دلار، بورس و بازی برد-برد/ هدیه گرانی ارز به بورس‌بازان

بازار ارز هفته گذشته را با روزهای پرتلاطمی سپری کرد. روزهایی که در آن برای اولین بار در ایران هر دلار آمریکا با حدود ۳۹۸۰ تومان به فروش رسید. گویا فنر فشرده ارز در شش ماه اول سال داشت برای خود جایی در اقتصاد باز میکرد و به تبع همین تغییر رفتار هم، بازارهای بسیاری را تحتالشعاع خود قرار می داد. طلا و سکه روند رو به رشدی را در قیمت تجربه کرد و برخی روزها حتی قیمت، افزایش ۱۵ هزار تومانی در سکه تمامبهار آزادی را تجربه کرد و در مقابل اما بازار، شرایط بدون معامله ارز را هم به خود دید. 

در این میان به همان اندازه که سفتهبازان آرزوی گرانی بیش از حد ارز را داشتند و فکر سوداگری در سر میپروراندند، شاخص کل بورس نیز هیجانزده، واکنش نشان میداد و معاملات با رشد خوبی روزها را سپری میکرد. اما اینکه روی خوش بازار سرمایه به افزایش قیمت دلار تا چه اندازه منطقی و به دور از هیجان و حباب انتظاری است، موضوعی است که باید قضاوت در مورد آن را به کارشناسان بورس سپرد. آنچه که مسلم است، پیشینه تاریخی واکنشهای بورس به گرانی و ارزانی نرخ ارز در بازار آزاد است که همیشه، یک پای تحولاتش را در بازار سرمایه میتوان دنبال کرد. 

امید قائمی، کارشناس ارشد بورس با اشاره به تحولات بازار ارز در هفته گذشته و تاثیر آن بر روی شاخص کل میگوید: با توجه به اینکه عمده شرکتهای حاضر در بورس، صادراتی هستند و بخش عمده ارزش بازار بورس را همین شرکتها و معاملات آنها تشکیل میدهند، نوسان نرخ دلار از دو جهت میتواند بر روی افزایش قیمت سهام این شرکتها به صورت تدریجی نمودار شود؛ بنابراین تغییرات نرخ ارز میتواند اثر مثبت بر شاخص کل و بازار سرمایه بگذارد.

وی میافزاید: البته در این میان باید موضوع ارز جایگزین را هم در نظر گرفت، به این معنا که اگر بخواهیم مجدد کارخانههای حاضر در بورس را بسازیم، به طور قطع به هزینههای سرمایهگذاری بیشتری نیاز داریم ولی به دلیل اینکه محصولات این شرکتها و کارخانجات، صادراتی است؛ با افزایش نرخ دلار فروش آنها افزایش مییابد و البته باید توجه به این نکته هم داشت که معمولا هزینه عوامل تولید با ریال پرداخت میشود و داخلی است؛ بنابراین افزایش نرخ دلار در مجموع، باعث افزایش سودآوری شرکتها میشود و میتواند به ارزش سهام این شرکتها در بازار سرمایه کمک کند.

قائمی میافزاید: در عین حال با توجه به اینکه کمی شاخص کل رشد کرده و یکسری سهمهایی نیز وجود دارند که سود زیادی داشتهاند، به نظر میرسد درست است ارزش سهام یکسری شرکتها افزایش یافته، ولی یکسری هم کاهش قیمت سهم را دارند که این دو اثر هم را خنثی میکنند، ولی در مجموع شرکتهایی که بخش عمده معاملات ارز را تشکیل میدهند، از افزایش نرخ ارز منتفع میشوند.

این کارشناس ارشد بازار سرمایه، تکنرخی شدن ارز را به سود برخی شرکتهای حاضر در بورس دانست و خاطرنشان کرد: البته یکسانسازی به ضرر یکسری دیگر از این شرکتها هم هست، ولی به نظر میرسد که روی کل بازار اثر مثبت دارد و ممکن است بر روی برخی شرکتها اثر منفی داشته باشد؛ البته تکنرخی شدن ارز اولا پروسه زمانبری است و به اجرای آن به سرعت امکانپذیر نیست و بالاخره محدودیتهای بانکی برای اجرای این سیاست وجود دارد و اگر فرض کنید که این داستانها رخ داده باشد به نظرم میرسد که بخش عمدهای از اثر تک نرخی شدن ارز، هم اکنون در بازار منعکس شده است و خیلی اثر دفعی نداشته باشد. 

