دورخیز دوباره ایران برای بومی‌سازی صنایع

با روی کار آمدن دولت یازدهم و چرخش نگاهها به حمایت از صنایع داخلی، بومیسازی صنعتی دوباره مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که فناوری و دانش فنی مقدماتیترین عوامل بومیسازی صنعتی است وزارت صنعت، معدن و تجارت با اضافه کردن پیوست فناوری به قراردادهای خارجی ورود دانش فنی و تسهیل در بومیسازی صنعتی را از شروط سرمایهگذاریهای خارجی قرار داده اما به گفته کارشناسان بومیسازی صنعتی تنها در دانش فنی و فناوری خلاصه نمیشود؛ به عبارت دیگر قیمت تمامشده تولید و به صرفه بودن سرمایهگذاری در بخشهای مختلف عامل مهمی است که در بومیسازی صنعتی نقش بسزایی دارد.

پیوست فناوری

رضا رحمانی، قائممقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور تولید در توضیح برنامههای این وزارتخانه برای بومیسازی صنایع گفت: بومیسازی صنعتی از طریق ورود دانش فنی به کشور از اولویتهای وزارت صنعت، معدن و تجارت است، در همین راستا در شرایط پسابرجام با ورود شرکتهای خارجی به کشور وزارت صنعت، معدن و تجارت برای نخستینبار پیوست فناوری را در قراردادها تعریف کرده است. بر این اساس در تمامی قراردادهای صنعتی با پیوست فناوری ورود دانش فنی به کشور و ارتقای توان ساخت داخل مورد توجه قرار گرفته تا همکاریهای خارجی منجر به بومیسازی صنعتی در کشور شود. رحمانی درباره روند بومیسازی صنایع پس از انقلاب اسلامی گفت: در چند دهه اخیر ظرفیتهای خوبی در کشور ایجاد شده که در مقایسه با قبل از انقلاب یک تحول بزرگ صنعتی در کشور به وجود آمده است. در یک دهه گذشته نیز در صنایع پیشرفته، علوم فناورانه همچون داروسازی و هوافضا پیشرفتهایی حاصل شده که محصولات قابل رقابت با دنیا تولید میشود.

کیفیت مهمتر از توان تولید

قائممقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور تولید با بیان اینکه بیشتر خطوط تولیدی توسط صنعتگران داخلی ایجاد میشود گفت: در برخی صنایع توان و ظرفیت ظهور و حضور بیشتر صنعتگران داخلی وجود دارد اما بهدلیل برخی مشکلات توان بروز این ظرفیتها وجود ندارد بهطور مثال در بخش قطعهسازی صنایع خودرو توان بسیار زیادی وجود دارد اما این موضوع باید در خودروهای داخلی خود را نشان دهد که بهدلیل برخی مشکلات توان تولید قطعات در بومیسازی خودرو بهطور کامل بهدست نیامدهاست.

وی با بیان اینکه حساسیت در تولید محصول باکیفیت، دوام بومیسازی را به همراه خواهد داشت، گفت: تنها داشتن توان تولید کافی نیست بلکه باید با تولید محصولات باکیفیت این توان را حفظ کرده و ارتقا دهیم بنابراین یکی از جنبههای بومیسازی صنعتی نگرشهای فرهنگی در صنایع است. توجه به تولید داخل و از سوی دیگر تلاش برای تولید محصول با بهترین کیفیت نیاز به فرهنگسازی دارد.

بومیسازی در ۳ دهه گذشته

ایران در ۳ دهه گذشته در تولید محصولات مصرفی توان مناسبی بهدست آورده و به گفته برخی کارشناسان ۷۰درصد مسیر را در بومیسازی طی کرده است اما ۳۰درصد مابقی که بیشتر در صنایع دانشبنیان، پیشرفته و ماشینآلات صنعتی خلاصه میشود. مهمترین بخشهای یک کشور توسعهیافته صنعتی را شامل میشود که بیشترین ارزشافزوده صنعتی را در خود جای داده است. به عبارت دیگر با وجود بومیسازی ۷۰درصدی مسیر پر فراز و نشیبی برای رسیدن به ۳۰درصد مابقی وجود دارد که امید است با سیاستهای دولت و اولویتهای وزارت صنعت، معدن و تجارت این مسیر هموار شود. محمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت در بررسی روند بومیسازی صنایع در ۳ دهه گذشته گفت: در دهههای ۶۰ و ۷۰ توسعه مناسبی در زمینه بومیسازی صنایع انجام شد که میتوان به رشد و توسعه صنایع پتروشیمی و صنایع پاییندستی پتروشیمی، جنگافزار نظامی، فولاد، سیمان، تولید برق و تجهیزات نیرو، انتقال نیرو، چینی و کاشی، ماشینابزار و... اشاره کرد اما با رشد درآمدهای نفتی ویژه در اواخر دهه ۸۰ بومیسازی صنعتی به فراموشی سپرده شد و نگاه صنعتی به سمت واردات چرخید در حدی که کالاهای مصرفی همچون برنج، شکر و روغن نیز از خارج وارد کشور شد و نه تنها رشد بومیسازی متوقف شد بلکه واحدهای ایجادشده نیز متحمل آسیبهای زیادی شدند. دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت شرکت «مپ‍نا» را نمونه موفقی از بومیسازی صنعتی در کشور نام برد و گفت: شرکت مپنا کشور را در بسیاری از سختافزارهای تولید انرژی خودکفا کرده است، در نمونه دیگر فولاد مبارکه بخش زیادی از نیاز کشور را تامین کرده است. این دو شرکت نمونه اعتماد به صنایع در دهههای ۶۰ و ۷۰ است که موفق عمل کردهاند. در تولیدات کشاورزی نیز با اصلاح سیستم کاشت و آبیاری امسال در محصول گندم به خودکفایی کامل رسیدهایم. وی یکی دیگر از نمونههای موفق بومیسازی را صنایع نظامی عنوان کرد و افزود: بهدلیل محدودیتهای بینالمللی و نیاز کشور به تسلیحات نظامی در دهه گذشته پیشرفت چشمگیری در این زمینه انجام شده که اگر همین عزم و توجه در صنایع پیشرفته غیرنظامی نیز انجام شود بسیاری از وابستگیهای خارجی کم خواهد شد.

