زیر پوست وقفه صادراتی نفت

برخی رسانهها و خبرگزاریهای خارجی با استناد به آمار صادرات نفت خام ایران در سه هفته نخست ژوئن سال جاری میلادی که کاهشی 20 درصدی را نشان میدهد، ادعای یاد شده را مطرح میکنند. تحلیلهای رسانههای خارجی در حالی با تکیه بر دادههای آماری سه هفته نخست ژوئن حاکی از آن است که «تب صادرات نفت خام ایران به همان سرعتی که طی 6 ماه گذشته رشد کرد، در حال فروکش است»، که با نگاهی کارشناسیتر به شرایط، به نظر میرسد نتیجهگیری قطعی از آمار مربوط به یک بازه زمانی سه هفتهای چندان قابل اعتنا نیست.

به اعتقاد کارشناسان کاهش صادرات نفت خام ایران در سه هفته مزبور مقطعی و کاملا طبیعی بوده است و ارائه تحلیلهای این چنینی توسط برخی رسانههای غربی نوعی شیطنت و برداشتهای سلیقهای از آمار به نظر میرسد. در تازهترین تحلیلها از خبری که دوشنبههفته جاری بلومبرگ در رابطه با میزان صادرات نفت خام ایران منتشر کرد، گفته میشود که ایران قادر به افزایش سطح تولیدات نفت خام خود بیش از چیزی که حالا جریان دارد،نیست.

یکی از دلایلی که برای این ادعا مطرح میشود، کاهش واردات نفت خام اروپاییها از ایران و رسیدن سطح آن به قبل از دوران تحریم است. اما نکتهای که در این میان جالب به نظر میرسد این است که برخی از تحلیلها با در نظر گرفتن چشماندازی بلندمدت، این پیشبینی را مطرح میکنند که چنانچه ایران نتواند روی جذب تکنولوژی و سرمایه و همچنین استفاده از روشهای مدرن بازاریابی تمرکز کند، قطعا توان افزایش تولید بیشتر از سطح فعلی را نخواهد داشت. این انتظار در شرایطی مطرح میشود که طراحان قراردادهای جدید نفتی در وزارت نفت، به جذب سرمایهای حداقل 200 تا 250میلیارد دلاری تا پنج سال آینده و رساندن سطح تولیدات به چیزی حدود 5/7 میلیون بشکه نفت امیدوار هستند.

اما سوالی که در رابطه با بحثهای اخیر در مورد تولید و صادرات نفت خام ایران مطرح میشود این است که علت اصلی افت صادرات نفت خام ایران در سه هفته نخست ماه ژوئن چه بوده است و آیا میتوان این بازه زمانی را بهعنوان ملاکی برای ترسیم چشمانداز تولید و صادرات نفت خام ایران در نظر گرفت؟ سوال دیگری که در این میان مطرح میشود این است که ایران تا چه زمانی بدون تکیه به سرمایههای خارجی قادر به افزایش تولید نفت خواهد بود و آیا در بلندمدت این سرمایههای خارجی هستند که میتوانند افزایش تولید نفت خام ایران را تضمین کنند؟

یک آمار و هزار برداشت

مدیر امور بینالملل و عضو هیاتمدیره شرکت ملی نفت ایران  عقیده دارد «برای مشخص شدن آمار دقیق هر ماه باید تا پایان روز اول ماه بعد منتظر ماند، زیرا بارها اتفاق افتاده است که بارگیری چند کشتی بهطور همزمان در آخرین ساعات یک ماه تمام شده و بسیار طبیعی است که در چنین شرایطی متوسط بارگیری آن ماه تا روز آخر پایین باشد؛ اما به ناگاه رقم متوسط در روز آخر اصلاح شود.» از نگاه محسن قمصری «آماری که قبل از پایان ماه و تصحیح اطلاعات منتشر میشوند سندیت ندارد.»

قمصری در ادامه با اشاره به این نکته که عکس حالت یاد شده نیز صادق است، میگوید: در برخی مواقع به دلایل فنی خاتمه بارگیری یک یا چند کشتی به ماه بعد منتقل میشود که چنین اتفاقی بهطور طبیعی باعث افت متوسط آمار آن ماه خواهد شد، در بعضی از ماهها نیز برخی خریداران به دلیل تعمیرات پالایشی یا سایر تعهداتشان مقادیر کمتری برداشت میکنند که به همان تناسب در ماههای بعدی آن را جبران میکنند.

