پرونده سنگ آهن زیر ذره‌بین

اما امروز وضعیت در حوزه سنگآهن با چرخشی ۱۸۰درجه تغییر کرده و تمایل برای فعالیت در این حوزه کاهش یافته است.

سنگ آهن از دیرباز تا امروز

اگر نگاهی به آمار و نمودارهای منتشر شده از حوزه سنگآهن کنیم، خواهیم دید که روزهای اوج این حوزه در دولت گذشته به ثبت رسیده است. درست در همین زمان، این ماده معدنی بدون هیچ نوع فرآوری و به شکل خام راهی بازارهای صادراتی به ویژه بازار چین شد. رشد ناگهانی قیمتها در بازار سنگآهن از یک سو و افزایش تقاضا از سوی دیگر باعث شد افراد بسیاری به فعالیت در بخش معدن علاقهمند شوند. در همین زمان، عده بسیاری با نگاه مالی به بخش معدن وارد شدند تا از سود فراوانی که در این حوزه وجود داشت بینصیب نمانند. در این دوران غولهای بزرگ سنگآهنی همچون برزیل و استرالیا به دنبال حذف رقبای کوچکتر در بازار بودند، در نتیجه، بازار در میان مثلث سهضلعی استرالیا، برزیل و چین گرفتار شد. در این زمان قیمتها در بازارهای صادراتی کمکم روند نزولی پیش گرفتند، البته این کاهش هنوز چندان قابل لمس نبود و شاید برخی از فعالان سنگآهنی آن را اتفاقی زودگذر میدانستند، غافل از اینکه این کاهش قیمت توانست برخی از معادن را از ادامه کار بازدارد.

تقاضا در بازار کاهش مییابد

در پی کاهش شدید قیمت سنگآهن در ۲سال گذشته، بسیاری از فعالان این بخش ترجیح دادند فعالیت در معدن را متوقف کرده و به سراغ فعالیت تجاری دیگری بروند. در واقع اصلیترین انگیزه برای فعالیت در حوزه سنگآهن، قیمت بالای این محصول بود. با کاهش تقاضا و در پی آن کاهش قیمت، این انگیزه نیز از بین رفت. درست در همین زمان، آژیر تعطیلی برخی معادن بهویژه معادن متوسط و کوچک به گوش رسید. شاید این اتفاق در نگاه نخست چندان خطرناک به نظر نمیرسید اما با ادامه روند رکود در بازار، فعالیت در حوزه سنگآهن پرریسک شد زیرا تمامی کارشناسان و موسسههای پژوهشی ادامه این موضوع تا سال ۲۰۱۷م را حتمی میدانستند و اظهار میکردند نباید در این دوران انتظار رشد در بازار را داشت. اصلیترین دلیل این اتفاق تغییر سیاستهای چین در تولید فولاد بود اما نکته دیگری که توانست آسیب بیشتری به معادن ایران وارد کند توجه نداشتن معدنکاران به ادامه زنجیره ارزش و حرکت در مسیر فرآوری بود.

غفلت از فرآوری سنگآهن

شاید مشکلی که امروزه گریبانگیر فعالان سنگآهنی شده، ناشی از توجه ناکافی به حوزه فرآوری باشد. تنها دستاورد این رکود برای معدنیها این بود که به فکر ایجاد واحدهای فرآوری در کنار معادن بیفتند و به دنبال ایجاد ارزش افزوده بیشتر باشند. در واقع نتیجه مثبت این کار در گام نخست جلوگیری از خام فروشی بود؛ موضوعی که دولت یازدهم از زمان شروع فعالیتهای خود آن را بهعنوان یک اصل مهم در بخش معدن دنبال کرد تا بتواند زنجیره ارزش در بخش معدن را کامل کند. درواقع باید این دیدگاه در میان معدنکاران شکل میگرفت که با ذخایر نهفته در دل زمینی که ثروتی الهی است میتوان ارزشافزوده فراوانی برای کشور ایجاد کرد و نقش معدن در توسعه اقتصادی را پررنگتر از گذشته کرد. هرچند حوزههای بخش معدن همچون سنگآهن در سالهای تحریم، دوران سختی را پشتسر گذاشت اما تلاش تیم مذاکرهکننده ایران توانست توافق تاریخی را ایجاد کند. بیتردید این تغییر در بخش معدن نیز موثر خواهد بود. وجود بازارهای متنوع صادراتی باعث شد فعالان بخش معدن به دنبال تولید محصول کیفیتر با نگاه صادراتی باشند، در نتیجه باید واحدهای فرآوری با استفاده از دانش روز در بخش معدن احداث شود. تمایل سرمایهگذاران خارجی برای حضور در بخش معدن را میتوان یک فرصت استثنایی برای فعالان بخش خصوصی در حوزه سنگآهن دانست. از سوی دیگر رکود ایجاد شده باعث میشود که معدنیها برای روزهای پررونق برنامهریزی کرده و وارد سرمایهگذاری شوند زیرا بهترین دوران برای سرمایهگذاری دوران رکود است که بیشتر شرکتهای معدنی از این فرصت استفاده کرده و به نتایج خوبی دست یافتهاند. نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران نیز معتقد است: باید در دوران رکود، خود را برای دوران رونق آماده کرد. در نتیجه فعالان معدنی باید در مسیر ایجاد واحدهای فرآوری گام بردارند.

