احساس نگرانی در روسیه از تحرکات گازی ایران در اروپا

این درحالی بود که زمزمههای احتمال صادرات گاز ایران به اروپا چندی پیش از این اجلاس آغاز شده بود. چند ماه پس از این نشست و با برداشته شدن تحریمهای هستهیی علیه ایران پای کشورهای مختلف از اقصا نقاط جهان برای مذاکره و امضای تفاهمنامههای همکاری مشترک یکییکی به تهران باز شد. در میان اسامی مسافران تهران نام کشورهایی مانند کرواسی و اوکراین که به حیاط خلوت روسیه در بازار انرژی اروپا معروف هستند نیز به چشم میخورد. آنجا بود که مشخص شد ایرانیها اگر امکانی برای گسترش صادرات گاز خود به اروپا پیدا کنند از آن بهراحتی نمیگذرند. اکنون طبق گزارش مرکز تحقیقات استراتژیک، برخی مراکز تحقیقات مهم روسیه از تحرکات ایران در بازار گاز اروپا احساس خطر کرده و در گزارشهایی این مساله را اخطار دادهاند.

شخص بیژن زنگنه اجلاس GECF در پاسخ به سوال مبنی بر اینکه آیا اظهارات ولادیمیر پوتین حاوی پیامی به خواسته ایران برای تجارت الانجی در آینده است تلویحا اظهار کرد که ایران بنای رو در رویی مستقیم با روسیه بهعنوان ابرقدرتی که اشتراکات سیاسی فراوانی با آن دارد، نخواهد داشت و به قول ورزشکاران با اخلاق حین رقابت، همکاری میکنند. زنگنه گفت: «اینجا اجلاس همکاری رقباست. اینکه رقبا به حدی از بلوغ برسند که در عین رقابت با یکدیگر همکاری کنند بسیار پیشرفت مهمی است. ما همیشه فکر میکنیم یا با کشوری خوب هستیم یا آنکه آن کشور دشمن درجه یک ماست. شما میتوانید رقیب باشید و همکاری هم بکنید. اکنون ژاپن و امریکا در قسمتهایی اختلاف دارند اما همکاری هم دارند. ما باید یاد بگیریم در عین رقابت، همکاری کنیم.»

وزیر نفت در ادامه اظهارات خود سعی کرد به مخاطبان بقبولاند که ایران در حال حاضر تمرکز خود را بر بازارهای منطقه گذاشته و بازارهای اروپا فعلا در اولویت ایران نیستند. وی افزود: «ایران و روسیه از نظر ذخایر بسیار بزرگ هستند البته سهم روسیه از صادرات قابل قیاس با ما نیست اما از نظر من بازار اختصاصی ایران، کشورهای همسایه و جنوب خلیجفارس است. بازار اروپا و الانجی بازارهای بعدی است که باید با روسیه رقابت کنیم اما رقابت به معنای اختلاف نیست.»

پرچم قرمز ایران

براساس گزارش جدیدی که معاونت پژوهشهای سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک منتشر کرده، بهنظر میرسد روسها کاملا خطر حضور ایران در بازار انحصاری خود را حس کرده و بهصورت جدی به فکر مقابله با آن هستند. در این گزارش به این موضوع پرداخته شده که نوع بازی جمهوری اسلامی ایران در این زمینه چه تبعاتی برای روسیه یا روابط دوجانبه دو کشور خواهد داشت.

در این راستا گزارش دو نفر از کارشناسان موسسه تحقیقات استراتژیک روسیه در رابطه با تمایلات ایران برای ورود به بازار انرژی اروپا مورد بررسی قرار گرفته است. رافائل ینیکیف در گزارشی تحت عنوان «روسیه و جاهطلبی ایران در حوزه انرژی؛ بیشتر چالش، کمتر تهدید» بر این موضوع تاکید میکند که بازدید مقامات عالیرتبه اوکراین و کرواسی از تهران و مذاکرات آنها درمورد موافقتنامههای گازی محتمل در آینده، میتواند بهعنوان یک پرچم قرمز برای روسیه تفسیر شود و بههمین دلیل نیاز به تجزیه و تحلیل جدی دارد. نویسنده البته معتقد است که نمیتوان این اقدامات را گامهایی به سوی غربیشدن ایران تلقی کرد اما چشمانداز از دسترفتن بازارهای اروپا برای روسیه و اقتصاد این کشور نیز نباید مورد غفلت قرار بگیرد.

