پول چگونه به‌وجود آمد؟

یعنی یک قرص نان 2 متر طناب؛ در این مرحله، ارزش یک کالا بهوسیله یک کالای دیگر بیان میشد.با تکامل مبادلات، شکل تکاملیافته ارزش جای ابتداییترین شکل ارزش را گرفت. در این مرحله از تکامل مبادلات دیگر مانند قبل یک کالا فقط با یک کالای تنها قابل مبادله نبود، بلکه یک کالا میتوانست با کالاهای زیادی مبادله شود؛ به این معنی که ارزش یک کالا در چندین کالا بیان میشد.اما باز هم مبادلات تکامل یافتند و در پی آن؛ شکل عمومی ارزش جای شکل تکامل یافته ارزش را گرفت. در این مرحله از تکامل مبادلات درست برعکس مرحله قبلی که ارزش یک کالا در چندین کالا بیان میشد، ارزش چندین کالا در یک کالا بیان میشد.به این معنی که چندین کالا با یک کالا (که همه حاضر بودند کالای خود را با آن عوض کنند)، مبادله میشد.بعدها طلا و نقره جای آن کالایی را گرفت که همه حاضر بودند اجناس خود را با آن مبادله کنند؛ و به این ترتیب شکل پولی ارزش بهوجود آمد و سرانجام نیز سکههای پول نقش مهمی را در آسان کردن مبادلات به عهده گرفتند.حال برای اینکه مطلب ساده شود، تکامل مبادلات و چگونگی پیدایش پول را بررسی می کنیم:

شکل ساده ارزش

ارزش یک کالا در کالای دیگر بیان میشود؛ یعنی یک کالا برابر است با کالای دیگر.مثلا 4 کیلوگرم = نیم کیلو پشم گوسفند

شکل تکامل یافته ارزش

ارزش یک کالا در چندین کالای دیگر بیان میشود؛ یعنی یک کالا برابر است با چندین کالای دیگر.مثلا: 4 کیلو گندم= یک کیلو برنج، 4 کیلو گندم= 8 کیلو نمک، 4 کیلو گندم= نیم کیلو پشم گوسفند، 4 کیلو گندم= یک متر پارچه و ...

شکل عمومی ارزش

ارزش چندین کالا در یک کالا بیان میشود؛ یعنی چندین کالا با یک کالا قابل مبادله هستند:مثلا: 10 کیلو گندم= یک گوسفند، 6 متر پارچه= یک گوسفند، یک جفت کفش مساوی است با یک گوسفند و ...

شکل پولی ارزش

ارزش چندین کالا (کالاهای مختلف) در فلزات گرانبها بیان میشود؛ یعنی کالاهای مختلف با فلزات گرانبها مبادله میشوند.مثلا: 5 کیلو برنج= 1 گرم طلا، 10 کیلو گندم- 1 گرم طلا، 6 متر پارچه= 1 گرم طلا، 1 جفت کفش= 1 گرم طلا، یک گوسفند= یک گرم طلا و ...

طلا و نقره قبل از آنکه به صورت پول درآیند، خود کالا محسوب میشوند. فرض کنیم در یک گرم طلا همانقدر کار خوابیده باشد که درهزار کیلو آهن خوابیده باشد، در این صورت ارزش یک گرم طلا و 1000 کیلو آهن یکی است؛ (چون برای تهیه هر دو کالا یک مقدار کار صرف شده است.) یک گرم طلا را میتوان در جیب گذاشت و آن را به راحتی از نقطهای به نقطه دیگر حمل کرد، ولی 1000 کیلو آهن را نمیتوان به آسانی حمل و نقل کرد.

طلا و نقره از بین نمی روند؛ مقدار کمی طلا و نقره برابر است با مقدار زیادی از کالاهای دیگر، برای آنکه تولید آنها زمان زیادی کار میبرد؛ در وزن کم ارزش زیادی را نمایش میدهند، حمل و نقل آنها آسان است؛ علاوه بر اینها، میتوان آنها را به قطعات کوچکتری تقسیم کرد، بدون اینکه این تقسیم، ارزش آن را پایین بیاورد.این ویژگیها باعث شد که انسان از طلا و نقره به عنوان وسیلهای که مبادلات را بسیار آسان مینماید، استفاده کند.

