دغدغه‌های معادن و صنایع معدنی چیست؟

به نقل از نشریه تخصصی «تولید پاکتر» (cleaner production) در صنعت استخراج از معادن یکی از نتایج برنامههای مسئولیتپذیری اجتماعی، نیاز فزاینده برای تاسیس شرکتهای مستقلی است که برای توجیه خود در یک اقلیم اقدام به مستندسازی اطلاعات اجتماعی و محیطی میکنند. شرکتهای معدنی در سرتاسر جهان تلاش میکنند در برنامههای توسعه و رونق جوامعی که در آن فعالیت میکنند، حضور داشته باشند. از جمله این اقدامات ایجاد فرصتهای شغلی است. این فرصتهای شغلی میتوانند به صورت مستقیم یا به صورت غیرمستقیم ازطریق تاسیس صنایع بالادستی و پاییندستی ایجاد شوند. توسعه کسب و کارهای محلی، توسعه زیرساختهای اجتماعی، برنامههای محیطزیستی، برنامههای آموزشی، طرحهای سلامت و رونق گردشگری از جمله دیگر اقداماتی است که شرکتهای معدنی در قالب برنامه مسئولیتپذیری اجتماعی میتوانند در آنها مشارکت داشته باشند.

شرکتهای بزرگ؛ سیاستهای بزرگ

در پژوهشی که کمیسیون اخلاق و مسئولیت اجتماعی اتاق ایران منتشر کرده به مسئولیتهای اجتماعی چند شرکت بزرگ در حوزه معدن اشاره شده است. براساس این گزارش شرکتهای معدنی در گذشته بیشتر به شکل بسته عمل میکردند و فعالیتهای آنها از دید مردم دور بود. اما امروز سیاست شرکتها تغییر کرده و فعالیتهای آنها به صورت واضح و شفاف انجام میشود. این تغییر رویه ریشه در چند عامل دارد، از جمله بالا رفتن انتظارات جامعه و مشارکان، منسوخ شدن شهرکهای معدنی سنتی و رشد اثرگذاری مفاهیمی مانند «سیاسآر» و ارزیابیهای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی.

در بحبوبه بدترین رکود مالی دنیا در سال ۲۰۰۸میلادی، بخش معدن خلاف دیگر صنایع شاهد شکوفایی بود. این شکوفایی به واسطه رشد چین و هند در آن سالها و نیاز مبرم آنها به زغالسنگ، منابع معدنی و سنگهای قیمتی بهوجود آمد. در آن سالها شرکتهای ریوتینتو و آرسلورمیتال با تغییر استراتژی خود و اتخاذ رویکرد مناسب درباره مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار، مورد توجه بازارهای هدف قرار گرفته و به موفقیت رسیدند. شرکت ریوتینتو رویکرد خود در ارتباط با توسعه پایدار و «سیاسآر» را از اوایل دهه ۱۹۹۰میلادی آغاز کرد و بیش از هر چیز به مشارکان خود، به عنوان راهنما برای تصمیمگیری تکیه کرد.

تمامی طرحهای این شرکت با «سیاسآر» در آمیخته است و این شرکت همواره سعی میکند در مناطقی که به فعالیت میپردازد ارزش خلق کند. در واقع برای شرکتهای چند ملیتی، این رویکرد عاملی است که میتوانند با آن در مناطقی که فعالیت میکنند مشروعیت بهدست بیاورند. سیاستهای شرکت ریوتینتو مسئولیت اجتماعی را به ۳ بخش تقسیم میکند: نخست آنکه فعالیتهای این شرکت رویکردی عملگرایانه داشته باشند.  به این معنی که اقدامات و فعالیتهایی شرکت و کارکنانش به شعار محدود نشوند. دوم آنکه فعالیتهای این شرکت به ۳ حوزه اصلی «سیاسآر» یعنی: محیطزیست، اقتصاد و جامعه متمرکز است.

