آیا طرح کارت‌های اعتباری خرید کالا شکست خورده است؟

محمد گرکانینژاد، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت در خصوص دلایل عدم استقبال کارتهای اعتباری در ایران گفت: مهمترین نکته این است که کارت اعتباری بهطور اعم آن، یک محصول بانکی در کنار محصولات دیگر است و البته در شرایطی که بانکداری الکترونیکی در یک کشور امکانپذیر باشد، قابل عرضه خواهد بود. در ایران هم این امکانات فراهم است. اما اینکه کارت اعتباری مورد استقبال یا مورد استفاده قرار بگیرد، مدل آن به شرایط اقتصادی هر کشور برمیگردد.

او در ادامه افزود: اینکه ما میبینیم در کشور ما مورد استقبال قرار نمیگیرد، یا اینکه کارت اعتباری که ارائه میشود، به سمت استفادهای میرود که در حقیقت، معمول آن کارت اعتباری که ما میشناختیم نیست، تحت شرایط اقتصادی حاکم بر کشور است. این کارت اعتباری با کاربرد آن و تعریفی که در سیستم کلاسیک بانکی دارد، برای یک شرایط پایدار اقتصادی و رکود در یک کشور است.

او در ادامه بیان کرد: اگر چنین شرایطی در یک کشور باشد، کارت اعتباری به طور معمول کاربرد عام و تعریف پیدا میکند. مردم هم استفاده میکنند و بانکها هم ارائه میدهند. کسانی هم بین مردم و بانکها باید پردازشها را انجام بدهند و ارتباطاتی را که مربوط به این رابطه است برقرار کنند. اما اگر این شرایط اقتصادی مهیا نباشد، حقیقتاً ابزار جایگزین بهطور معمول همین کارتهایی است که در کشور ما موجود است، یعنی کارتهای نقدی، که اصلیترین کاربرد آنها در شرایط اقتصادی کشور است. این نگاه کلی بنده است که اساساً چرا کارت اعتباری کلاسیک در ایران جا نمیافتد. تا زمانی که ما یک اقتصاد پایدار پیدا نکنیم و از این وضعیت رکود هم خارج نشویم، تعریف کارت اعتباری کلاسیک کاربرد اصیل خودش را در شرایط کشور ما نخواهد داشت.

گرکانینژاد در رابطه با روند اجرای طرح کارتهای اعتباری که جهت تحریک تقاضای لوازم خانگی شکل گرفت، گفت: ابتدا باید اشاره کنم که این کارتها، خاصمنظوره بوده و لذا کارکرد آن با کارتهای اعتباری مرسوم در سیستمهای بانکی متفاوت بوده و ارزیابی ارائهشده در سوال قبل برای آن مصداق نخواهد داشت. اما در خصوص نقش مرکز، فعالیتهایی بوده که در بخش زیرساخت باید در این طرح انجام میشد.

رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صنعت افزود: همین امر ما را بهعنوان مرکز توسعه تجارت الکترونیک، به این طرح مرتبط کرد. بخشی از کار این بود که باید برای کالاهای مشخصشده و مشمول این طرح، شناسه کالا تعریف بشود. این شناسه کالا و مجموعه دیگری از اطلاعات، با یک جریان فرآیند نظاممند از تولیدکننده با تایید وزارت صنعت، معدن و تجارت باید دریافت میشد و پس از آن به بانک مرکزی اعلام شده، پس از آن تولیدکنندگان باید فهرست فروشگاههایی را که کالاهای آنها موجود است، اعلام میکردند تا بانک مرکزی بتواند در پایانههای فروششان سرویسهای لازم را از طریق PSPها ارائه کند.

او در ادامه بیان کرد: آنچه اشاره شد کاملاً فنی بوده و اینکه در مورد مباحث اقتصادی صورتگرفته در این طرح چگونه تصمیمگیری شده بود و اجرای این طرح چه اهدافی را دنبال کرده و چه نتایجی را به دنبال داشته، زیاد به این مرکز توسعه تجارت الکترونیکی مربوط نمیشود. در واقع کاری را که به ما واگذار شده بود، ما به درستی انجام دادیم. این کار، کاری است که به لحاظ فنی مرکز را درگیر این طرح کرده بود.

