شبح ترامپ کم رنگ شد

در حالی که آخرین نظرسنجیها پیش از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری ایالات متحده، احتمال پیروزی هیلاری کلینتون را بسیار بالا نشان میدادند، صبح چهارشنبه (سهشنبه به وقت آمریکا) مشخص شد که رئیس 4 سال آینده دولت آمریکا، دونالد ترامپ جنجالی خواهد بود.

از آنجا که سیاستهای این میلیاردر نیویورکی چندان مشخص نیست، معاملهگران بازارهای مختلف سرآسیمه شدهاند و اینکه انتظار اکثر آنها پیروزی نامزد جمهوریخواهان نبود، میزان شوکشان را بیشتر کرده است. روز گذشته بازارهای سهام در تمام دنیا شاهد فشار شدید فروش بودند. همزمان، دلار آمریکا هم به طرز قابلتوجهی تضعیف شد. از آن سو، ارزهای پناهگاه با افزایش شدید تقاضا روبهرو شدند. فرانک سوئیس و ین ژاپن روز چهارشنبه رشدهای قابل ملاحظهای را ثبت کردند، اما بزرگترین پول بازنده پزوی مکزیک بود که از سر نگرانی درباره مواضع رئیسجمهور منتخب آمریکا، مقابل دلار به کمترین ارزش خود در تاریخ رسید. دیگر کالاهای پناهگاه هم از جنجال ریاست نامزد جنجالی بهره بردند. اونس طلا که روز سهشنبه به امید پیروزی کلینتون روی قیمت 1275 دلار ایستاده بود، چهارشنبه پس از شروع اعلام آرا رو به افزایش گذاشت و تا بهای 1338 دلار جهش کرد، گرچه سودگیری معاملهگران در قیمتهای بالا، فلز زرد را بهسوی زیر 1300 دلار هدایت کرد.

دلیل دیگر آرام گرفتن طلا، بازگشت برخی از شاخصهای بورس از کف روزانه بود. بازگشت روندها عمدتا مربوط به تعدیل شوک بزرگ وارده به بازارها بود، شوکی که با تنشهای پسا«برگزیت» مقایسه میشد. هضم ریاستجمهوری ترامپ زمان خواهد برد، اما آنچه فعلا مشهود است، هراس فعالان اقتصادی در حوزههای گوناگون از ریاست شخصی چون ترامپ بر بزرگترین اقتصاد جهان و البته یکی از ابرقدرتهای دنیا است. با این همه، نباید فراموش کرد که اولا شعارهای کارزارهای انتخاباتی، در زمان تدوین و اجرای سیاستها تلطیف میشوند و ثانیا ذهن سودجوی یک فعال بازار مسکن، هر سازشی را در میدانهای اقتصاد و سیاست ممکن میسازد. علاوهبر اینها آنچه روز گذشته بازارهای شوک زده را آرام کرد، پیروزی قطعی جمهوریخواهان نه فقط در انتخابات ریاستجمهوری بلکه در انتخابات کنگره بود؛ چراکه همسویی مجالس نمایندگان و سنا با «کاخ سفید» ابهامهای سیاستی را در بازار کاهش میدهد. با این همه، بزرگترین شوکها همیشه زمانی رخ میدهد که همه برای اتفاقی وارونه آماده شدهاند.

تلطیف سقوط بورس

ساعاتی پس از شروع اعلام آرای آمریکاییها در حوزههای متفاوت، مشخص شد که آرای الکترال ترامپ فاصله زیادی با آرای کلینتون دارد و از همین جا بود که واکنش بازارها شروع شد. اولین بازارهایی که واکنش نشان دادند بازارهای آسیایی بودند که همیشه آغازگر معاملات روزانه جهان هستند. معاملهگران بورسهای آسیایی مانند دیگر همتایان خود در هفتههای گذشته به تحولات انتخاباتی آمریکا حساس بودند و چهارشنبه تحتتاثیر نتایج این انتخابات پرحاشیه قرار گرفتند. از آنجا که برنامههای ترامپ در حوزه سیاست، سیاست خارجی و اقتصاد در ماههای گذشته از سویی درگیر ابهام و از سوی دیگر گرفتار تندروی بود، اقبال به او همیشه شاخصهای بورس را تحتفشار میگذاشت. یکشنبه این هفته که رئیس «افبیآی» اعلام کرد در پرونده ایمیلهای کلینتون موردی مجرمانه یافت نشده، بازارهای جهان حتی منتظر برگزاری انتخابات نشدند و روز دوشنبه واکنشهای مثبتی به این خبر نشان دادند؛ اما چهارشنبه اوضاع کاملا متفاوت بود و معکوس شدن خوشبینی، شدت واکنش را بیشتر از حد انتظار کرد. شاخص نیکی 225 ژاپن روز گذشته بیش از 5 درصد سقوط کرد. شاخص هانگ سنگ هم که معیار بورس هنگکنگ است حدود 3/5 درصد از ارزش خود را از دست داد. پیش از آن، شاخص بورس استرالیا نیم درصد افت کرده بود. در پایان فعالیت بازارهای آسیایی، بیشتر شاخصها علامت منفی را مقابل خود دیدند.