عملکرد پول

پول وسیلهای است که ارزش را اندازهگیری میکند وقتی یک مقدار پول میدهیم و مقداری کالا میخریم، آن مقدار پول ارزش آن مقدار کالا را بیان میکند. یکی از مهمترین وظایف پول بیان ارزش کالاها است؛ ارزش یک کالا که به وسیله پول آن را نشان میدهیم، قیمت نامیده میشود.قبلا گفتیم که قیمت و ارزش (یا ارزش مبادله) با هم فرق میکند. ارزش به طور متوسط آن مقدار کاری است که برای تولید کالا لازم است؛ ولی قیمت امکان دارد که با ارزش (ارزش مبادله) کالا منطبق نباشد؛ یعنی قیمت یک کالا میتواند کمتر یا بیشتر از ارزش کالا باشد؛ و همانطور که قبلا گفتیم این بستگی به عرضه و تقاضا دارد. حتی امکان دارد چیزی دارای ارزش (ارزش مبادله) نباشد، اما قیمت داشته باشد.وقتی بین دو نفر خرید و فروش صورت میگیرد، کالا از دست فروشنده به دست خریدار میرسد پول برعکس از دست خریدار به دست فروشنده میرود. در اینجا پول به عنوان وسیله گردش کالا عمل کرده و این نیز یکی از وظایف پول است.

حتما تاکنون دیدهاید که گاه بچهها در بازیهای خود، نقش خریدار و فروشنده را بازی میکنند. در چنین بازیهایی یکی از بچهها فروشنده و دیگری خریدار میشود؛ خریدار پول خیالی به فروشنده میدهد و کالای خیالی هم میخرد.اما آنچه مسلم است؛ اینکه برای در گردش بودن کالا، پول نقد لازم است. بچهها با پول خیالی نمیتوانند حتی یک شکلات بخرند. وقتی شخصی کالایی را میدهد و در ازای آن مقداری پول میگیرد، قصدش این نیست که آن پول را برای همیشه در جیب خود نگاه دارد؛ بلکه هدفش این است که با آن پول کالای دیگری را بخرد.با پیدایش پول، جهان کالاها به دو قسمت تقسیم میشود؛ در یک طرف کالاها و در طرف دیگر پول قرار میگیرد. آن زمان که مبادلات به شکل پایاپای (مبادله پایاپای به این شکل است که شخصی کالایی را با کالای دیگری عوض نماید) انجام میگرفت.دو نفر که کالاهای خود را با یکدیگر مبادله میکردند، هر دو در یک زمان وبه طور مستقیم هم خرید میکردند و هم فروش. ولی زمانی که پول به عنوان وسیله گردش به کار رفت، شخصی که کالای خود را به فروش میرساند؛ میتوانست تا هر وقت که دلش میخواست، پولی را که از فروش کالا به دست آورده بود در جیب خود نگاه دارد، و پر واضح است اگر اشخاص بسیاری، بفروشند، اما چیزی نخرند، گردش کالاها دشوار و حتی گاهی ناممکن خواهد شد، و به این ترتیب بحران به وجود خواهد آمد.بسیاری از اشخاص نیز از آن جهت پول را جمع میکنند که با آن کالاهای موردنیاز خود را بخرند.

پول وسیلهای است برای پرداخت

فروشنده همیشه کالایش را به طور نقدی نمیفروشد، بلکه گاه نیز کالایش را به خریدار نسیه میدهد. در چنین معاملههایی، فروشنده طلبکار و خریدار بدهکار میشود، و باید پس از مدتی بدهی خود را بپردازد. زمانی که خریدار کالا را از فروشنده میخرد فروشنده کالای خود را از دست میدهد بدون اینکه پولی به دست او برسد؛ و برعکس زمانی که موعد پرداخت بدهی خریدار به سر میرسد، خریدار به فروشنده پول میدهد بدون اینکه کالایی دریافت کند؛ زیرا او کالایش را قبلا دریافت کرده است.

در پرداخت مالیاتها نیز از پول به عنوان وسیله پرداخت استفاده میکنند.پول کاغذی نماینده طلا است. مقدار اسکناسی که منتشر میشود باید برابر با مقدار طلایی باشد که برای گردش کالاها لازم است. فرض کنیم در کشور برای گردش کالاها صد هزار سکه طلا لازم است و دولت باید پانصد هزار تومان اسکناس چاپ کرده و به جریان بیندازد. در اینجا به طور مثال هر اسکناس پنجاه هزار تومانی معرف یک سکه طلا است یعنی هر اسکناس پنجاه هزار تومانی به اندازه یک سکه طلا قدرت خرید دارد. مثلا اگر با یک سکه طلا میتوان ده کیلو برنج خرید، با یک اسکناس پنجاه هزار تومانی هم میتوان ده کیلو برنج خرید.اما اگر دولت به جای انتشار پانصد هزار تومان یک میلیون تومان اسکناس منتشر کند، در اینجا هر اسکناس 10 تومانی معرف یک سکه طلا خواهد شد؛ یعنی هر اسکناس 10 تومانی به اندازه یک سکه طلا قدرت خرید دارد. مثلا اگر با یک سکه طلا بتوان یک کیلو برنج خرید، با 10 تومان هم میتوان یک کیلو برنج خرید کرد.میبینیم که اگر دولت بیش از آن مقداری که طلا برای گردش کالاها لازم است، اسکناس منتشر کند، ارزش اسکناس پایین آمده و قیمت کالاها بیشتر میشود؛ به طوری که اگر قبلا با پنج تومان میشد یک کیلو برنج خرید، حال که مقدار اسکناس دو برابر مقدار لازم منتشر شده با 10 تومان میتوان همان یک کیلو برنج را خرید.