بر این اساس مدیر امور بینالملل شرکت ملی نفت ایران، تغییر آمار صادرات در یک ماه در جهت افزایش یا کاهش تولید را دارای پایهای قوی برای به دست دادن پیشبینیهای قطعی ارزیابی نمیکند و میگوید: چنانچه کاهش یا افزایش تولید بهطور مستمر برای چند ماه متوالی به ثبت برسد، میتوان از آن نتیجه قطعیتری گرفت که خوشبختانه فعلا در مورد ایران چنین اتفاقی رخ نداده و چند ماه است که متوسط صادرات نفت خام ما حول و حوش 2 میلیون بشکه در روز است. قمصری در حالی بر لزوم استمرار دادههای آماری تاکید میکند که دیگر کارشناسان نیز نظری مشابه دارند.

بازیهای خبری در آستانه ثبت رکورد صادرات به اروپا

یک کارشناس حوزه نفت، در رابطه با نتیجهگیری رسانههای خارجی از آمار صادرات نفت خام ایران در سه هفته نخست ژوئن عقیده دارد با توجه به رشد چشمگیر صادرات نفت خام ایران در دورهای حدودا 6ماهه، چندان بعید به نظر نمیرسد که برخی رسانهها با سوءبرداشت از آماری کوتاهمدت، قصد ارسال سیگنالهایی مبنی بر ضعف ایران در تولید نفت را داشته باشند.

حمید حسینی در حالی این عقیده را دارد که تحلیلگران خارجی با اتکا به آمار تولید سه هفته نخست ژوئن عقیده دارند «به واسطه افت تولید نفت خام ایران در کنار اختلالات عرضهای که پیش از این از سوی برخی کشورها وجود داشت، در آیندهای نه چندان دور شاهد تعادل بیشتری در عرضه و تقاضای جهانی نفت خواهیم بود». این تحلیل در حالی افت تولید نفت خام ایران را بهعنوان اتفاقی حتمی و عاملی برای کاهش عرضه جهانی نفت در نظر میگیرد که به تقاضای قوی نفت و گاز از سوی هند و چین و همچنین کاهش حجم سرمایهگذاریهای جهانی در صنعت نفت و گاز نیز اشاره میکند. با این وجود حسینی عقیده دارد از آنجایی که قراردادهای نفتی ایران طولانیمدت هستند، ممکن است افت صادراتی که حالا ایجاد شده است در ماههای بعدی جبران شود.

این کارشناس در توضیح بیشتر میگوید: صادرات نفت خام ایران به اروپا پیش از اعمال تحریمها حدود 600 هزار بشکه در روز بود که بعد از لغو تحریمها و تا ماه مه گذشته به 350 هزار بشکه در روز رسید. صادرات نفت خام ایران به اروپا اما در سه هفته نخست ماه ژوئن به 280 هزار بشکه در روز رسید که به اعتقاد کارشناسان به زودی و به واسطه قراردادهای جدید با چند کشور اروپایی به رقم 600 هزار بشکه در روز نزدیک خواهد شد و احتمال عبور از این مرز نیز وجود دارد.

جلوگیری از ریسک افت تولید در بلندمدت

کارشناسان حوزه نفت اما در حالی بهرهبرداری از آمار صادرات نفت خام ایران در سه هفته نخست ماه ژوئن را اقدامی غیرحرفهای ارزیابی میکنند، که از دیگر سو به لزوم جذب سرمایههای خارجی برای تداوم رشد تولیدات نفت خام کشور در بلندمدت، تاکید میکنند.