پس از آن نوبت به بورسهای اروپایی رسید. شاخصهای سهام قاره سبز ابتدای روز چهارشنبه حدود 4 درصد افت کردند. با این همه، آنها در طول فعالیت خود در روز چهارشنبه این شانس را داشتند که به سخنرانی پیروزی ترامپ که در آن نشانههایی از انعطاف او موجود بود، واکنش نشان دهند. بازارهای سهام اروپا که ابتدا بدترین ساعات خود از زمان خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را تجربه کردند در ادامه روز بخشی از افت خود را جبران کردند. مهمترین روند را شاخص فوتسی به ثبت رساند که بهرغم شروع کار خود با افت نیم درصدی به روند رشد بازگشت. ترامپ در سخنرانی پیروزی خود گفت: اکنون زمان التیام زخمهای اختلاف است. من به تمام شهروندان تعهد میدهم که رئیسجمهور تمام آمریکاییها باشم.» پیش از این سخنان، شاخصهای آتی بورسهای آمریکا هم سقوط 5 درصدی را تجربه کرده بودند، اما تلاش ترامپ برای آرام کردن جو شوکزدگی ممکن است از میزان افت بورسهای آمریکا بکاهد. پوشش واکنش این بورسها به نتایج انتخابات آمریکا در این گزارش ممکن نبود. نکته جالب درباره سقوط صبح چهارشنبه بورسهای اروپا، مستثنی شدن بورسهای سوئیس به دلیل رشد شاخصهای دارویی بود. کلینتون در جریان رقابتهای انتخاباتی گفته بود که مالیات شرکتهای دارویی را افزایش و قیمت محصولات آنها را کنترل خواهد کرد، از این رو با روی کار نیامدن او، شرکتهای دارویی با رشد ارزش سهام خود روبهرو شدند.

ارزهای آشفته

شاخص دلار که روز سهشنبه روی عدد 97/86 واحد ایستاده بود، چهارشنبه صبح تا عدد 95/9 واحد سقوط کرد، گرچه این شاخص هم در ادامه روز تعدیل شد. با این همه دلار همچنان تحتفشار خبر پیروزی ترامپ ماند. سیاستهای ترامپ ممکن است رشد اقتصادی این کشور را تحتتاثیر قرار دهد و دلار از سر همین نگرانی پس از انتخابات سهشنبه گرفتار ضعف شد، اما بازنده بزرگ بازار ارز، پول همسایه جنوبی آمریکا بود. پزوی مکزیک روز چهارشنبه 13 درصد از ارزش خود را مقابل دلار از دست داد. این بیشترین نوسان پزو در دو دهه گذشته بود و پول مکزیک را به کفی تاریخی برد. دونالد ترامپ در جریان کارزارهای انتخاباتی گفته بود که دیواری میان مرز دو کشور خواهد ساخت و پول ساخت آن را هم از کشور همسایه خواهد گرفت. مهمتر اینکه او تاکید کرده بود موافقتنامه تجاری با این کشور را دوباره به مذاکره خواهد گذاشت؛ اما وضعیت ارزهای پناهگاه کاملا برعکس بود. فرانک سوئیس و ین ژاپن صبح روز گذشته با جهشی قابلتوجه مواجه شدند؛ چراکه وضعیتهای غیرعادی همیشه چنین کالاهایی را محبوب میکند. البته در ادامه روز این دو ارز نیز اندکی تضعیف شدند. پوند و یورو نیز روز گذشته ابتدا از افت دلار سود بردند، اما بعد تحتفشار خوشبینی معاملهگران ارزی به حاکمیت یکپارچه جمهوریخواهان قرار گرفتند. چهارشنبه ارزهای آسیایی تحتفشار بودند زیرا ترامپ منتقد توافقنامههای تجارت آزاد آمریکا با بسیاری از کشورهای دیگر است.