به بورس برویم

اما فعالان سنگآهنی در کنار توسعه واحدهای فرآوری باید به فکر حفظ فعالیتهای گذشته خود نیز باشند. شاید بهترین حرکت در این زمان، ورود به بورس و کشف واقعی قیمت باشد. در همین زمینه فعالان بخش خصوصی سنگآهن معتقدند، در شرایط فعلی و با وجود حذف مشوقهای صادراتی باید به دنبال راهکارهایی برای ادامه حیات معادن بود.

درواقع دولت سعی دارد فعالان بخش معدن را به حضور در بازارهای داخلی تشویق کرده و از صادرات مواد خام جلوگیری کند. نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران درباره این موضوع بیان میکند: امروز بهدلیل کاهش قیمتهای جهانی بهویژه در حوزه سنگآهن، صادرات این محصول توجیه اقتصادی ندارد. در واقع به دنبال چنین مشکلی دیگر تمایل برای حضور در بازارهای خارجی وجود ندارد زیرا مشتری دیگر تقاضایی برای خرید محصول ندارد. همچنین در اینباره شکوری بیان میکند: فعالیت در بازار داخلی نیازمند کشف قیمت منصفانه است. این اقدام میتواند با همکاری بورس کالا انجام شود. در واقع بورس کالا میتواند با کشف قیمت منصفانه در میان سنگآهنیها و فولادیها میانجیگری کرده و بخشی از مشکلات را برطرف کند.

از سوی دیگر دبیرکل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران نیز معتقد است: برای جلوگیری از خامفروشی به منظور دریافت مجوز صادرات سنگآهن ابتدا باید در رینگ داخلی بورس کالا عرضه شود، در صورتی که تقاضا برای آن وجود نداشت میتوان این محصول را راهی بازار صادراتی کرد. در واقع با اجرای این طرح بخش خصوصی ابتدا محصول استخراج شده از معدن را به بورس میبرد تا در گام نخست نیاز موجود در کشور را تامین کند. به گزارش سنا، علیرضا سیاسیراد گفت: اگر دقیقتر بخواهم توضیح دهم، براساس تبصره ماده ۲ آییننامه اجرایی ماده ۳۷قانون رفع موانع تولید، برای کالاهای پذیرش شده در بورس کالا، مازاد عرضه براساس فرآیند عرضه و تقاضای کالا در رینگ داخلی بورس کالا تعیین میشود، به گونهای که اگر پس از عرضه در ۳ نوبت متوالی به قیمت متناسب، تقاضا وجود نداشته باشد، مازاد عرضه احراز میشود.  اما سجاد غرقی یکی از اعضای هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درباره این موضوع به صمت میگوید: با توجه به شرایط بحرانی تقاضا در بازار داخلی و خارجی، ورود سنگآهن به رینگ داخلی بورس کالا شاید تاثیر مستقیمی بر وضعیت بحرانی نداشته باشد، اما این مکانیسم میتواند در گام نخست به واقعی شدن قیمتها کمک کند.

به گفته وی، تردید این موضوع در تنظیم عرضه و تقاضای بازار سنگآهن نقش مهمی را ایفا میکند. هرچند موضوع یادشده نقش چندان مهمی در این وضعیت برای حل بحران ندارد، اما مکانیسمهای مکمل و جنبی که در بخش قراردادهای بورس کالا وجود دارد میتواند به معادن متوسط و کوچک کمک کند. در واقع از این طریق بورس کالا میتواند برای معادن یادشده مفید باشد، البته این موضوع مشروط به آن است که برای دریافت تضامین و آییننامههای بورس کالا محدودیتی اعمال نشود. اما بهطور کلی، عرضه سنگآهن از طریق بورس کالا میتواند به ادامه فعالیت معادن در این حوزه کمک کند. شاید این رکود به آخرین مراحل خود رسیده باشد اما نمیتوان با اطمینان درباره آینده صحبت کرد. برخی از کارشناسهای معدنی معتقدند نمودار قیمت در بخش معدن وضعیت سینوسی دارد. در نتیجه امروزه سنگآهن با سرعت بسیار کمی در حال بالا رفتن از قلهای است که روزی از آن سقوط کرده بود.

در واقع این ماده معدنی نمیتواند خیلی سریع به روزهای اوج باز گردد اما میتوان با امید به آینده و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت فولاد گامهای مثبتی برداشت. ذخایر عظیم سنگآهن در منطقه سنگان و آغاز بزرگترین پروژه منطقه «منا» در این منطقه، نوید آینده درخشان حوزه سنگآهن و نقشآفرینی پررنگ در صنعت فولاد است، اما نباید فراموش کرد برای رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده باید در نخستین گام خامفروشی در بخش معدن را متوقف کرد. در واقع بخش خصوصی باید دلسوزانه در کنار دولت گامهای مثبتی در این حوزه بردارد. دولت در نظر دارد فعالان بخش معدن را به سمت فرآوری و ورود به زنجیره ارزش سوق دهد. در همین زمینه نیز جعفر سرقینی معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اظهار کرده است: برای صادرات مواد خام محدودیتهای جدی اعمال میکنیم. به این معنا که تا پایان سال صادرات سنگآهن خام به سختی انجام میشود در نتیجه بهتر است از همین امروز فعالانی که خامفروشی را دنبال میکنند به دنبال ایجاد واحدهای فرآوری باشند.