او در پاسخ به این سوال که آیا اجرای این طرح به تنهایی میتوانست به تحریک تقاضای بازار لوازمخانگی بینجامد و خروج از رکود این صنعت را به دنبال داشته باشد؟ گفت: البته این موضوع فنی نیست و کاملاً به جنبههای اقتصادی طرح مربوط میشود. اینکه ما فکر کنیم این تنها راهکار خروج از رکود است، طبیعتاً تنها راهکار نیست.

گرکانینژاد افزود: این طرح در واقع یکی از بخشها و جزیی از مجموعهای از راهکارها برای خروج از رکود خواهد بود. دیگر اینکه حتی نباید فکر کنیم که این کار 100 درصد موفق یا ناموفق بوده است. به نظر من این طرح کاملاً ناموفق نبوده است و اینگونه نباید به این راحتی موفقیت یا عدم موفقیت یک طرح را ارزیابی کرد.

او در ادامه بیان کرد: این طرح موفقیتهایی را داشته است و در جاهایی هم ممکن است به آن اهدافی که مورد نظر بوده، دست پیدا نکرده باشد. ارزیابی در این خصوص، نیازمند اطلاعات دقیقتر اقتصادی است. همچنین باید یکسری ارزیابیهای تجاری نیز در این خصوص صورت بگیرد. حداقل من این اطلاعات را ندارم که بتوانم تحلیلی در این باره به شما ارائه بدهم. اما متوجه هستم که یک جاهایی از طرح شاید قابلیت تقویت شدن را داشته باشد یا اینکه بهبود پیدا کند. اما طرح اجرا شده است و دستاوردهایی را هم حتماً به همراه داشته است.

او در خصوص دستاوردهای این طرح گفت: آنچه مسلم است، بر اساس این طرح، تعدادی کارت اعتباری صادر شده است. میزانی از کالا نیز بهواسطه همین کارتها فروخته شده است. با همین میزان از عملکرد، بالاخره نمیتوان گفت که این کارتها کلاً ناموفق بوده. این کارتها در جامعه جریانی را به وجود آوردهاند. در این جریان ممکن است یک عده بگویند که ارزیابی اولیهشان از این طرح چیز دیگری بوده است یا مثلاً قرار بوده اثرگذاری کارتهای اعتباری چیز دیگری باشد که با توجه به عملکرد آن تاکنون، به آن اهداف نرسیدهاند.

رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صنعت افزود: اما ما در ارتباط با یک تحلیل علمی صحبت میکنیم، اینکه یک نفر حس عمومی خودش را بیان کند که این البته حق هر شهروند است، نمیتواند به صورت علمی ملاک مناسبی برای صادرکردن رای در خصوص موفقیت یا عدم موفقیت یک طرح باشد. این یک ارزیابی علمی نیست. البته بدیهی است که از منظر اجرایی، این طرح میتواند موفق یا ناموفق باشد. لیکن اگر بخواهیم که دقیق و علمی تحلیلی در این خصوص ارائه بدهیم، نیاز به اطلاعات بیشتری داریم. طرح کارت اعتباری خرید کالای تولید داخل اجرا شده است و آمار عملکرد دارد در حالی که طرح ناموفق مطلق آن است که هیچگاه اجرا نشده است. هیچ کالایی فروش نرفته است و هیچ کارتی صادر نشده است.

او ضمن بیان اینکه میتوان گفت که این کار ناموفق مطلق نبوده است، گفت: شاید در یک جاهایی قابلیت تغییر وجود داشته باشد. برای بررسی موفقیت یا عدم موفقیت یک طرح میتوانید مشاهده کنید که اهداف اولیه طراحان این طرح به لحاظ اقتصادی چه بوده است و اینکه اگر به این هدف یا اهداف نرسیده، علت آن چه بوده است. پس از آن بر اساس یافتهها ارزیابی کنید که موفق بوده یا ناموفق است. اما من دراینباره اطلاعاتی ندارم و ارزیابی که بر اساس اطلاعاتم دارم این است که نمیتوان گفت به صورت مطلق این طرح ناموفق بوده است. اما قطعاً اگر بخواهیم یک ارزیابی تکنیکی دقیقی را در این خصوص صورت دهیم، نیاز به اطلاعات بیشتری داریم.