رود قرمز سیبری یادآور ریسک فعالیت‌های معدنی

دلیل این تغییر رنگ، نشت مواد کارخانه ذوب نیکل است که در همان حوالی قرار دارد، اما مالکان کارخانه از قبول مسئولیت آن اجتناب میکنند، هر چند گفتهاند که از رودخانه بازدید خواهند کرد. در هر صورت با این اتفاق، رویدادی دیگر به فهرست اتفاقات ناشی از نشت مواد معدنی در سطح جهان افزوده میشود. هلنا گومِز، پژوهشگر و فوق دکترای علوم محیطزیست در دانشگاه هال انگلیس به همراه ویلمایز که در حال گذراندن فرصت مطالعاتی خود در زمینه علوم محیطزیست در این دانشگاه است در این روایت به بررسی این موضوع میپردازند. پیش از قرمز شدن رود نوریلسک سیبری در ماه اوت گذشته حجم قابلتوجهی از فاضلاب در یک سایت فرآوری اورانیوم در چین به بیرون نشت کرد، یک سال پیش از آن هم نشت مخرب باطلههای معدنی در ایالت میناسگری در برزیل رخ داد. این اتفاق به دنبال نشتهای مشابهی بود که پیش از این در معدن مانتپولی کانادا در سال ۲۰۱۴میلادی و کارخانه آلومینیوم آجکا در مجارستان در سال ۲۰۱۰میلادی رخ داد. همه اینها در کنار تصاویر چشمگیر رود قرمز سیبری توجه جهانی را به خود جلب کرده و یک واقعیت را روایت میکند، «ریسک فعالیتهای معدنی».

چرا آب قرمز میشود؟

رنگ مایل به قرمز در آب رودخانهها، معمولا مربوط به اکسیدآهن است و در مناطقی که ذخایری از مواد معدنی وجود دارد، اتفاقی رایج به شمار میرود. نمونههایی دیگر مشابه رود قرمز انگلیس، در رود تینتو اسپانیا و رود اَفِنگُخ در ولز انگلیس دیده میشود. حضور این ذخایر معدنی امکان فرسایش طبیعی آنها را فراهم میکند و بر مبنای آن فلز بیشتری به محیط فرستاده میشود، البته فلزات اکسیدشده و حاصل از این فرسایشهای طبیعی تا حدودی خوشخیم هستند، اما در هر حال پیامدهای زیستمحیطی خود را دارند و میتوانند بستر رودخانه را خفه کنند. در نشت غیرطبیعی و مرتبط با فعالیتهای انسانی، مسئله فقط تغییر رنگ آب نیست، اگر زبالههای ناشی از فرآوری مواد معدنی، اسیدی یا حاوی فلزات باشند برای آبزیان مسمومکننده بوده و بهطور بالقوه میتواند سلامت عمومی بشر را تحتتاثیر قرار دهند. هنوز بهطور دقیق معلوم نیست که چه مواد شیمیایی در جریان قرمز شدن رود نوریلسک به آن وارد شده اما اگر نشت مربوط به محلولی باشد که در حوضچه باطله کارخانه نیکل قرار گرفته، اسیدی و سرشار از نیکل و مس است که در بین سایر عناصر برای آبزیان بسیار سمی تلقی میشوند.

در موردی مشابه حدود ۱۶سال پیش، در معادن آزنال کولار اسپانیا و بایامِیر رومانی نشت این مواد منجر به اثرات زیستمحیطی بلندمدت در پرندگان، پستانداران و ماهیهای منطقه شد. معادن متروک هم آلاینده هستند خوشبختانه در بیشتر قسمتهای اروپا و امریکایشمالی حجم کلی صنایع اولیه در طول ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته کاهش یافته و تحتتاثیر آن میزان آلودگیها هم پایین آمده است، بهدنبال این اتفاق بازرسیهای مربوط به اجرای استانداردها نیز رشد یافته است، اما آنچه از فعالیتهای معدنی در قرون گذشته به جا مانده را نمیتوان نادیده گرفت، برای مثال، ۵درصد از رودهای انگلیس و ولز همچنان از معادنی که از قرون ۱۸، ۱۹ و اوایل ۲۰ میلادی تاکنون رها شدند، آلوده میشوند. کاهش حجم صنایع هر چند به کاهش آلودگیهای زیستمحیطی انجامیده اما به معنای کاهش تقاضای جهانی مواد معدنی نیست، منابع معدنی قدیمی مانند آهن، روس، مس و سرب هنوز متقاضی دارند و در کنار آنها عناصر نادر خاکی و مواد معدنی جدید مرتبط با فناوریهای الکترونیکی برای بکارگیری انرژیهای تجدیدپذیر و نو همچنان موردنیاز هستند و اینچنین، ظرفیت رو به رشدی را در مقیاس جهانی برای زبالههای فلزی ترسیم میکند.

این موضوع با افزایش کارآیی سنگهای معدنی که حاوی میزان پایینتری از فلزات هستند و زبالههای سنگی بیشتری تولید میکنند، تشدید میشود. البته صنعت معدن هم نسبت به این تغییرات بیتفاوت نبوده و با اجرای نوآوریهایی در کنترل منابع معدنی و ترمیم آبهای آلوده به فلز، گامهای موثری برای محدود کردن اثرات زیستمحیطی برداشته است. با این وجود هنوز مشکلات ناشی از آلودگیهای معادن متروک، کمبود بودجه برای نظارت بر فعالیت معادن و یا کمبود دغدغه برای نظارت بر فعالیت شرکتهای معدنی در نظام قانونی برخی کشورها وجود دارد. گاهی نیز کنترل امور از اختیار نیرویانسانی خارج میشود و رویدادهای ناخوشایند آبوهوایی به بروز خرابیهایی در انبار زبالههای معدنی میانجامد.

قدیمیترین صنعت انسانی خطرساز است

در نهایت اما حضور سایه قرمز در رود ناحیه نوریلسک سیبری دوباره و به صراحت به ما هزینههای بالقوه و بالفعل یکی از قدیمیترین صنایع انسانی را یادآوری میکند، هر چند مقامات روسی هنوز علت دقیق تغییر رنگ رودخانه را اعلام نکردهاند اما گزارش چنین رویدادهایی در سطح جهانی که این روزها بیشتر در شبکههای اجتماعی رشد کرده، شرکتهای معدنی را زیرفشار بیشتری میگذارد تا در کنار فعالیتهای تجاری، دغدغههای زیستمحیطی هم داشته باشند.