شوک انگلیسی به اقتصاد جهانی

شوکی شبیه بحران سال 2008 به اقتصاد جهان وارد شده است. اکنون «بریگزیت» واقعیتی تلخ برای اقتصاد جهان است. رشد ارزش سرمایههای امن و سقوط شاخصهای بورس در روز جمعه نماد نگرانیهایی است که احتمالا مدتی پایدار خواهد ماند و بیشترین سقوط یک روزه پوند در تاریخ، نشانه نااطمینانی درباره آینده جزیره آنگلوساکسون. تغییر نظم اروپایی، بینظمی گسترده بازارهای جهانی را در پی داشته است. تا دو هفته پیش بازارها خود را آماده احتمال خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا کرده بودند، اما نظرسنجیهای هفته گذشته، امید به «ماندن» را در دل هواداران اتحادیه زنده کرده بود. با این همه مردم بریتانیا در همهپرسی تاریخی پنجشنبه 23 ژوئن به «خروج» رای دادند تا بازارهای جهانی واکنشی قابلتوجه داشته باشند. فعالان کارزار «خروج» شاید تنها کسانی بودند که پیامدهای جهانی پایان عضویت 43 ساله بریتانیا در اتحادیه اروپا را نادیده میگرفتند تا حالا تقریبا همه به غیر از راستهای افراطی اروپا نگران باشند.

سقوط تاریخی پوند

نتیجه همهپرسی پنجشنبه را بزرگترین ضربه به طرح اروپایی اتحاد کشورهای قاره سبز از زمان جنگ جهانی دوم دانستهاند. حالا که 52 درصد رایدهندگان به خروج از اتحادیه اروپا رای دادهاند، بریتانیا ظرف 2 سال از این اتحادیه خارج خواهد شد. اما این خروجی ساده نخواهد بود. از یکسو عدم قطعیتهای اقتصادی و از دیگر سو پیچیدگی مذاکرات پیشرو، معاملهگران بازارها را درگیر کرده است. خروج از اتحادیه اروپا برای بریتانیا نهتنها به معنی از دست دادن بازار بدون مرز و واحد و نیاز به رسیدن به توافقهای تجاری جدید با کشورهای جهان است، بلکه ممکن است به جدایی اسکاتلند از این کشور نیز بینجامد. اسکاتلندیها که در همهپرسی سال 2014 به ماندن در «پادشاهی متحد» رای داده بودند، اکنون از سر نارضایتی ممکن است دوباره همهپرسی استقلال برگزار کنند. روز جمعه پوند استرلینگ با بیش از 11 درصد سقوط مقابل دلار به کمترین ارزش خود از سال 1985 میلادی رسید. این بیشترین سقوط یک روزه پول بریتانیا در تاریخ بود. چنین سقوطی عجیب نیست؛ چراکه هراس از کاهش سرمایهگذاری در پنجمین اقتصاد جهان، مورد تهدید واقع شدن نقش لندن بهعنوان پایتخت مالی دنیا و ماهها عدمقطعیت سیاسی، جدی است. پوند استرلینگ روز جمعه بخشی از ارزش از دست رفته خود را بهدست آورد، با این همه باز هم وضعیت بدتری از جمعه سیاه سال 1992 داشت، روزی که افت 4/1 درصدی را تجربه کرده بود. روز گذشته پوند در برابر یورو نیز به کمترین ارزش خود در 2 سال گذشته رسید. اینها در حالی بود که پوند صبح جمعه پس از انتشار نظرسنجی دولت بریتانیا با رشد مواجه شده بود. براساس این نظرسنجی، 52 درصد رایدهندگان به ماندن در اتحادیه رای داده بودند.

با این همه یک نکته جالب در مورد افت روز جمعه پوند وجود دارد و آن اینکه نرخ برابری پوند پس از همهپرسی عضویت در اتحادیه اروپا تقریبا همسو با پیشبینیها بود. پوند ارزانتر، گرچه به صادرکنندگان بریتانیایی-در صورت بسته شدن قراردادهای تجاری مناسب- کمک میکند، تورم مصرفکننده را تحتتاثیر قرار خواهد داد.

سقوط تاریخی بورس

این وضعیت مختص داخل بریتانیا نیست. چنین شوکی آخرین چیزی بود که اقتصاد جهان که با شتابی اندک در حال احیا بود، به آن نیاز داشت. سقوط یکپارچه بازارهای سهام از همین رو است. روز جمعه بازارهای آسیایی با بیش از 5 درصد سقوط مواجه شدند تا بعد سقوط بورسهای اروپایی که در دل ماجرا هستند به بیش از 8درصد برسد. سقوط بازارهای سهام اروپا تا عصر جمعه به بیشترین سقوط این بازارها در تاریخ نزدیک میشد. بازندگان بزرگ بورس، بانکهای بریتانیایی بودند. در حالی که روز جمعه، میلیاردها دلار از ارزش بازاری بانکهای اروپایی کم میشد، بیشترین فشار بر «بانک سلطنتی اسکاتلند»، «بارکلیز» و «گروه بانکی لویدز» وارد میآمد. بانکهای بریتانایی چیزی حدود 130 میلیارد دلار را از دست دادهاند. سهام آنها بیش از 30 درصد سقوط داشته است.

