سهم 6 درصدی ایران از گردش جهانی زعفران

دکتر محمود تولایی در نشست «تراریخته؛ زوایا و نگاهها» با اشاره به کاربردهای بیوتکنولوژی، این فناوری را یکی از مهمترین فناوریهای قرن بیست و یکم معرفی کرد و افزود: امروزه 1.5 برابر ظرفیت محیط زیست استفاده میکنیم و این نوع مصرف کردن به معنای از دست دادن سرمایههای اصلی کشور است و اگر نتوانیم به سرعت ظرفیتهای زیست محیطی را برگردانیم، شرایط زیست بشر ناممکن خواهد بود. وی با بیان اینکه امروز بازیافت آلایندهها و احیای محیط زیست و پیشگیری از تخریبهای آن با استفاده از روشهای بیوتکنولوژی میسر شده است، ادامه داد: سختترین پسابها مربوط به صنایع نساجی است و دانش بیوتکنولوژی قادر است علاوه بر حذف این آلایندهها، مهمترین آلایندههای زیست محیطی را که کربنهای سخت هستند و با هیچ روشی نمیتوان آنها را از بین برد، با استفاده از شیوههای بیوتکنولوژی رفع کند.

تولایی با اشاره به نقش میکروارگانیزمها در احیای محیط زیست و حذف آلایندهها، یادآور شد: در صنعت بسیاری از نیازمندیها وجود دارد که با استفاده از تکنیکهای بیوتکنولوژی قابل رفع است که نمونه آن را میتوان به استحصال معادن کم عیار اشاره کرد. وی در اینباره توضیح داد: در معادنی چون «موته» طلای دلیجان، کوه تخریب شده و سنگ طلای آن استخراج میشود، این سنگها در حوضچههای آرامش در محلولهایی معلق میمانند که حاوی سیانور است؛ این ماده میتواند به آبهای زیر زمینی نفوذ کند و تبخیر آن موجب آسیب رساندن به ریهها میشود.

رییس انجمن ژنتیک ایران با تاکید بر اینکه روشهای بیوتکنولوژی میتواند در این زمینه نقش مهمی را ایفا کند، اظهار کرد: متخصصان این رشته با غربالگری اطراف معدن میکروارگانیزمهایی را شناسایی میکنند که قادر به تغذیه از عناصر معدنی هستند و ژن این میکروارگانیزمها جداسازی شده و در باکتریهایی که سریع تکثیر مییابند، وارد میشود و به این ترتیب به جای تخریب محیط زیست، با استفاده از روشهای فروشویی زیستی و هزینههای کمتر، اقدام به استحصال معادن میشود.

کاربرد زیستفناوری در نفت

وی با اشاره به کاربردهای زیست فناوری در حوزه نفت، یادآور شد: بیش از 75 درصد درآمد جهان از نفت عاید کشورهایی میشود که نفت ندارند. تولایی با تاکید بر اینکه این کشورها مسلط بر دانش هستند، اظهار کرد: نفت را از کشورهای دارنده معادن نفتی با قیمتهای پایین خریداری میکنند و با فرآوری آن با قیمتهای بالا به فروش میرسانند.

رییس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی بقیةالله اعظم (عج) با اشاره به وضعیت تولید زعفران در کشور گفت: اگرچه 90 درصد از زعفران دنیا در ایران تولید میشود، اما تنها 6 درصد گردش مالی حاصل از فروش زعفران نصیب ایران میشود و مابقی آن نصیب کشورهایی است که اقدام به فرآوری و استفاده از آن در محصولات آرایشی، دارویی، عطریات و صنایع غذایی میکنند.

ظرفیتهای کشاورزی ایران

تولایی ادامه داد: در ایران گونههایی رویش دارند که در سردترین و گرمترین مناطق رشد دارند، برخی گونههای مقاوم به خشکی، کم آبی و شوری آب دریا را در اختیار داریم و میتوانیم با استفاده از علم بیوتکنولوژی این صفات را در گیاهان هدف منتقل کنیم و از این طریق قادر هستیم اقلیم کشور را بر اساس نیازمندیهای کشور مدیریت کنیم. وی با تاکید بر اینکه امروز چارهای جز حرکت به سمت بیوتکنولوژی نداریم، اضافه کرد: مطمئن باشید که تا 15 سال آینده پزشکی امروز به سمت پزشکی مولکولی متحول خواهد شد و اگر امروز شانه از بار این علم خالی کنیم، در آینده وابستگی مطلق سلامت به خارج خواهیم داشت.

