مشخصات فنی بوئینگ‌های خریداری شده/ ایران ایر چه هواپیماهایی از بوئینگ خرید و چه هواپیماهایی نخرید؟

شاید دلیل اصلی سرعت  دادن دو طرف به قرارداد این بود که تغییرات در دولت آمریکا قریب الوقوع است و انتظار این است که سیاست  خارجی این کشور دستخوش تغییرات گستردهای در قبال ایران شود. خوشبختانه ولی این سرعت عمل باعث نشده که نتیجه فدای آن شود. البته برای اینکه بشود ارزیابی دقیقی در قبال این نوع قراردادها داشت لازم است از تمام جزییات آن اعم از فنی و مالی اطلاع کافی داشت.

قراردادهای از این دست جزو پیچیدهترین قرارداهای اقتصادی است که برای نهایی کردن آنها به گذاشتن وقت بسیار زیاد جهت روشن کردن تمام جزییات مورد نیاز است. از طرفی شرکت های سازنده هواپیما اصولا علاقهای به انتشار جزییات قرادادهای خود با خریداران مختلف ندارند. البته در مورد ایرانایر، این مشکلات مضاعف بوده چرا که از طرفی این شرکت حدود چهل سال است که تجربه خرید در این حد نداشته است. بر مبنای اطلاعات کلی درز کرده و دادههای فنی مربوط به نوع هواپیماهای خریداری شده می توان در مجموع این قرارداد را نقطه عطفی در احیای دوباره این شرکت خوشنام و قدیمی ایران دانست که میتواند نویددهنده دوره پر رونق و موفق برای آینده این شرکت باشد.

برای ارزیابی بهتر قرارداد خرید هواپیما از بوئینگ لازم است ببینیم ایران ایر سبد خرید خود را از بین چه نوع هواپیماهایی انتخاب کرده است. بویینگ در حال حاضر پنج مدل 737، 747،767،777 و 787 را از سری هواپیماهای تجاری خود در دست تولید دارد. در این میان ایران ایر برای دو مدل 737 و 777 قرارداد خرید امضاء کرده است و روی سه مدل دیگر خط کشیده است. در ابتدا نگاهی اجمالی داریم به هواپیماهایی که خریداری نشده اند یعنی 747، 767 و 787.

ایران ایر چه هواپیماهایی نخریده است

بوئینگ 767

از این میان سه مدل فوق، 767 مدتی است که تنها جهت مقاصد نظامی و کارگو ساخته میشود و تولید سری مسافربری آن چند سالی است به طور کامل متوقف شده است. 767 یکی از تجربههای نسبتا ناموفق شرکت بویینگ است که قرار بود در مقابل تجربه موفق A300 ایرباس قرار گیرد ولی خیلی زودتر از آن که انتظار میرفت تولید آن متوقف شد.

بوئینگ 747

بوئینگ 747 ولی داستان دیگری دارد. تنها هواپیمای فوق سنگین بوئینگ بیشتر از چهل سال است که بی وقفه تولید میشود و A300 در زمان عرضه در اوایل دهه 70 میلادی انقلابی در حمل و نقل هوایی ایجاد کرد. 747 ملقب به ملکه آسمانها بازار هواپیماهای فوق سنگین مسافربری را در سیطره خود داشت ولی با وجود این که تغییرات تکنولوژیکی زیادی در طراحی و ساخت آن اعمال شده است طی دهه گذشته وضعیت چندان مناسبی در بازار ندارد تا جایی که بویینگ تولید آن را به شدت کاهش داده و حتی خطر تعطیلی کامل خط تولید آن هم وجود دارد. هم به دلیل حضور رقیب قدرتمند هم اینکه اقبال خریداران به هواپیماهای چهار موتوره بشدت افت کرده است.

747 دیگر انتخاب اول ایرلاینها برای خطوط شلوغ و طولانی نیست. هم به خاطر هزینه بالای نگهداری و هم به دلیل مصرف سوخت بالا. از طرفی هم به خاطر حضور هواپیماهای پهن پیکر دوموتوره  A330 و A350 و 777 که به لطف پیشرفت های فنی سالیان اخیر دارای موتورهای بسیار مطمئن و قدرتمندی شده اند. به نظر میرسد اصرار بویینگ بر حفظ و ارتقاء این سری هواپیما بیشتر از این که توجیه فنی و اقتصادی داشته باشد جنبه حیثیتی دارد و هیچ بعید نیست به زودی شاهد جمع آوری خط تولید آن از جانب بویینگ باشیم.  (همین مسأله در موردA380 ایرباس نیز تا حدود زیادی صادق است). 747 در لیست خرید اولیه ایران ایر نبود سپس در لیست تفاهم نامه مورد توافق اعلام شد که چهار فروند سری 8 این هواپیما از بویینگ خریداری می شود ولی خبر خوش اینکه در قرارداد نهایی بطور کل روی این مدل خط کشیده شد.