به این ترتیب بورسها سقوطی تاریخی را تجربه کردند تا بریتانیا ظرف چند ساعت میلیاردها دلار پول را از دست بدهد. شاخص فوتسی لندن در همان ابتدای شروع معاملات بیش از 6 درصد افت و بعد تا 16 درصد سقوط کرد. البته سقوط در کل روز به حدود 5 درصد بازگشت. شاخص داکس آلمان و کک فرانسه هم به ترتیب 7/5 و 9 درصد سقوط کردند. بورسهای ایتالیا و اسپانیا نیز با سقوطی 11 درصدی روبهرو شدند. اما سقوط تنها مربوط به اروپا نبود. نیکی ژاپن روز جمعه 7/9 درصد از ارزش خود را از دست داد. دیگر بورسهای آسیایی نیز از 1 تا 6 درصد سقوط کردند. روز جمعه بورس کره جنوبی به تعطیلی کشیده شد و بورس استانبول تمهیدات خاصی را برای ادامه معاملات در نظر گرفت.

سقوط دوباره نفت

در این بین، بازار انرژی نیز از نتایج همهپرسی بریتانیا تاثیر پذیرفت. قیمت نفت خام صبح جمعه حدود 6 درصد سقوط کرد. با رشد دلار، کل کالاهای پایه از جمله نفت تحت فشار قرار گرفتند. از سوی دیگر نابسامانی وضعیت بازارهای بورس بر معاملات نفت اثر داشت. عدم قطعیتی که در ماههای آینده حتمی است توجه معاملهگران بازار انرژی را به خود جلب کرده است. بهای نفت خام روز گذشته دوباره از مرز 50 دلار پایین آمد. قیمت نفت در سال جاری پیش از انتشار نتایج همهپرسی انگلیس بیش از 30 درصد افزایش یافته بود. نفت خام در سال 2015 تحت فشار مازاد عرضه بود و با آنکه وضعیت آن هماکنون بهتر است اخباری مانند نتیجه همهپرسی بریتانیا به سرعت معاملهگران آن را تحتتاثیر قرار میدهد.

پرواز فلز زرد

در این میان، رشد ارزش فلز زرد و ین ژاپن که از سرمایههای امن در روزهای خطر هستند، عجیب نبود. اونس که روز چهارشنبه به قیمت 1266 دلار رسیده بود، بیشتر روز پنجشنبه را پیرامون بهای 1260 دلار به نوسانهای انتظاری گذراند. اما اواخر شب و بعد در ساعات بامداد جمعه، انتشار نتایج اولیه از همهپرسی که احتمال خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را مطرح میکرد، روند جهشی اونس آغاز شد. اونس پنجشنبه شب به وقت نیویورک تا قیمت 1360 دلار هم اوج گرفت گرچه بعد بخشی از ارزش خود را از دست داد و روی قیمت 1356 دلار ایستاد. اوج گیری قیمتها در روز پنجشنبه تا قله حدودا 2 ساله باعث شد اونس روز جمعه را با قیمت پایینتر از 1340 دلار آغاز کند و بعد هم تحت فشار سودگیری معاملهگران قرار گیرد. با این همه اعلام نتایج قطعی همهپرسی بریتانیا، اونس را قوی نگه داشت.

مهمترین دلیل رشد قابل توجه طلا در ساعات گذشته، افزایش خرید طلا بهعنوان سرمایه امن بوده است. نگرانیهای گوناگون این روند را توجیه میکند. همزمان با افزایش چنین نوع خریدهایی، عوامل دیگری نیز معاملات بازار فلزهای گرانبها را تحت تاثیر قرار میدهند. افت شاخصهای بورس، بخشی از سرمایه این بازارها را به سوی بازار طلا میآورد. البته رشد شاخص دلار در پی افت پوند و یورو و افت بهای نفت خام روز جمعه به ضرر طلا عمل کردند. اونس روز جمعه را با قیمتی که اوج 27 ماهه بود آغاز کرد؛ اما قیمت جالبتر قیمت نهایی هفته خواهد بود. پوشش قیمت نهایی روز جمعه در این گزارش ممکن نبود، اما در گزارش بعدی به آن پرداخته خواهد شد. طلا در چند هفته اخیر بهدلیل واهمه سرمایهگذاران از خروج انگلیس از اتحادیه اروپا رشد چشمگیری پیدا کرده بود و هفته گذشته به همراه سایر داراییهای امن مانند، فرانک سوئیس و ین ژاپن صعود کرده و به بالاترین قیمت در دو سال اخیر رسیده بود، اما در ابتدای هفته گذشته با تقویت احتمال تغییر نتیجه همهپرسی به نفع طرفداران ماندن انگلیس در اتحادیه اروپا درخشش خود را از دست داده بود.