همچنین ایمان مقدسیان، کارشناس دیگر بازار سرمایه نیز میگوید: در مورد بازار ارز بهترین مرجعی که میتواند نظر خود را ارایه دهد و به نوعی تنظیمکننده بازار هم هست،  بانک مرکزی به شمار میرود و او است که باید پاسخ دهد که با افزایش نرخ ارز، چقدر فضا برای فعالیتهای سوداگرانه وجود دارد؛ اما به طور کلی شکلگیری این فضا با سیاستهای کلی اقتصادی دولت که تا به حال اعلام شده و پیگیری میشود، مغایر است؛ چراکه دولت به دنبال این بوده که ارز را تکنرخی کند و این موضوع را در صحبتهای وزیر اقتصاد و رئیسکل بانکمرکزی بارها داشتهایم.

وی میافزاید: برای دولت اولویت دیگری که وجود داشته، بحث مربوط به کنترل نرخ تورم است؛ بنابراین اگر قرار باشد که سوداگری در بازار ارز شکل گیرد و نرخ ارز نیز دائما با نوسان مواجه شود، دستاورد دولت نیز با یک چالش مواجه خواهد بود.

به گفته مقدسیان، اگر بخواهیم قضیه را از جنبه دیگر نگاه کنیم، باید به این نکته توجه کرد که ظرف دو تا سه سال اخیر، ارزش شاخص دلار چقدر در مقابل سایر ارزها تقویت شده و چه میزان در داخل، رشد داشته است؛ بنابراین چنین تحلیلی راهگشاتر است و اتفاقا تصور میرود که در این زمینه مسئولان اقتصادی کشور، کمی کم صحبت کرده و مساله را به درستی برای فعالان اقتصادی تشریح نمیکنند؛ در حالیکه شاید اگر مساله تشریح شود، بسیاری از مشکلات حل گردد.

این تحلیلگر بورس میگوید: شاخص دلار در سه سال گذشته تقویت شده است و از آن طرف نیز، نرخ ارز به میزان تقویت شاخص دلار در ایران بالا نرفته؛ بنابراین هم اکنون اگر رشد قیمت دلار را در نظر بگیریم و شاخص دلار در بازار بینالمللی را نیز لحاظ کنیم، باید گفت که هنوز رشد قیمت دلار در ایران و برابری با ریال به اندازه شاخص دلار نبوده است؛ پس تمام فرآیند افزایش نرخ دلار را نباید به مسائل داخلی نسبت داد. بلکه یک بخشی از این مساله بینالمللی است و این قضیه را باید در سطح مسائل بینالمللی ارزیابی کرد.

وی خاطرنشان کرد: نکته دیگر این است که ما اگر به گذشته رجوع کنیم و رشدی که بازار سرمایه در سالهای ۹۱ و ۹۲ داشت، عمدتا رشد بازار را ناشی از گران شدن نرخ ارز میدانستند؛ یعنی عمدتا حرکت انفجاری بازار در آن دو سال را ناشی از حرکت ارز برآورد میکردند؛ بنابراین در یک حد معقول، رشد ارز اگر وجود داشته باشد برای خیلی از صنایع که صادراتمحور، مثبت بوده و سهام آنها را با افزایش مواجه میکند؛ اما برای بخش دیگری از صنایع نیز، ارزش جایگزینی بالا میرود؛ در نهایت یک رشدی را برای بازار سرمایه بعد از تثبیت نرخ دلار در قیمتهای بالاتر متصور هستیم که ممکن است با تاخیر زمانی اتفاق بیفتد.

به گفته مقدسیان، با تقویت ارزش دلار و کاهش ارزش ریال به خصوص در صنایع صادراتمحور که در اولویت است، بازار سهام رشد خواهد داشت؛ پس به نظر من با توجه به تقویت شاخص دلار، بحث سوداگری در ارز، میتواند فعلا منتفی باشد، اما نکتهای نیز در این میان باید پذیرفت آن است که اگر ما قبلا فکر میکردیم که تکنرخی شدن در رقم پایینتری اتفاق میافتد و این رقم، بر روی ۳۵۰۰ تومان است، الان باید نرخهای بالاتری را در نظر گرفت و اساسا اگر قرار باشد که نرخ ارز مدام در حال نوسان باشد، آن موقع بحث تک نرخی ارز منتفی میشود.

