چشم‌انداز «ایران 2035‌»

این گزارش که از سوی نویسندگان موسسه مطالعاتی معتبر «مککینزی» تدوین شده، برای اقتصاد ایران 6 نقطه قوت ذکر کرده است. «تنوع اقتصادی»، «آموزش علمی»، «طبقه مصرفکننده در حال رشد»، «جمعیتی با نرخ شهرنشینی بالا» «فرهنگ کارآفرینی» و «موقعیت راهبردی برای جریانهای بینمرزی» این 6 نقطه هستند. برای فعال شدن این 6 مزیت، باید چهار موتور محرکه «بهینه شدن بازدهی منابع طبیعی»، «رقابتی شدن صنایع بزرگ»، «نوسازی و گسترش، زیرساختهای فیزیکی و دیجیتالی» در کنار «تقویت نقاط قوت برای رشد بخشهایی نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات مالی» به کار بیفتد. از نظر نویسندگان این گزارش، تحقق پتانسیل رشد اقتصادی یک هزار میلیارد دلاری و حصول 9 میلیون فرصت شغلی برای ایران، مستلزم بسترسازی عوامل کلیدی رشد سریع، شامل اقداماتی برای «افزایش جذابیت برای سرمایهگذاران خارجی»، «تضمین ثبات اقتصاد کلان»، «تقویت و تعمیق نظام مالی و ارتباط بینالمللی آن» و... است.

موسسه مطالعاتی معتبر مک کینزی در گزارشی مفصل، به بررسی ظرفیتهای اقتصادی ایران در دوره پسابرجام پرداخته و با اشاره به 6 نقطه قوت خاص اقتصاد ایران، پیشبینی کرده است که ایران با انجام اقدامات اصلاحی تا دو دهه آینده، به رشد یک تریلیون دلاری در تولید ناخالص داخلی خود و اشتغالزایی 9 میلیون نفری دست پیدا کند. بر اساس تحلیل این موسسه، «تنوع اقتصادی»، «آموزش علمی»، «طبقه مصرفکننده در حال رشد»، «جمعیتی با نرخ شهرنشینی بالا» «فرهنگ کارآفرینی» و «موقعیت راهبردی برای جریانهای بینمرزی» 6 مزیت اقتصاد ایران هستند که دستیابی به یک جهش اقتصادی در عصر بازگشت به اقتصاد جهانی را برای کشور ممکن میکنند.  بر اساس گزارش مطالعاتی منتشر شده، برای این منظور باید در کنار اصلاح اقتصاد کلان، چهار موتور محرکه نیز فعال شود. نخست؛ بازدهی منابع طبیعی بهینه شود. دوم؛ صنایع بزرگ تولیدی داخلی همچون خودرو، مصالح اصلی و کالاهای مصرفی روزانه، به بخشهای قابل رقابت در سطح بینالمللی تبدیل شود. سوم؛ ایران به سمت اقتصاد دانشبنیان حرکت کرده و تقویت نقاط قوت برای رشد بخشهایی همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات مالی را سرعت ببخشد. نهایتا؛ زیرساختهای فیزیکی و دیجیتالی نوسازی و گسترش یابند.

گزارش مک کینزی از اقتصاد ایران

موسسه جهانی مک کینزی که از برجستهترین موسسات مشاورهای و اندیشکدههای خصوصی در سطح بینالمللی محسوب میشود، در مطالعهای تحلیلی با عنوان «ایران: فرصت رشد یک تریلیون دلاری» به ارزیابی وضعیت اقتصاد ایران و ظرفیتهای بالقوه اقتصادی کشور پرداخته است. در شناسنامه این گزارش که تاریخ ژوئن 2016 (شهریور 1395) را در خود دارد، اسامی «ریچارد دابز»، «همایون حاتمی»، «ترا الاس»، «صبا عرب» و «ارسلان مهتافر» بهعنوان نویسندگان درج شده و ترجمه آن نیز، از سوی «حنظله سلیمانی» و «جواد عرب یارمحمدی» صورت گرفته است. این گزارش در پیشگفتار خود به چشمانداز اقتصاد ایران بعد از اجرای توافق هستهای اشاره کرد و با بیان اینکه «با لغو برخی از تحریمها، ایران در حال حاضر فرصت ارتباط مجدد با جامعه جهانی را دارد»، پرسشهایی را درخصوص ابعاد فرصت اقتصادی ایران پسابرجام و چگونگی استفاده از این فرصت، طرح کرده است. بر اساس این متن، انزوای اقتصادی در نتیجه تحریمها باعث رشد نامتوازن ایران و عقب ماندن کشور از موج ارتقای بهرهوری و جهانی شدن شد؛ به گونهای تولیدناخالص داخلی ایران که در سال 1989 معادل ترکیه بود، در سال 2014 نصف ترکیه بوده است.