سوم آنکه اقدامات مربوط به توسعه پایدار در این ۳ حوزه در مدت زمان حیات پروژه انجام شود و به صورت پایدار باقی بماند. این شرکت طرحهایی در حوزه آموزش، سلامت و محیطزیست را در مناطقی که در آنجا حضور دارد اجرا کرده است. مانند تاسیس کلینیکهای محلی در کشورهایی مثل زیمبابوه، کنگو و مناطق محروم کانادا، تاسیس مراکز آموزشی و مدارس در مناطق محرومِ کشورهای افریقایی و همچنین ایجاد سیستمهای نظارت زیستمحیطی در کشورهای پرو و کامرون. شرکت آرسلورمیتال بزرگترین شرکت معدنی جهان است. استراتژی مسئولیت اجتماعی این شرکت در ۴ حوزه متمرکز است. سرمایهگذاری در نیرویانسانی، پایدار ساختن فولاد، غنا بخشیدن به جامعه و دست آخر ارزشی که مبنا و اساس ۳ حوزه دیگر را تشکیل میدهد، یعنی حاکمیت شفاف. این شرکت در اینباره بنیادی را با نام آرسلورمیتال تاسیس کرده است. از جمله فعالیتهای شرکت آرسلورمیتال در زمینه «سیاسآر»، ایجاد مسکن پایدار برای اقشار کمدرآمد در رومانی بود که سیل سال ۲۰۰۸میلادی در این کشورخانههای آنها را تخریب کرده بود.

بعد از این حادثه آرسلور میتال به سرعت با مراکز غیرانتفاعی قراردادی تنظیم کرد و طی آن شرکت مسئولیت تهیه اسکلتهای ساختمانی را برای طرحهای عمرانی در این منطقه را برعهده گرفت. از دیگر اقداماتی که آرسلورمیتال درباره آن اقداماتی را انجام داده استخراج مسئولانه از معادن سنگآهن کشور لیبریا است که در عمق جنگلهای بارانی قرار دارند.  این شرکت با پذیرش این موضوع که فعالیتهایش به زیست بوم منحصر به فرد این منطقه لطمه میزند و با در نظر گرفتن اینکه اقتصاد کشور فقیر لیبریا به درآمدهای حاصل از استخراج این معادن نیاز دارد، طرحهایی را برای به حداقل رساندن آسیبهای زیستمحیطی در این منطقه اجرایی کرده است.

ارزش افزوده؛ لازمه توسعه پایدار

یک شرکت بزرگ معدنی در شرایطی میتواند به سمت اتخاذ سیاستهای «سیاسآر» برود که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی توان اجرای آن را داشته باشد. عضور هیات مدیره انجمن اقتصاددانان ایران در این باره گفت: معادن برای استخراج به سرمایهگذاری و دانش فنی نیاز دارند و این یک اصل کلی برای سرتاسر دنیاست. با وجود سرمایه و دانش فنی، شرکتها علاوه بر استخراج صرف از معادن به سراغ تکمیل زنجیره ارزشافزوده خواهند رفت و به بهرهوری کامل خواهند رسید. رضا امینفر افزود: به هر اندازه که زنجیره ارزشافزوده در یک منطقه کاملتر باشد، میزان بهرهوری، کارآیی و در آمد شرکتها نیز بیشتر خواهد بود.

پس لزوم اتخاذ سیاستهای «سیاسآر» سود آوری حداکثری است که این خود به سرمایه و فناوری نیاز دارد. وی ادامه داد: این ارزشافزوده باعث آبادانی منطقه شده و زیر ساختهای آن منطقه را تقویت میکند. در واقع سوددهی بالای این شرکتها دست آنها را برای اجرای پروژههای عمرانی و توسعه زیرساختها باز میکند. به عبارتی دیگر شرکت میتواند حضور خود در منطقه را توجیه کند. امینفر افزود: لازمه ایجاد این شرایط ثبات مدیریتی است. درواقع شرکتها، در صورتی که از ثبات مدیریتی برخوردار باشند میتوانند سیاستهای بلندمدت خود را به این جهت سوق دهند.