وی افزود: تصور ما بر این است که تکنرخی شدن ارز در قیمتهای بالاتری میتواند رخ دهد، اما اینکه چه رقمی باشد، شخصا برای من قابل پیشبینی نیست، ولی مطمئنا از پیشبینیهای قبلی نیز دستکم ۱۰ درصد بالاتر است و اگر ارز، تکنرخی هم بشود، این تکنرخی شدن ارز برای بخشی از صنایع ما اثر مثبتی در بورس دارد و بنابراین فکر میکنم اگر منطقی به قضیه نگاه کنیم، ممکن است پولهایی هم به سمت بازار ارز برود.

کارشناس ارشد بازار سرمایه تصریح کرد: باید به این قضیه توجه کنیم که میزان بازدهی بازار ارز ظرف سه سالی که دولت یازدهم روی کار آمده، چقدر بوده است و همین الان که ارز گران شده، به اندازه یک سال سپردههای بانکی نیز به مردم سود نمیدهد؛ بنابراین این میزان سودآوری در بازار ارز نمیتواند برانگیزاننده افراد برای ورود سرمایههایشان به بازار رز باشد؛ ولی عدهای از مقایسه شرایطی که بین الان و گذشته هست، گاهی اوقات نتیجهگیری میکنند و تحلیل خود را به گونهای میدهند که ورود به بازار ارز جذاب است، در حالی که اینطور نیست.

وی معتقد است میزان بازدهی نرخ ارز در سالهای گذشته یک سوم سود سپردهها بوده است و اگر سوداگری به وجود آورد، دستاوردهای اقتصادی دولت با چالش مواجه خواهد شد. بنابراین سیاستگذاران اقتصادی سعی میکنند که این اتفاق رخ ندهد و به سمت تکنرخی شدن ارز پیش روند.

مقدسیان گفت: تاثیر نرخ ارز به صورت عمومی بر روی بازار سرمایه مثبت خواهد بود و رشد را در پی خواهد داشت؛ اما بورس با نگاه منطقی و نیز نگاه به تقویت شاخص جهانی دلار و تحولات بینالمللی که اتفاق میافتد، خود را تطبیق میدهد و این موضوع میتواند به صورت یک واقعیت در بازار سرمایه نیز منعکس شود و در واقع رشدی را در صنایع مرتبط با صادرات و دارای رابطه با قیمتهای جهانی سبب شود.

این تحلیلگر بازار سرمایه ادامه داد: طی دو ماه گذشته که نرخ ارز افزایش یافته است، در بخشی از صنایع ما این تغییر نرخ منعکس شده است و الان نیز بخشی از صنایع و شرکتهای بورسی با رشد قیمت مواجه شدهاند، این برانگیختن و علت اصلی آن نرخ ارز بوده است؛  بنابراین بخشی از این افزایش نرخ ارز در شاخص بورس منعکس شده و بخشی دیگر نیز منعکس میشود و به نظر میرسد بازار در انتظار یک ثبات است تا ببیند که چقدر نرخ ارز روی قیمتهای فعلی ثابت میماند؛ ضمن اینکه مهم است تکنرخی شدن ارز در کدام نرخ اتفاق بیفتد.

وی اظهار داشت: پس از مشخص شدن این پارامترها، اثر آن در بازار منعکس میشود و ممکن است مدتی بازار با توجه به اینکه یکسری از پارامترها را ندارد، با ابهام بیشتری به این موضوع نگاه کند و از هفته آینده، این تغییر نرخ ارز در شاخص و حرکت آن به سمت مثبت شدن، رخ ندهد ولی با مشخص شدن شرایط و تکنرخی شدن ارز، این اثرات نمودار خواهد شد.

در آخرین روز معاملات هفتهای که گذشت، سهامداران بیش از ۷۵۵ میلیون برگه سهم و حق تقدم و سایر داراییهای مالی را به ارزش ۲ هزار و ۵۷۵ میلیارد ریال در ۶۰ هزار نوبت معاملاتی دست به دست کردند. همچنین در این روز همه هفت شاخص منتخب بورسی رشد کردند. شاخص کل با افزایش ۳۹۲ واحدی به رقم ۸۰ هزار و ۱۸ واحد رسید.