یک عضو معاونت برنامهریزی وزارت نفت، ورود سرمایهگذاران خارجی به صنعت نفت کشور را دستکم تا دو سال آینده ضروری میداند. علی خواجوی در این زمینه  میگوید: میادین غرب کارون ظرفیت رسیدن به تولید روزانه 550 هزار بشکه را دارند که در آیندهای نه چندان دور به تولیدات روزانه نفت کشور افزوده خواهند شد. خواجوی در ادامه با اشاره به این نکته که در حال حاضر میزان تولید میدان یادآوران 85 هزار بشکه در روز و میدان آزادگان نیز 60 هزار بشکه در روز است، میگوید: روند تولیدات میادین دیگر نیز افزایشی است و میتوان تا یک یا دو سال آینده با روشهای فعلی و راهاندازی چاهها، روند افزایشی تولید را حفظ کرد، اما موضوعی که در این میان ضروری به نظر میرسد این است که قطعا برای 2 یا 3 سال آینده، برای حفظ سطح تولیدات به سرمایهگذاری خارجی نیاز خواهیم داشت زیرا امکانات داخلی پاسخگو نخواهد بود.

این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به برداشتهایی که از آمار صادرات نفت خام ایران در سه هفته نخست ژوئن میشود، میگوید: در مجموع ما شاهد رشد تولیدات نفت خام در کشور هستیم و فقط تا دو سال آینده میزان تولیدات میدانهای غرب کارون به 550 هزار بشکه در روز خواهد رسید، بنابراین موضوعی که ما حالا با آن مواجه هستیم افت تولید تا دو سال آینده نیست بلکه جبران افت تولید در آیندهای بلندمدت است زیرا قطعا برای حفظ تولیدات خود در چند سال آینده باید میادین جدیدی را وارد مدار تولید کرده یا چاههای فرسوده را با تقویت همراه کنیم.

عضو موسسه مطالعات بینالمللی انرژی نیز با اشاره به این نکته که افزایش بیش از یک میلیون بشکهای صادرات نفت خام ایران از بعد از لغو تحریمها اتفاقی نبوده است به «دنیای اقتصاد» میگوید: بنابراین برای اثبات افت تولید نفت ایران به دلایلی بیش از آمارهای سه هفتهای نیاز است. مرتضی بهروزیفر در ادامه میگوید: با این وجود روشن است که اگر ایران بخواهد روند افزایش تولید نفت خام خود را حفظ کند، به ورود سرمایه و تکنولوژی نیاز دارد تا بتواند ظرفیتهای بالقوه صنعت نفت را بالفعل کرده و جایگاه واقعی خود را در بازارهای جهانی به دست آورد.

بهروزیفر در ادامه با اشاره به قراردادهای جدید نفتی میگوید: این قراردادها هنوز نهایی نشدهاند و ایرادهای بسیاری به آن گرفته شد که با همراهی وزارت نفت بسیاری از این ایرادها برطرف شد؛ البته وجود نقص و ایراد و لزوم نقد برای تکمیل یک فرآیند ضروری است، اما نکتهای که در این میان مهم به نظر میرسد لزوم همصدایی برای اجرای این قراردادها است، زیرا چندصدایی میتواند بهترین ذخایر و بهترین چارچوبهای قانونی را بدون ثمر باقی بگذارد. وزارت نفت در حالی به اجرای قراردادهای جدید نفتی و جذب سرمایههای خارجی در آیندهای نه چندان دور امیدوار است که انتقادات همچنان بهعنوان مانعی از اجرایی شدن این قراردادها شناخته میشوند.

به گفته کارشناسان صنعت نفت ایران برای پنج سال آینده به سرمایهای حداقل 200 تا 250میلیارد دلار برای رسیدن به تولید 7/4 میلیون بشکهای نفت خام و حدودا یک میلیون بشکهای میعانات گازی نیاز دارد. اما مساله اصلی اینجاست که قراردادهای جدید نفتی هنوز اجرایی نشدهاند و در صورت اجرا نیز، اصولا عملیاتی شدن آنها به زمانی بیش از یک سال نیاز خواهد داشت. در چنین شرایطی کارشناسان عقیده دارند امکان تامین سرمایه یاد شده برای افزایش تولید از منابع داخلی و در شرایطی که وزارت نفت با حجم زیادی از بدهی دست و پنجه نرم میکند، ممکن نخواهد بود و برای جذب سرمایه و تکنولوژی از آن سوی مرزها به جدیت بیشتری نیاز است.