رییس انجمن ژنتیک ایران، بزرگترین سرمایههای آبی کشور را واقع در دریای عمان و خلیج فارس دانست که به دلیل شوری قابل بهره برداری در حوزه کشاورزی نیستند و گفت: از سوی دیگر تقریبا 55 درصد کالری سبد غذایی کشور وابسته به واردات است و همواره از لیست 10 کالای دارای بیشترین حجم واردات، حداقل 6 مورد آن مرتبط با غذا و کشاورزی است. وی با اشاره به وجود بیش از 25 دانشکده و پژوهشکده مرتبط با کشاورزی، هزاران اسناد و دهها هزار فارغالتحصیل در حوزههای مرتبط خاطرنشان کرد: در حال حاضر میزان واردات رسمی سالیانه سموم کشاورزی کشور حدود 900 میلیون دلار است که به دلیل کاهش ظرفیت باروری و قابلیت خاک و وجود آفات و بیماریهای گیاهی تقریباً پنج برابر سرانه مصرف سم در اروپا است، لذا با این میزان سم نیز همراه با غذا سم مصرف میکنیم.

تولایی اضافه کرد: از سوی دیگر بقایا و سم زیادی از طریق محصولات کشاورزی و یا آب همراه در مزارع شالیکاری به سفرههای آب زیرزمینی راه مییابند، ضمن آنکه از طریق پای شالیکاران سم جذب بدن کشاورزان در مزرعه میشود. به گفته وی، تبخیر آب شالیزارها به دلیل وجود سم، موجب آلودگی هوا میشود که بروز سرطان و بسیاری از بیماریهای صعبالعلاج از طریق این سموم اثبات شده است.

وضعیت تولید تراریختهها در جهان

رییس انجمن ژنتیک ایران تولید اولین محصولات تراریخته (نسل اول) را برای استفاده در خوراک دام که وارد بازار شد، مربوط به سال 1996 دانست و افزود: بررسیها در سال 2013 نشان میدهد که بیش از 95 درصد سطح زیرکشت چغندرقند، 93 درصد از سطح زیرکشت سویا و 90 درصد از سطح زیرکشت تخم پنبه و ذرت به کاشت محصولات تراریخته اختصاص یافته است.

تولایی با بیان اینکه در جهان بیشترین مصرفکننده محصولات تراریخته حیوانهای مزرعهای هستند، ادامه داد: بیش از 15 سال است که نسلهای فراوانی از حیوانهای اهلی تولیدکننده غذا، حدود 70 تا 90 درصد کل محصولات تراریخته تولیدی را مصرف میکنند و این در حالی است که حدود 90 درصد از کل جیره حیوانهای اهلی و تولیدکننده غذا نیز شامل محصولات تراریخته ذرت، سویا، یونجه و تخم پنبه است.

وضعیت اقلیمی ایران و ضرورت توجه به زیستفناوری

تولایی با بیان اینکه ایران بیش از 6 هزار کیلومتر مرز خشکی و بیابانی و 32 میلیون و 500 هزار هکتار سرزمین بیابانی، خشک و یا شور دارد، گفت: حدود یکچهارم کشور ایران را مناطق کویری تشکیل میدهد و معروفترین کویرهای ایران دشت لوت و کویر است که مساحتی بیش از 360 کیلومتر مربع را فرا گرفتهاند. وی وسعت حوزه آبگیر دشت لوت را حدود 175 هزار کیلومتر مربع دانست که حدود یکدهم مساحت کشور را شامل میشود و اظهار کرد: ایران دارای 2700 کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان است و هزاران هکتار زمین در حاشیه دریا دارد.

تولایی با بیان اینکه با این شرایط اقلیمی، نیاز به امنیت غذایی غیر قابل چشمپوشی است، یادآور شد: در حال حاضر ما در آستانه دهه چهارم انقلاب قرار داریم و شواهد نشان میدهد که اقداماتی برای متوقف کردن کشور در فعالیتهای علمی، سیاسی و نظامی کشور وجود دارد و در حال حاضر حداقل از 22 کشور واردات داریم. حال این سوال مطرح می‎شود که آیا ما آگاهانه در حال رشد هستیم یا خیر؟