تغییر نسل تامین‌ مالی

«انتشار اوراق مشارکت بخش خصوصی» یکی از این ابزارها است که با ویژگیهای خود میتواند بستر را برای حصول تامین مالی فراهم کند. این ابزار علاوهبر داشتن بازدهی شناور متناسب با شاخصهای اقتصاد کلان، سهولت در تامین مالی و کم ریسک بودن از بازدهی بالایی برخوردار است و برای سرمایهگذاران نیز یک بازار جذاب محسوب میشود. علاوه بر این کارشناسان معتقدند هزینه تامین مالی از این مسیر در مقایسه با بازارهای غیررسمی کنونی بسیار کمتر خواهد بود.

در حالی که یکی از چالشهای اصلی بخش خصوصی، نحوه تامین مالی و چگونگی دسترسی آن است، گزارشها حاکی از آن است که طرح انتشار اوراق مشارکت بخش خصوصی استارت خورده است. «بازده شناور»، «کم ریسک بودن»، «بالا بودن نرخ بازدهی» و «سهولت تامین مالی» توسط این اوراق باعث میشود که این اوراق هم برای شرکتها و هم برای سرمایهگذاران جذاب باشد. بر اساس گزارشهای منتشر شده مدیرعامل انجمن حرفهای صنعت بیمه در نشست فعالان اقتصادی با رئیسجمهوری «طرح انتشاراوراق مشارکت توسط شرکتهای بزرگ بخش خصوصی» را پیشنهاد کرد که مورد استقبال حسن روحانی قرارگرفت به نحوی که رئیسجمهوری در آن جلسه، دستور ایجاد مقدمات اجرای آن را به اسحاق جهانگیری، معاون اول و طیبنیا وزیر اموراقتصادی و دارایی داد و تاکید کرد شخصا موضوع را پیگیری میکند. مسعود حجاریان، رئیس انجمن حرفهای صنعت بیمه بهعنوان پیشنهاددهنده طرح در اینخصوص گفت: اقتصاد ایران به خاطر تنوع نداشتن ابزارهای تامین مالی، ضعیف است و از بسیاری از ابزارهای مالی رایج در دنیا بهره نمیبرد.

او در اینخصوص توضیح داد با اینکه دولت سالها مدعی حمایت از بخش خصوصی بوده، اما هیچگاه مجوز انتشار اوراق مشارکت به شرکتهای بخش خصوصی داده نشده و همواره ناشران این اوراق زیرمجموعه دولت مانند شرکتهای وابسته به وزارتخانههای نیرو، نفت، راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و جهادکشاورزی و شهرداریهای کشور بودهاند. به گفته او انتشار اوراق مشارکت شرکتی راهحلی است که شرکتها براساس اعتبار خود آن را منتشر میکنند تا منابع مالی خود را تامین کنند و ویژگی آن این است که لازم نیست بانکی آن را ضمانت کند. اوراق مشارکت اسنادی است که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد میشود مبالغ مشخصی بهعنوان سود سالانه را در زمانهایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص که سررسید آن است، اصل مبلغ را بازپرداخت کند. معمولا اوراق مشارکت توسط دولت، شهرداریها و بخش خصوصی منتشر میشود. اما شرکتهای بخش خصوصی نیز میتوانند این اوراق را منتشر کنند که نرخ بازده آن از نرخ بازده اوراق مشارکت دولتی بیشتر است.

دلایل انتشار اوراق مشارکت بخش خصوصی

مطابق آخرین آمارها نرخ سود اسناد خزانه اسلامی در فرابورس کمتر از 20 درصد بوده است، بنابراین نکته مهم این است که «آیا برای بخش خصوصی انتشار اوراق مشارکت با نرخ سود بالاتر از نرخ سود بازار امکانپذیر است؟»

حجاریان در این خصوص دو دلیل مطرح کرد: نخست اینکه نرخ بهره اوراق مشارکت پایینتر از سایر روشهای تامین پول در سایر بازارهای غیررسمی است و نکته دوم آن است که این روند سهولت بیشتری دارد.

به گفته او، نرخ سود اوراق مشارکت شرکتی به مراتب بالاتر از نرخ سود بانکی و نرخ اوراق مشارکت دولتی است و میتواند هم بهصورت عایدی فصلی یا ماهانه پرداخت شود یا به تنزیل برسد. حجاریان تصریح کرد: طبقهبندی نرخ سودها به این شکل است که انتشار اوراق مشارکت دولتی در دنیا پایینترین نرخ سود را دارند زیرا اعتبار دولت بالا و ریسک در خرید اوراق منتشره دولتی پایین است، سپس نرخ سود بانکها کمی بالاتر و نرخ سود اوراق تضمین از آن بالاتر است. در نهایت نرخ سود در انتشار اوراق مشارکت شرکتی ازسایر اوراق بالاتراست.

اوراق مشارکت از جهت بازده

اوراق مشارکت از جهت بازده یا سود انواع مختلفی مانند اوراق مشارکت بدون سود، با سود متغیر یا شناور، با سود ثابت و با سود ترکیبی دارند. بازدهی اوراق مشارکت شرکتی متغیر یا شناور است. به گفته حجاریان، اوراق مشارکت شرکتی با بازدهی متغیر منتشر میشود، نرخ سود آن متغیر و تابعی از شاخصهای اقتصادی مثل تورم یا نرخ سود اوراق خزانه است.

