صورت ذوب نخواهند شد. علاوه بر این اکسیدآهن آن نیز باید بیشتر از یکدهم درصد نباشد، چراکه هرچه این درصد پایینتر باشد، کریستالهای شکیلتری خواهد داشت که این درصد برای کریستالهای زیبا به دوهزارم درصد اکسید آهن میرسد.

شکوهی رازی در ادامه تصریح کرد: ناخالصیهای سیلیس دارای اهمیت خاصی است، چراکه ممکن است مضر باشد. برای همین فرآوری سیلیس از اهمیت بالایی برخوردار است، در فرآوری سیلیس هم دانهبندی میشود و هم ترکیب شیمیایی آن را باید اصلاح کرد. شکوهیرازی در پایان با اشاره به اینکه در استان قزوین ذخایر سیلیس موزاییکی پروانه استخراج گرفتهاند، گفت: بهدلیل اینکه ذخایر موزاییکی و قابل شناسایی است، این ذخایر پروانه گرفتهاند، از اینرو امکان توسعه معادن وجود ندارد. البته مشکل دیگر نیز این است که کارخانه جای ثابت دارد، در حالیکه ذخایر نزدیک کارخانه در حال تمامشدن است که سبب دوری کارخانه از معادن و افزایش هزینهها شده است.

سیلیسهای گونلوملایی در سمنان

البته سیلیسهای استان سمنان نیز از گرید بالایی برخوردار هستند. در اینباره مسعود باریکانی مدیرعامل هلدینگ پدیدههای معدنی فلات آسیا در گفتوگو با صمت عنوان کرد: استان سمنان سیلیسهای گونلوملایی زیادی دارد که از نوع سیلیسهای رسوبی است. البته سیلیسهای رسوبی نیز به دو نوع تقسیم میشود، یکی خود سیلیس است و دیگری سیلیسهای گونلوملایی است که در یک روند رسوبی شکل گرفتهاند که بهوسیله سیمان به هم وصل شدهاند و سیلیسهای با خلوص درجه بالایی بهشمار میروند. البته سیمان آن را باید جداسازی کرد.

باریکانی با اشاره به کاربردهای سیلیس عنوان کرد: سیلیس در بیشتر صنایع الکترونیکی مانند موبایل تا صنایع فضایی تا صنایع دیگر مانند کاشی و سرامیک و بهویژه ریختهگری و بلور و شیشهسازی، چینیسازی، تولید فروسیلیس، سرامیکسازی، تولید آجر ماسه آهکی، ریختهگری، تولید سیلیکات سدیم و تولید دیگر مواد سیلیسی، بهعنوان نیمههادی در صنعت الکترونیک و تولید پشم شیشه کاربرد دارد. از اینرو بسیاری از محصولات صنعتی پایه سیلیس را دارند.

وی در ادامه اضافه کرد: ایران از سیلیس گرید پایین تا بالا را در خود دارد اما سیلیسهای گرید پایین در ایران تولید و سیلیسهای با گرید بالا وارد میشود. باوجود اینکه معادن سیلیس در ایران زیاد است اما فرآوری آن بهجز یکی دو واحد که در قزوین وجود دارد، در استان دیگری انجام نمیشود و آن هم بهترین گرید استان قزوین برای تولید جام است و فرآوری دیگری ندارند.

لازم به یادآوری است، بهدلیل نوع معادن سیلیس در کشور، هزینه تمامشده تولید و فرآوری این مواد در ایران بیشتر از کشورهای اروپایی است. در سالهای اخیر روند تولید سیلیس در جهان کند شده است، زیرا با ورود فناوریهای نوینی همچون کامپوزیتها و مواد سبک، مصرف سیلیس در صنایع بهینهتر شده و کاهش یافته است. سیلیس تولیدی در ایران به کشورهایی همچون چین و هند صادر میشود و از آن سو مقداری سیلیس با مرغوبیت بالا نیز برای استفاده در صنایع شیشهسازی از کشورهای اروپایی وارد میشود. از سیلیس نامرغوب نیز در صنایع ساختمانی همچون ماسه ریختهگری استفاده میشود. با توجه به مصرف بالای این محصول در کشور سرمایهگذاری در معادن سیلیس بازده بالایی دارد. به گفته کارشناسان این حوزه حجم ذخایر فعال سیلیس در کشور افزون بر ۷۰ میلیون تن برآورد میشود.