ایران از پشت به روسیه خنجر نمیزند

ینیکیف البته از پشت عینک واقعبینی به این قضیه نگاه میکند. وی میپذیرد که پس از 10سال تحریم شدید، باید انتظار داشت که ایران از هرگونه فرصتی برای ارتقای توانمندی اقتصادی خود استفاده کند لذا این اقدامات را نباید «خنجر از پشت» یک شریک استراتژیک روسیه تلقی کرد. ینیکیف تلاش ایران را درراستای تعقیب منافع ملی خود میداند اما این تلاش چالشی جدی برای منافع روسیه خواهد بود و ایران را تبدیل به یک رقیب جدی در بازار جهانی انرژی میکند.

گزارش دیگری که توسط روسها نوشته شده و در گزارش مرکز تحقیقات استراتژیک مورد بررسی قرار گرفته ادعا میکند که دیدار مقامات زاگرب و کیف از ایران با یکدیگر بیارتباط نیستند. هر دوی این کشورها در فکر استقلال انرژی خود از وابستگی به روسیه هستند.

اوکراین تمایل دارد شبکه انرژی خود را به لهستان یا لیتوانی متصل کند و کرواسی نیز در حال تلاش برای احداث یک ترمینال الانجی در جزیره کرک (Krk) است. این جزیره در شمال دریای آدریاتیک و نزدیک به شهر بندری و بزرگ رییکا در کشور کرواسی قرار دارد. کرواسی در حال تلاش برای احداث یک ترمینال الانجی در این جزیره است و اوکراین نیز تمایل دارد.

بنابراین وقتی مقامات عالیرتبه این دو کشور به تهران سفر میکنند و حسن روحانی پس از دیدار با آنها اظهار میکند که برای همکاری در زمینه انرژی با هر دو کشور آمادگی دارد، میتوان دریافت که ایران بهطور رسمی وارد رقابت با روسیه در بازار انرژی اروپا شده است. نویسنده این گزارش معتقد است ایران بهعنوان دارنده بزرگترین منابع گاز جهان و تنها کشوری که بهطور واقعی ظرفیت رقابت با روسیه را دارد برای این هدف بسیار مناسب بهنظر میرسد.

شکاف میان نخبگان ایرانی

اعتقاد نویسنده بر این است که در میان نخبگان ایرانی شکاف وجود دارد و این شکاف در حال گسترش است. وی معتقد است که باوجود همکاری نزدیک ایران و روسیه درمورد بحران سوریه و نیز بحث انرژی هستهیی، بخشی از نخبگان ایرانی تصور مطلوبی به روسیه ندارند و ممکن است روابط با غرب به اصطلاح نویسنده «تکقطبی» را به روابط با شرق چندقطبی اولویت بدهند. نویسنده در ادعایی دیگر معتقد است امریکا در حال حاضر برای مقایسه با دیپلماسی انرژی روسیه از اقداماتی نظیر احداث ترمینالهای الانجی در کشورهای لیتوانی، لهستان و کرواسی، پروژه انتقال گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه و ایتالیا و پروژه انتقال گاز از اسراییل به یونان حمایت میکند، اما چون منابع گاز در این مناطق کفاف تقاضای اروپا را نمیدهد بههمین دلیل گاز ایران میتواند در این زمینه نقش تکمیلکنندهیی داشته باشد.

ارزیابی از واقعیت

از لحن نویسندگان روسی میتوان استنباط کرد که آنها بسیار بدبینانه به همکاریهای انرژی ایران و اروپا مینگرند و به نحوی در ورطه توهم توطئه افتادهاند، چراکه اولا همانطور که خود نویسندگان روسی نیز اذعان میکنند ظرفیتهای داخلی ایران برای برعهده گرفتن چنین نقشی در حال حاضر نیاز به نوسازی گسترده و سرمایهگذاریهای کلان دارد.

ارزیابی مرکز تحقیقات استراتژیک نیز موید این موارد است. در این گزارش نگرانی تحلیلگران روسی عمدتا از دو سوءبرداشت ناشی میشود؛ سوءبرداشت اول نسبت به تغییرات ماهوی در روابط ایران و غرب و دوم سوءبرداشت نسبت به هدف ایران در مورد حضور در بازار انرژی اروپاست. نویسنده گزارش مرکز تحقیقات استراتژیک اعتقاد دارد که منظور مقامهای ایرانی در مورد همکاری با کشورهایی مانند کرواسی و اوکراین در زمینه انرژی بیش از گاز معطوف به نفت است.