به اعتقاد کارشناسان، مزیت اوراق مشارکت شرکتی این است که قیمت بازاری آنها، هیچگاه بهخاطر تغییر در نرخ سود بازار تغییر نمیکند و همیشه با ارزش اسمی آن برابر خواهد بود.

پشتوانه و رتبهبندی اوراق

حجاریان همچنین درخصوص نحوه تامین اعتبار توضیح داد: این اوراق دارای اعتبار است و هرچه این اعتبار بالاتر باشد نرخ سود پایینتر و هرچه درجه اعتبار پایینتر باشد نرخ سود بالاتر است. مدیرعامل انجمن حرفهای صنعت بیمه درخصوص نحوه رتبه بندی اعتبار اوراق مشارکت شرکتی گفت: وزارت امور اقتصادی و دارایی دارای یک شرکت رتبه بندی اعتبار است اما این شرکت تاکنون وارد عرصه اعتبارسنجی اوراق نشده است، بنابراین به دنبال دستور رئیسجمهوری برای اجرای این طرح به نظر میرسد رتبهبندی در فاز اول به افراد معتمد و حتی شورای معتمد سپرده شود و این گام مسیرتاسیس شرکتهای رتبهبندی اعتبار مستقل درکشور را هموار سازد.

به گفته او، شرکتها میتوانند اعتبار خود را به اشکال مختلف ارتقا دهند که یکی از آنها داشتن بیمه نامههای معتبر است، شرکتهای بیمه با ایفای به موقع تعهدات خود اعتبار شرکتها را افزایش میدهند و داشتن یک بیمهگر معتبر میتواند رتبه اعتبار یک شرکت را افزایش دهد.

نحوه انتشار اوراق مشارکت شرکتی

حمید تاجیک یکی دیگر از کارشناسان درخصوص نحوه انتشار و تعیین اعتباراوراق مشارکت شرکتی گفت: عرضه اوراق مشارکت شرکتی نیز باید از کانالهای رسمی صورت گیرد تا درنهایت مردم با سرمایههای خرد آن را خریداری کنند.

او با بیان اینکه عرضه اوراق توسط یک شرکت مستلزم رتبهبندی اعتبار شرکت است، گفت: دراین مواقع شرکت های واسطه مالی SPV (special purpose vehicle) مانند شرکتهای تامین سرمایه با اخذ کارمزدی، شرکت مذکور که خواهان عرضه اوراق مشارکت به بازار است را از نظر دارایی، حقوق صاحبان سهام، تعهدات، مطالبات، شفافیت صورتهای مالی و... ارزشیابی کرده و بهعنوان مثال 100واحد ارزش برای آن شرکت تعیین میکند.

او ادامه داد: شرکت تامین سرمایه با توجه به داراییهای شرکت چند درصد ازآن را نزد خود بهصورت وثیقه نگه میدارد تا شرکت فوق به پشتوانه آن به انتشار اوراق مشارکت اقدام کند.

عضو هیاتمدیره بانک ملت یادآور شد: در روش دیگر شرکت تامین سرمایه به پشتوانه یک بانک عامل داراییهای شرکت را ارزشیابی و با تودیع بخشی از آن بهعنوان وثیقه به شرکت برای انتشار اوراق اعتبار داده میشود.

تاثیر انتشار اوراق مشارکت شرکتی دربازار

طبق گفته فعالان اقتصادی انجماد 60 درصد از دارایی بانکها، ناشی از بدهیهای معوق دولت و بنگاههای تولید به بانکهاست.

محسن جلالپور، رئیس اتاق ایران درخصوص تاثیر طرح انتشار اوراق مشارکت شرکتی بر بازار گفت: در صورت انتشار این اوراق، نیاز مالی شرکتها با عرضه انواع اوراق مشارکت، تامین میشود و منابع بانکها میتواند به شرکتهای کوچک و متوسط اختصاص یابد. مسعود حجاریان نیز نیز در اینخصوص گفت: تاکنون بار کسری مالی شرکتها بردوش بانکها بود و مشکلات زیادی برای آنان مشکلات زیادی به همراه داشت اما با اجرای این طرح شرکتهای بزرگ میتوانند منابع مالی مورد نیاز خود را ازطریق انتشار اوراق مشارکت تامین کنند و بانکها اعتبارات مورد نیاز واحدهای متوسط و کوچک را تامین خواهند کرد.

خریداران اوراق مشارکت شرکتی

یونس مظلومی یکی دیگر از کارشناسان در پاسخ به این پرسش که خریداران اوراق مشارکت شرکتی چه کسانی هستند؟ گفت: تمامی شخصیتهای حقیقی و حقوقی میتوانند خریدار آن باشند، اما درپیشنهادی که از سوی مدیرعامل انجمن حرفهای صنعت بیمه مطرح شد و درخصوص اجرای آن درسندیکای بیمهگران بحث شد، درفاز اول خریداران میتوانند شرکتهای بیمه بازرگانی باشند.

مظلومی با بیان اینکه بیمهگران بر اساس آییننامه سرمایهگذاری مصوب شورای عالی بیمه میتوانند بخشی از ذخایر را به خرید اوراق مشارکت اختصاص دهند، گفت: با کاهش نرخ سود بانکی و نوسانات بازار سرمایه، امکان اینکه شرکتهای بیمه برای ایفای تعهدات خود در آینده با کسری مواجه شوند، وجود دارد.