دو نیمه طلایی

وضعیت طلای چهارشنبه نیز دوپاره بود. طلا که همیشه در روزهای بحرانی گران میشود، صبح چهارشنبه تحت حمایت عوامل مختلف بود. اونس طلا که هفته گذشته تحتتاثیر افزایش احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا تا بهای 1304 دلار جهش کرده بود، دوشنبه تحتتاثیر افزایش احتمال پیروزی کلینتون تا قیمت 1281 دلار سقوط کرد. روند افت روز سهشنبه نیز با ثبت قیمت 1275 دلار ادامه پیدا کرد، اما روز چهارشنبه با قیمت 1331 دلار آغاز شد. قیمت شروع روز تحتتاثیر اولین اعلامها از شمارش آرای انتخابات آمریکا بود و زمانی که ریاست ترامپ قطعی شد، بهای 1338 دلار هم که بالاترین قیمت در 6 هفته پیش از آن بود، ثبت شده بود. صبح چهارشنبه، علاوهبر افزایش تقاضای طلا بهعنوان سرمایه امن، افت شاخص دلار و شاخصهای سهام نیز به نفع طلا کار کردند. اما در ادامه روز، تعدیل دیگر بازارها و البته افزایش فروش معاملهگران برای کسب سود از قیمتهای بالا، اونس را به زیر 1300 دلار باز گرداند. به این ترتیب اونس طلا در واکنش به انتخاب نامزد جنجالی جمهوریخواهان برای ریاستجمهوری حدود 5 درصد جهش کرد، اما بعد ارزش تازه یافته خود را از دست داد. مانند طلا، اوراق قرضه آمریکا نیز صبح چهارشنبه با افزایش ارزش روبهرو شدند و بازدهی آنها پایین آمد، گرچه روند آنها نیز بعدا تعدیل شد.

روند تکراری نفت

نفت خام نیز روز گذشته نوسانهای انتخاباتی داشت. نفت خام روز چهارشنبه ابتدا تحتتاثیر نگرانیهای معاملهگران بازار انرژی از شکل گرفتن فضایی ضد رشد و فعالیتهای اقتصادی حدود 4 درصد سقوط کرد تا هر بشکه نفت برنت به قیمت 45 دلار نزدیک شود؛ اما نفت نیز که در مقطعی از روز گذشته به کف 3 ماهه رفته بود، تحتتاثیر سخنان ترامپ و روند دیگر بازارها بخش عمدهای از ارزش از دست رفته خود را بازپس گرفت. معاملهگران بازار نفت نیز واکنش صبح چهارشنبه را واکنشی مانند شوک «برگزیت» میدانستند؛ اما قیمتهای این بازار نیز به سرعت احیا شد. با این همه، تحولات تازه میتواند این بازار را هم متاثر کند. بازار انرژی در کل در ماههای آینده پرخبر خواهد بود؛ چراکه مواضع اعلامی ترامپ این حوزه را تحتتاثیر قرار خواهد داد. نامزد جمهوریخواهان معتقد است که میتوان باز هم به استفاده از زغالسنگ رو آورد و از این رو سیاستهای او ممکن است، این ماده را گران و گاز طبیعی را ارزان کند.

سیاست پولی ترامپ

تمام بازارهایی که روز چهارشنبه تحتتاثیر شوک ترامپ قرار گرفتند و بعد آن شوک را تلطیف کردند، ممکن است دوباره تحتتاثیر تحولات تازه یا نمودارهای فنی قرار بگیرند. اما مهمتر این است که تمام آنها اکنون منتظر مشخص شدن سیاست پولی ترامپ نیز خواهند بود.کمیته بازار آزاد فدرال رزرو که مسوول تعیین سیاست پولی بانک مرکزی آمریکا است، در دسامبر 2015 نرخ بهره وجوه فدرال را برای اولین بار در 10 سال پیش از آن افزایش داد. انتظار میرفت روند انقباض پولی در سال 2016 نیز ادامه پیدا کند اما چالشهای مقابل بزرگترین اقتصاد جهان و همچنین دیگر اقتصادهای عمده باعث شد کمیته بازار آزاد در طول سال دیگر دست به افزایش نرخهای بهره نزند. از میانههای تابستان بحث افزایش نرخهای بهره در نشست دسامبر داغ شد و باید انتظار داشت که پس از هضم نتیجه انتخابات 8 نوامبر، توجهات دوباره به سیاست پولی بانک مرکزی آمریکا جلب شود.

دونالد ترامپ حامی افزایش نرخهای بهره است و بارها از تردید فدرال رزرو در بالا بردن این نرخها شکایت کرده است، اما مساله این است که بانک مرکزی آمریکا نهادی مستقل است و سیاستهای ترامپ ممکن است پیامدهایی داشته باشد که روند انقباض پولی را با مانع روبهرو کند. ترامپ تلاش خواهد کرد فردی همسو با تفکرات خود را برای ریاست فدرال رزرو به کنگره معرفی کند؛ اما رئیس جدید در هر حال اقتصاددانی مستقل خواهد بود که خود به آرای اعضای کمیته بازار آزاد رجوع خواهد کرد.اگر نوسانهای شدید بازارهای جهانی ادامه داشته باشد و رشد اقتصادی آمریکا هم تحتتاثیر عدم اعتماد فعالان اقتصادی و ابهامهای موجود باشد، انقباضیتر شدن سیاست پولی آمریکا دشوار خواهد شد. عمده بازارهای مالی و کالایی از آن رو خواهان ریاستجمهوری کلینتون بودند که او را ادامهدهنده وضع موجود میدانستند. حالا نامزدی که بر کاهش شدید مالیاتها تاکید کرده، ممکن است کسری بودجه آمریکا را بهشدت افزایش دهد.