تعویق انقباض فدرال

وضعیتی که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا پدید آورده، باعث میشود که رشد نرخهای بهره در آمریکا در آینده نزدیک نامحتملتر شود. فدرال رزرو در اکتبر سال 2015 پس از حدود 10 سال نرخ بهره وجوه فدرال را افزایش داد، اما در نیمه نخست سال 2016 تحتتاثیر احیای ضعیف اقتصاد آمریکا و وجود چالشهای متعدد در اقتصادهای عمده جهان، تردیدی نسبت به زمان انقباضیتر کردن سیاست پولی فدرال رزرو شکل گرفت. این تردید باعث شد اعضای کمیته بازار آزاد فدرال رزرو در نشست ماه ژوئن هم نرخ بهره وجوه فدرال را افزایش ندهند. اما حالا با چالشهای تازهای که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا ایجاد کرده، نه تنها نشست ژوئیه، زمان افزایش نرخهای بهره در آمریکا نخواهد بود، بلکه احتمالا تعویقی بلندمدتتر در انتظار خواهد بود. نوسانهای شدید بازارها در سال گذشته، تقویت دلار ایالاتمتحده در دو سال گذشته که باعث دردسر صادرکنندگان آمریکایی شده و رشد ضعیفتر اقتصادهای شریک آمریکا باعث شده مقامهای بانک مرکزی آمریکا در مورد افزایش دوباره نرخهای بهره تردید داشته باشند. حالا دردسر تازهای هم پدید آمده است. جنت یلن، رئیس فدرال رزرو همین هفته گذشته گفت که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، شرایط مالی و چشمانداز اقتصادی ایالاتمتحده را بهگونهای منفی تحت تاثیر قرار خواهد داد.

چشمانداز بازارها

«بانک انگلستان» روز جمعه اعلام کرد که 250میلیارد پوند برای کمک به ثبات بخشی به بازارها هزینه خواهد کرد و از هیچ اقدام لازم دیگری نیز فروگذار نخواهد کرد. با این همه روندهای روز جمعه نشان میدهد که آرام کردن بازارها به سادگی انجامپذیر نخواهد بود. یکی از مهمترین مسائل درباره روند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا این است که این کشور دست کم تا 2 سال دیگر الزامات و حقوق اتحادیه اروپا را خواهد داشت، اما در حال برنامهریزی برای خروج خواهد بود و این باعث خواهد شد عدم قطعیتی بیش از 2 سال در انتظار بسیاری از نهادها و شرکتها باشد.

بورس

این عدم قطعیت بازارها را درگیر نگه خواهد داشت. به قول گزارشگر نیویورک تایمز، «اکنون هیچکس نمیداند چه خواهد شد.» اینکه شرایط خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا فرآیندی بسیار زمانبر خواهد بود، معاملهگران بازارهای سهام را گرفتار خواهد کرد. بازارهای سهام در سال 2015 و در برخی از مقاطع سال 2016 بهشدت نوسان داشتهاند و این نوسانها از دلایل تعویق انقباض سیاست پولی فدرالرزرو بودهاند. اکنون که عدم قطعیت بیشتری در انتظار اقتصاد جهان است، بازارهای سهام به تقلا خواهند افتاد. اینکه وضعیت بورسها در ماههای آینده چه خواهد بود به جزئیات «خروج» بستگی دارد، اما واضح است که حجم معاملات در روزهای تردید کمتر خواهد شد.

از سوی دیگر بازارهای سهام با عدم قطعیت ناشی از مشخص نبودن سیاست پولی آمریکا در ماههای پیشرو نیز مواجه خواهند بود. هیچکس نمیداند فدرالرزرو چه زمانی سیاست پولی خود را انقباضیتر خواهد کرد. احتمال افزایش نرخهای بهره در آینده نزدیک، کم است با این حال صفر نیست و همین باعث میشود عدم قطعیت مضاعفی بازارهای جهان را دربربگیرد. اگر وضعیت به همین طریق پیش رود، تحتفشار بودن شاخصهای سهام تعجببرانگیز نخواهد بود.