این مطالعه، اضافه میکند که بعد از چند ماه تحقیقات عمیق و بررسی مفصل 18 بخش اقتصادی ایران، به این نتیجه رسیده است که ایران ظرفیت افزودن یک تریلیون دلار (یک هزار میلیارد دلار) به تولید ناخالص داخلی و ایجاد 9 میلیون شغل جدید را دارد. طبق تحلیل موسسه سرشناس مک کینزی، برای تحقق این پتانسیل، «شرکتهای داخلی بیشترین تاثیر را در رشد آتی دارند، اما شرکتهای بینالمللی هم نقش بسزایی ایفا خواهند کرد. آنها علاوه بر سرمایهگذاری، تکنولوژی و دانش مدیریت را نیز وارد میکنند که میتواند باعث بهبود چشمگیر در بهرهوری شود». بر اساس این متن، تحقق پتانسیل رشد یک تریلیون دلاری اقتصاد ایران؛ مستلزم بسترسازی عوامل کلیدی رشد سریع، شامل اقداماتی برای افزایش جذابیت کشور برای سرمایهگذاران خارجی، تضمین ثبات اقتصاد کلان، تقویت و تعمیق نظام مالی و ارتباط بینالمللی آن، افزایش بهرهوری و ارتقای زیرساختهای صنعتی است. درخصوص این بحث، مطالعه انجام شده از سوی موسسه مشاورهای مک کینزی اضافه میکند که «با وجود اهمیت و تاثیر شرایط سیاسی بر پیامدهای اقتصادی، ما در این گزارش از اظهارنظر در مورد مسائل سیاسی خودداری میکنیم».

6 نقطهقوت اقتصاد ایران

بر اساس گزارش منتشر شده، ایران برای تحقق اهداف خود در زمینه ارتباط مجدد با اقتصاد جهانی، شتاب دادن به رشد تولید ناخالص داخلی و اشتغال، برآوردن خواستههای جمعیت جوان، شهری و روبهرشد خود میتواند از 6 نقطه قوت اصلی کمک بگیرد که در ادامه معرفی میشوند:

1- تنوع اقتصادی: «اقتصاد ایران، بسیار فراتر از نفت و گاز است». این گزارش پس از اشاره به ذخایر عظیم گازی و نفتی ایران و هزینه نسبی پایین استخراج سوختهای فسیلی، توضیح میدهد که اقتصاد ایران دارای تنوع بالایی است و وابستگی شدیدی به نفت و گاز ندارد و در ادامه، به بخشهای تجارت خردهفروشی، املاک، مستغلات و خدمات حرفهای اشاره کرده که سهم بیشتری نسبت به نفتوگاز دارند. این گزارش، یک ویژگی نامتعارف اقتصادی با حجم اقتصاد ایران را «اتکای شدید آن به تولیدکنندههای داخلی کالاها و خدمات، از لوازم آرایشی گرفته تا محصولات دارویی و تجهیزات الکترونیک» خوانده است.

2- آموزش علمی: «ایران به اندازه ایالات متحده، مهندس تربیت میکند». گزارش مککینزی، نقطه قوت دوم ایران را سطح بالای مشارکت در آموزش عالی خوانده که بالاتر از انگلستان، فرانسه و آلمان است و بیش از یک سوم آنها هم، در رشتههای مهندسی فارغالتحصیل شدهاند که ایران را در بین پنج کشور اول دنیا و تقریبا همتراز با ایالات متحده قرار میدهد. بر اساس این متن، دانش فنی یک عامل قدرتمند است که میتواند محرک بهرهوری و اشتغال باشد.

3- طبقه مصرفکننده در حال رشد: «بیش از نیمی از خانوارهای ایرانی درآمد سالانهای بالاتر از 20 هزار دلار دارند». این تحقیق با بیان اینکه اندازه و پویایی طبقه مصرفکننده، یک عامل پیشبینیکننده مهم در رشد اقتصادهای نوظهور است؛ توضیح میدهد که حدود 56 درصد از خانوارهای ایرانی دارای درآمد سالانه 20 هزار دلار در سال (بر اساس برابری قدرت خرید) هستند و بنابراین میتوان آنها را «خانوارهای مصرفکننده» تعریف کرد. این نسبت، بیش از دو برابر نسبتهای مربوط به چین و هند است و در کشورهای BRIC، تنها روسیه در این سطح قرار دارد.