زیرساختهای لازم برای بومیسازی

رسیدن به بومیسازی در هر بخش به یکسری مقدمات نیاز دارد که دانش فنی و سختافزار از ابتداییترین لازمههای بومیسازی صنایع است، پس از آن شرایط ایجاد آن صنعت در بازار و به صرفه بودن تولید مطرح میشود؛ چالشهای جدی که امروز تمام صنایع کشور را درگیر کرده است.

مرتضوی با اشاره به عوامل تاثیرگذار بر بومیسازی صنعتی گفت: نخستین گام در جهت بومیسازی نیاز به نیروهای کارآمد فنی و سختافزار مناسب است، ایران از نظر نیروی فنی کارآمد غنی است و از این نظر مشکلی ندارد اما در زمینه سختافزار با وجود آنکه در برخی صنایع به اندازه کرهجنوبی ظرفیت و قدرت وجود دارد اما خروجی چندانی دیده نمیشود. دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه ایران از نظر منابع، دانش فنی و بازارهای موجود بسیار قدرتمند است اظهارکرد: نبود برنامه درست و اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی مانع استفاده حداکثری از ظرفیتهای موجود در کشور شده است بنابراین با چرخش نگاه اقتصادی کشور در دولت یازدهم به سمت اقتصاد مقاومتی و رفع موانع تولید میتوان زمینههای رشد بومیسازی صنعتی را در کشور دوباره ایجاد کرد.

وی با تاکید بر اینکه توجه نکردن به اسناد بالادستی و اعمال سیاستهای سلیقهای کشور را از بومیسازی صنعتی دور میکند، افزود: اعمال سیاستهای منفعتجویانه و رانتی در صنایع کشور مهمترین عاملی است که در دهه گذشته کشور را از بومیسازی جدا کرده اما با رویکرد مالی دولت یازدهم و نظم و انظباط مالی به وجود آمده افزایش استقلال صنعتی در کشور دور از انتظار نیست.

صرفه اقتصادی بومیسازی

دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت با تاکید بر اینکه اصرار بر بومیسازی صنایع بدون مزیت نیز مانع استقلال صنعتی خواهد شد، گفت: ارتقای فناوری و دانش فنی، شناسایی صنایع مزیتدار، ایجاد فضای مناسب کسبوکار، افزایش رقابتپذیری صنعتی، کاهش وابستگی در مواد اولیه و در نهایت کاهش قیمت تمامشده ازجمله مهمترین عوامل بومیسازی صنعتی است. مرتضوی جلوگیری از قاچاق را یکی دیگر از عوامل پررنگ در بومیسازی صنعتی عنوان و تصریح کرد: با وجود مشکلات زیاد در بسیاری از صنایع به بومیسازی مناسبی دست یافتهایم اما قاچاق کالا حیات این صنایع را به خطر انداخته و صرفه اقتصادی در بومیسازی را از بین برده است. وی با بیان اینکه در مجموع ۳۰درصد از تولید ناخالص ملی را صنعت و کشاورزی تامین میکند اظهارکرد: با وجود این حجم تولید، حدود ۳۰درصد وابستگی به واردات وجود دارد اما واردات بیش از حد و قاچاق در برخی بخشها تولیدات را تحت تاثیر قرار داده است. در حال حاضر ضعف عمده صنایع کشور در تولید ماشینآلات و ماشین ابزارهای صنعتی است که در صورت بومیسازی در این بخش میتوان سهم وابستگی صنعتی را به شدت کاهش داد.

بنابر این گزارش، با توجه به عوامل تاثیرگذار بر بومیسازی صنعتی و فاصله گرفتن کشور از این امر در یک دهه گذشته دولت یازدهم درصدد است تا با سیاستهای حمایتی از تولید داخل و تسهیل در ورود دانش فنی، روند رشد بومیسازی صنعتی را در کشور احیا کند اما در این مسیر پرفرازونشیب وزارت صنعت، معدن و تجارت به تنهایی نمیتواند موفق باشد بلکه در کنار آن مجلس شورای اسلامی، نهادهای نظارتی در مبارزه با قاچاق کالا و فرهنگسازی در امر تولید و دانش میتواند نقش موثری داشته باشد.