«حضور مستقل» خودروسازان خارجی در ایران

پس از اعلام توافق هستهای، ایرانیها با استناد به اینکه خودروسازان بزرگ دنیا راهی «جاده مخصوص» خواهند شد، به آینده صنعت و بازار خودرو کشور بسیار امیدوار شده و گمان به رشد و توسعه آن پیدا کردند؛ زیرا میدانستند عامل عقبماندگی خودروسازی، دور بودن از تکنولوژی روز دنیاست.

تحریمهای بینالمللی، مانعی بزرگ بر سر راه ورود خودروسازان بزرگ و تکنولوژی آنها به ایران ایجاد کرده بود و اجازه نمیداد صنعت خودرو کشور در مسیر توسعه قدم بردارد. این در حالی بود که توافق هستهای و برجام امکان همکاری خودروسازی ایران با شرکتهای معتبر خارجی را فراهم آورد و در نتیجه قرار است مشارکتی جدید میان غولهای جاده مخصوص و خودروسازانی مانند پژو و رنو و سیتروئن و فیات شکل بگیرد. بر این اساس، ایران خودرو و پژو که هفته گذشته آغاز به کار شرکت مشترک شان را جشن گرفتند، از اواخر امسال رسما همکاری خود را آغاز خواهند کرد. همچنین سیتروئن که قرار است نیمی از سهام سایت کاشان سایپا را بخرد، قصد تولید برخی محصولات خود را در این سایت دارد. از سوی دیگر، رنو هم که گفته میشود سایت بن رو را از سایپا خواهد خرید، سودای تولید مستقل محصولاتش را در سایت مربوطه در سر میپروراند.

هرچند ورود خودروسازان خارجی به ایران پس از چند سال دوری و تحریم، اتفاق مبارکی به شمار میرود، با این حال یک علامت سوال بزرگ در این ماجرا وجود دارد که پاسخ به آن میتواند بهنوعی آینده صنعت خودرو کشور را تا حد زیادی برای افکار عمومی ترسیم کند.

پرسش بزرگ، اما این است که حضور خودروسازان خارجی در ایران تا چه حد سبب رشد و توسعه صنعت خودرو کشور خواهد شد؟ آیا قرار است خارجیها تجربه گذشته را تکرار کرده و تنها به آوردن پلت فرم و تولید چند محصول در ایرانخودرو و سایپا بسنده کنند؟ اگر این چنین باشد، چه سرنوشتی در انتظار صنعت خودرو کشور در پسابرجام است؟ رشد و توسعه یا ادامه روند فعلی با اندکی تغییرات ظاهری؟

بدون شک اگر هدف از عقد قرارداد با شرکتهایی مانند پژو و رنو و سیتروئن، تنها تولید محصولات آنها باشد، چیزی عاید خودروسازی کشور نشده و فرقش با گذشته، ورود چند خودرو جدید بدون پشتوانه تکنولوژیکی خواهد بود. بهعبارت بهتر، مشارکت خودروسازان ایرانی و خارجی در صورتی به نفع صنعت خودرو کشور تمام خواهد شد که در پی آن، تکنولوژی و دانش فنی نیز منتقل شود؛ اما آیا قراردادها و تفاهمنامههای منعقد شده و در حال انعقاد، چنین هدفی را محقق خواهند کرد؟ هرچند برای اظهارنظر دقیق در مورد آینده مشارکت خودروسازان ایرانی و خارجی، فعلا باید صبر کرد، با این حال بهنظر میرسد چارچوب قراردادها و تفاهمنامههای مربوطه، چندان با رشد و توسعه صنعت خودرو کشور، تناسب ندارد. بهعبارت بهتر، این چارچوب نتوانسته برای توسعه خودروسازی، چندان به ایدهآل نزدیک شود و بنابراین نیاز به اصلاحاتی مهم دارد. وقتی سخن از توسعه خودروسازی میشود، بیش از هر مساله دیگری، ابتدا تکنولوژی و دانش فنی و سپس رقابت است که خودنمایی میکند؛ زیرا بدون این مولفهها، نمیتوان انتظار رشد صنعت خودرو کشور را داشت.

در این شرایط، نسخهای که کارشناسان تجویز میکنند، هموارتر کردن مسیر ورود خودروسازان خارجی به ایران در قالب خرید سهام شرکتهای خودروساز ایرانی است. پر واضح است که خودروسازی ایران از دانش و تکنولوژی روز دنیا عقب مانده و طبعا حضور خارجیها در «جاده مخصوص» نیز در صورتی که بتواند این عقب ماندگی را جبران کند، مثمرثمر خواهد بود. اگرچه برخی خودروسازان خارجی قصد خرید سهام شرکتهای خودروساز داخلی را دارند، با این حال اگر قرار باشد این «خرید سهام و مشارکت» تنها به ورود پلتفرم و سپس تولید چند محصول در ایران منتهی شده و رقابتی نیز شکل نگیرد، نمیتوان امیدی به آینده این شراکتها داشت. این در شرایطی است که اگر حضور مستقل خودروسازان خارجی در ایران کلید خورده و راه برای سرمایهگذاری آنها باز شود، نتایج بسیار مثبتی برای صنعت و بازار خودرو کشور به دست خواهد آمد. «حضور مستقل» شرکتهای خودروساز خارجی در ایران میتواند از دو طریق حاصل شود؛ اول، ساخت کارخانه مجزا (توسط خارجیها) دوم،خرید سهام مدیریتی سایتها و کارخانههای خودروسازان داخلی. مشابه این اتفاق در کشوری مانند ترکیه رخ داده و در حال حاضر شرکتهایی مانند تویوتا و فیات و رنو و هوندا در بازار خودرو این کشور با یکدیگر رقابت میکنند. برخی از این شرکتها بهواسطه سرمایهگذاری 100 درصدی در ترکیه حضور یافتهاند و برخی نیز در قالب سرمایهگذاری مشترک.

در این شرایط بهنظر میرسد پیاده شدن چنین سناریویی در خودروسازی ایران نیز نتایج مثبتی در پی خواهد داشت، زیرا در هر بازاری رقابت شکل بگیرد، خروجی آن، رشد و توسعه است. اگرچه برخی خودروسازان خارجی نیز قرار است در قالب سرمایهگذاری مشترک راهی ایران شوند، اما با توجه به دولتی بودن خودروسازی در کشور، شاید نتوان برای افزایش رقابت در بازار خودرو داخلی، چندان روی این سرمایهگذاریها حساب کرد. این در شرایطی است که اگر اجازه فعالیت 100 درصد مستقل به خودروسازان خارجی در ایران داده شود، این اقدام در کنار سرمایهگذاری مشترک آنها با غولهای جاده مخصوص، رقابتی نزدیک را در بازار ایران رقم خواهد زد. در صورت شکلگیری این رقابت، خودروسازان داخلی و خارجی مجبورند بهترین عملکرد ممکن را از خود نشان دهند؛ زیرا در غیر این صورت، از گردونه رقابت حذف خواهند شد.