قانون ارزش

در جامعه سرمایهداری، تولیدکنندگان هیچ برنامه منظمی برای تولید ندارند. تولیدکننده وقتی مشاهده میکند کالایی در بازار مورد استقبال مردم قرار گرفته و به قیمت گرانی به فروش میرسد، از همان کالا به میزان بسیار زیادی تولید میکند ولی وقتی برای فروش، کالایش را به بازار میبرد، با کمال تعجب میبیند که هیچ خریداری ندارد یا کالایش را به بهای کمی میخرند. علت چیست؟ علت این است که آن کالا زیاد و بیش از احتیاج مردم تولید شده است و احتمالا هر تولیدکنندهای مقداری از آن کالا تولید کرده است؛ در نتیجه عرضه (موجودی کالا) زیاد و تقاضا (مشتری برای آن کالا) کم شده و به همین جهت قیمت پایینتر از ارزش میآید.

در اینجا تولیدکنندگان دست از تولید این کالا برمیدارند و به تولید کالای دیگری میپردازند. در نتیجه آن کالای قبلی دوباره در بازار کم خواهد شد و مجددا قیمتش بالاتر از ارزش خواهد رفت.مثلا فرض کنیم موجودی کفش در جامعه کم است و مشتری آن زیاد، و به همین دلیل هم قیمت آن بالاتر از ارزش واقعیاش میباشد؛ در اینجا تولیدکنندگان دست به تولید مقدار زیادی کفش خواهند زد. در نتیجه مقدار کفش در جامعه زیاد شده در حالی که مشتری آن کمتر از تعداد کالا میشود بنابراین قیمت کفش پایینتر از ارزشش میآید.

به دنبال پایین آمدن قیمت کفش بعضی از تولیدکنندگان دیگر دست از تولید کفش برمیدارند و به تولید کالای دیگری میپردازند؛ که این خود باز باعث میشود مقدار کفش در بازار کم شود و قیمت آن دوباره بالا رود.

پولهای جدید

بانکداری الکترونیکی و پول الکترونیکی مفاهیمی عام و کلی هستند و ما باید مشخص کنیم که آنها دقیقا از چه چیزی صحبت میکنند. امروزه این مساله پذیرفته شده است که بانکداری الکترونیکی میتواند به دو جریان مجزا تقسیم شود:

یکی عبارت است از محصولات پول الکترونیکی، بهویژه در شکل محصولاتی که ارزش را ذخیره میکنند و دیگری عبارت است از تحویل یا دسترسی الکترونیکی به محصولات.

اینها محصولاتی هستند که به مصرفکننده این امکان را میدهند تا از وسایل ارتباطی الکترونیکی استفاده کرده و به این ترتیب به خدمات پرداخت قراردادی دسترسی داشته باشند. بهعنوان مثال:استفاده از یک کامپیوتر شخصی یا شبکه کامپیوتری (نظیر اینترنت) برای پرداخت کارت الکترونیکی یا ارسال دستوری برای انتقال وجوه بین حسابهای بانکی.از آنجا که پول الکترونیکی همچنان در مراحل اولیه پیشرفت است، هنوز تعریف واحدی از پول الکترونیکی وجود ندارد و اشخاص مختلفی پول الکترونیکی را به روشهای متفاوتی تعریف کرده و توضیح دادهاند. جامعه اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را اینگونه توصیف کرده است:

روی قطعهای الکترونیکی همانند تراشه کارت یا حافظه کامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده است.

بهعنوان یک وسیله پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از موسسه صادرکننده، پذیرفته شده است.

به این منظور ایجاد شده است که بهعنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفادهکنندگان قرار گیرد.

بهمنظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداختهای با مقدار محدود ایجاد شده است.

مشاور امور مصرفکنندگان فدرال رزرو آمریکا، پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نموده است:«پولی است که بهصورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش درمیآید و میتواند بهصورت کارت هوشمند یا کارتهایی که در آنها ارزش ذخیره شده، یا کیف پول الکترونیکی ارائه شود. همچنین میتواند در پایانه فروش استفاده شده یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیما بهصورت شخص به شخص مورد استفاده قرار گیرد و نیز میتواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانکها یا دیگر ارائهدهندگان خدمات یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده یا خرج شود.»

از تعریف و توصیف بالا میتوان نتیجه گرفت که پول الکترونیکی یک مکانیسم پرداخت ارزش ذخیره شده یا پیش پرداخت شده است که در آن مقداری از وجوه یا ارزش که برای مصرفکننده قابلاستفاده است در یک وسیله و قطعه الکترونیکی ذخیره شده و در تصرف مشتری است. ارزش الکترونیکی توسط مصرفکننده و مشتری خریداری میشود.