ارز

در بازار ارز احتمال تضعیف بیشتر پوند و یورو وجود دارد. با این همه عادت کردن معاملهگران این بازار به وضعیت جدید میتواند زودتر باعث تعدیل روندها شود اما این امر نیز بستگی به شرایط ماههای آینده دارد. وقتی پوند در اوج التهاب، بخشی از ارزش از دست رفته خود را باز مییابد، میتوان انتظار داشت که توان تطبیق خود در ماههای آینده را داشته باشد، ولی اگر مشخص شود که اوضاع آنطور که هواداران خروج بریتانیا از اتحادیه تبلیغ کرده بودند پیش نمیرود، پوند ممکن است ضعیف بماند، یورو نیز شرایط مشابهی دارد. این روزها که صحبت از احتمال بازگشت دوباره رکود به اقتصاد قاره سبز است، افت ارزش یورو عجیب نیست اما وضعیت یورو به تدبیرهایی بستگی دارد که بروکسل در ماههای آینده خواهد اندیشید. همچنین اقدامات احتمالی بانک مرکزی اروپا در ماههای آینده روند یورو را متاثر خواهد کرد. اگر شرایط نابسامان اقتصادی در جهان ادامه داشته باشد، قدرتنمایی پناهگاههای ارزی نیز دور از انتظار نیست. ین ژاپن و فرانک سوئیس از مورد توجهترین ارزها خواهند بود. دلار آمریکا در این دوره تحتتاثیر تعویق افزایش نرخهای بهره قرار خواهد گرفت، اما خرید آن بهعنوان سرمایهای امن تا حدی زیاد خواهد شد.

طلا

بازار طلا در ماههای آینده بیش از هر چیزی دوباره بر سیاستهای پولی فدرال رزرو تمرکز خواهد کرد، اما خرید طلا بهعنوان سرمایه امن در صورت شدت گرفتن چالشها ادامه خواهد یافت. تحلیلگران بانک «اوسیبیسی» چین پیشبینی کردهاند که با اعلام رسمی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا قیمت جهانی طلا بهزودی به سطح 1400 دلاری خواهد رسید. حتی اگر این اتفاق نیفتد، تضعیف قیمت طلا به کف سال 2016 بسیار دور از ذهن است. به گزارش سایت طلا به نقل از پایگاه اینترنتی بلومبرگ، افزایش 8 درصدی قیمت جهانی طلا ظرف 24 ساعت، از سال 2008 میلادی بیسابقه بوده است. در این شرایط بارناباسگان، تحلیلگر ارشد بانک اوسیبیسی میگوید: «با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، تقاضای مکان امن سرمایهگذاری برای طلا با افزایش چشمگیری روبهرو میشود. قیمت طلا بهزودی سطح 1400 دلاری را خواهد شکست و روند صعودی خود را ادامه خواهد داد.»

اما مساله دیگری که بازارهای فلزهای گرانبها به آن توجه میکنند، تصمیمهای فدرالرزرو است. تعویق انقباض پولی در آمریکا، ظرفیت تضعیف طلا و در نتیجه تقویت دلار را دارد. همچنین رشد حدودا 20 درصدی بهای اونس طلا تا این مقطع از سال 2016 میلادی باعث شده که چهره فنی فلز زرد ترمیم شود که میتواند روند ماههای آینده را تحتتاثیر قرار دهد. اگر بازارهای سهام هم وضعیت ناخوشایند خود را حفظ کنند، طلا سود بیشتری خواهد کرد. تنها عامل خارجی که میتواند به ضرر طلا عمل کند، افت بهای نفت خام است. در این مورد نیز نباید فراموش کرد که بازار نفت از وضعیت مازاد شدید عرضه سال 2015 فاصله گرفته و چشمانداز آن بهبود داشته است.

تاثیر «بریگزیت» بر مناسبات تجاری ایران با دو سناریوی خوشبینانه و بدبینانه مواجه است. برخی مذاکرات مستقل این کشور بدون قوانین دستوپاگیر اتحادیه اروپا را به نفع ایران میدانند؛ اما برخی از منظر سیاسی و اقتصادی (تضعیف یورو و احتمال نزدیکی بیشتر بریتانیا و آمریکا) این واقعه را به ضرر ایران میدانند.

افزایش بهای اونس طلا باعث شده برخی انتظار رشد قیمت سکه در روز شنبه را داشته باشند. با این حال، جهش انتهای هفته گذشته اونس میتواند بازار دلار را در هفته جدید کاهشی کند. بنابراین بازار ممکن است امروز شاهد وزنکشی عوامل بنیادی و نفوذ معاملهگران بزرگ باشد.

خروج بریتانیا با افزایش ریسک بازارها، ریزش بیش از 6 درصدی نفت را رقم زد. گرچه عدهای این روند را ادامهدار میدانند، برخی کارشناسان وضعیت فعلی را مقطعی دانسته و در بلندمدت به احیای بازار نفت امیدوارند. همچنین افت بازارهای کالایی میتواند عامل فشار بر بورس کالامحور تهران باشد.