4- جمعیتی با نرخ شهرنشینی بالا: «تولید ناخالص داخلی تهران بیشتر از ریودوژانیرو است». این گزارش، نقش شهرهای پویا برای رشد اقتصادی را مهم شمرده و میگوید در 25 سال آینده، حداقل نیمی از رشد جهانی مربوط به شهرهای درون اقتصادهای نوظهور است. با توجه به اینکه با داشتن 8 شهر دارای جمعیت میلیونی مانند تهران که جمعیت و تولید بیشتری در مقایسه با ریودوژانیرو دارد، این گزارش توضیح میدهد که درجه شهرنشینی ایران از رتبه این کشور در تولید ناخالص داخلی بالاتر است و پتانسیل رشد بالایی هم از این ناحیه وجود دارد.

5- فرهنگ کارآفرینی: «یک فرهنگ کسبوکار با قدمت چند قرن که هنوز زنده است.» این گزارش، در این بخش با رویکردی مثبت به مقوله کارآفرینی در ایران پرداخته و نوآوری در کارآفرینان ایرانی را «در ابعاد متنوعی نمایان» خوانده است. بر اساس این گزارش، محدودیت شرکتهای بینالمللی برای کار در ایران نیز به کارآفرینان ایرانی کمک کرده که به منظور پر کردن خلأ، کسبوکارهای خود را راه بیندازند.

6- موقعیت راهبردی برای جریانهای بینمرزی: «ایران میتواند مجددا به کانون تجارت منطقهای تبدیل شود». ششمین نکته مثبت ایران که در گزارش مککینزی به آن پرداخته شده، جغرافیای ایران (اندازه و موقعیت) بوده که باعث میشد کشور بهصورت تاریخی، توقفگاهی مهم در مسیرهای تجاری شرق-غرب و شمال-جنوب تبدیل میکرد. بر اساس این متن، ایران با 7 کشور با جمعیت 430 میلیون نفر و تعداد خانوارهای 40 میلیون نفری مرز مشترک دارد و خصوصیات ویژه جغرافیایی آن، میتواند به کشور فرصت تبدیل شدن به کانون منطقهای مهمی برای تجارت را بدهد.

فرصت رشد یک تریلیون دلاری

این گزارش در توضیح چگونگی سازوکار ممکن برای افزایش یک تریلیون دلاری به تولید ناخالص داخلی و اشتغالزایی 9 میلیون نفری بر چهار عامل محرک رشد و همچنین اصلاحات اقتصاد کلان برای بهبود محیط کسبوکار تاکید کرده است. بر اساس این متن، بهینه کردن بازده منابع طبیعی ایران به خصوص نفتوگاز، اولین موتور محرک است. دومین عامل، تبدیل صنایع بزرگ تولیدی داخلی همچون خودرو، مصالح اصلی و کالاهای مصرفی روزانه، به بخشهای قابل رقابت در سطح بینالمللی است. سومین عامل، ایران را ملزم میکند که گذر به سمت اقتصاد دانشبنیان، تقویت نقاط قوت برای رشد بخشهایی همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات مالی را سرعت ببخشد. نهایتا، برای پیریزی رشد، زیرساختهای فیزیکی و دیجیتالی نیاز به نوسازی و گسترش دارند.

تحلیل موسسه مک کینزی میگوید با فعال کردن این چهار موتور محرک و اجرای اصلاحات اقتصاد کلان، ایران میتواند تا بیست سال آینده رشد اقتصادی متوسط سالانه 6/3 درصدی را تجربه کند و این رشد، به شکل یکنواخت در بخشهای مختلف اقتصادی خواهد بود و تابآوری اقتصاد ایران در برابر شوکهای خارجی را هم تقویت خواهد کرد. با این رشد، بهرهوری نیروی کار نیز سالانه بهطور متوسط به میزان 3/4 درصد بالا خواهد رفت که مشابه تجربه ترکیه از 1980 تا 2012 خواهد بود. این گزارش میگوید تحقق چنین رشدی، نیاز به حدود 3/5 تریلیون دلار سرمایهگذاری دارد که احتمالا یک تریلیون دلار آن، باید از خارج از کشور تامین شود.