بویینگ 787

بویینگ 787 از لحاظ سطح تکنولوژی آخرین دستاورد غول هواپیماسازی آمریکاست. دریم لاینرز بین 242 تا 335 مسافر گنجایش دارد و از لحاظ سایز کوچکتر از 777  است. به علاوه بعد پروازی کمتری نیز دارد ولی به علت استفاده زیاد از کامپوزیت در ساخت آن و به کارگیری آخرین تکنولوژیها قیمت بیشتری دارد. بویینگ طراحی این هواپیما را به منظور  پر کردن جای خالی 767 آغاز کرد تا این شرکت در رده میانی هواپیماهای پهن پیکر دوربرد از بازار دور نماند. بویینگ مدعی است با استفاده از تکنولوژی های روز و استفاده گسترده از کامپوزیت توانسته مصرف سوخت آن را تا 20 درصد پایین بیاورد. پروژه عظیم 32 میلیاردی بویینگ اما با دردسرهای زیادی همراه بود. تاخیرهای زیاد، زمان واگذاری آنرا به مشتری ها به تاخیر انداخت و در اوایل سرویس دهی نیز با چندین مشکل فنی مواجه شد که بخش اعظم آن مربوط به آتش سوزی باتری های لیتیومی آن بود که از جانب شرکتهای ژاپنی همکار بویینگ تامین شده بود و به سرعت هم توسط متخصصان این شرکت برطرف شد. گفتنی است این هواپیما نیز در لیست اولیه منتشر شده،  جزو خریدهای ایران ایر دیده میشد ولی احتمالا این شرکت به دلایلی از جمله قیمت بالا (نسبت به صندلی)، زمان تحویل طولانی و احتمال خریدA350 که بهترین جایگزین این هواپیما محسوب میشود از خرید آن صرف نظر کرد.

ایران ایر چه هواپیماهایی خرید

بویینگ 737

این هواپیمای باریک پیکر میان برد، قدیمی ترین و کوچکترین هواپیمای در دست تولید بویینگ و در عین حال نه تنها پرفروشترین آنها که پرفروشترین هواپیمای تجاری دنیا است که با سابقهای نزدیک به نیم قرن توسط 541 بهره بردار بیش از 12 میلیارد مسافر را جا به جا کرده است. این هواپیما تا کنون حدود 13600 سفارش داشته که از این میزان حدود 9300 فروند تحویل و 4300 فروند دیگر در نوبت تحویل هستند. که اغلب انها نیز مربوط به نسل چهارم این هواپیما است که با عنوان سری مکس نامیده میشوند.

این هواپیما امروزه 1200 شهر را در 190 کشور جهان به یکدیگر متصل میکند و بطور متوسط هر پنج ثانیه یک نشست و برخاست میکند. نکته جالب در مورد 737 این است که در اوایل دهه شصت که رقابت در این رده زیاد شده بود (به خصوص از جانب مک دانل داگلاس، فوکر و ..) بویینگ به طور جدی درصدد واگذاری حق تولید آن به یک شرکت ژاپنی برآمده بود ولی در نهایت بویینگ خوش شانس بود که این امر منتفی شد.

737 تاکنون در سه رده مختلف تولید شدهاند. رده اولیه که شامل 100-737 و 200-737 است. رده بعدی با عنوان کلاسیک که شامل 300-، 400- و 500- است و رده سوم هم که با عنوان «نسل آینده» شناخته می شود و شامل 600-، 700-،800- و -900 و زیر شاخه هایشان است. بویینگ، «نسل آینده» را در رقابت با سری ایرباس 320 باز طراحی کرد به نحوی که بتواند با بحران افزایش قیمت سوخت مقابله کند.  در «نسل آینده» مصرف سوخت پایین آمده صدای موتورها کاهش پیدا کرده و با افزایش 25 درصدی در سطح بالها 30 درصد به ظرفیت بنزین اضافه شده است.

با استفاده از تجارب مثبت این رده بویینگ قرار است رده مکس 6-، 7-، 8- و 9- را که متناظر با هواپیماهای رده «نسل آینده» است از سال 2017 تحویل دهد. قرار است در این سری موتور پرقدرت تر کمپانی سی اف ام به کار گرفته شود همچنین استفاده گسترده از فیبر کربنی و به کار گیری از سیستم هدایت کاملا الکترونیکی که پیش از این هواپیماهای ایرباس از آن استفاده می کردند نیز از تغییرات عمده مدنظر بویینگ است. همه این تغییرات به علاوه سابقه خوب این هواپیما در پاسخ دادن به انتظارات ایرلاین ها باعث گشته که یک سال مانده به عرضه آن به بازار نزدیک به 3400 سفارش در صف داشته باشه. به همین خاطر در پاسخ به این تقاضا بویینگ درصدد برآمده که تا سال 2018 ظرفیت تولید 737 خود را از 42 فروند به 52 فروند در ماه برساند.

در مجموع خرید این مدل می تواند کمک بزرگی به صنعت هوایی کشور کند. از آنجایی که مدلهای جدید 737 قابلیت پروازهای با مسافت دورتری را کسب کرده اند به راحتی می توان از آنها علاوه بر پروازهای منطقه ای برای مسیرهای دورتر و نسبتا کم تردد مثل هند و اروپا هم استفاده کرد. رنج پروازی زیاد همچنین به ایران ایر کمک می کند تا پروازهای خود به کشورهای منظقه را بدون انجام عملیات پرهزینه سوخت گیری در کشورهای مقصد انجام دهد.

فاکتور مهم دیگر که می بایست به آن اشاره شود امنیت بالای نسل جدید این هواپیماست. در تمام تاریخ نیم قرنی که 737 در سرویس است در مجموع 4862 نفر در 368 سانحه جان خود را از دست داده اند که اغلب آنها مربوط به نسل اولیه این مدل است. به طوری که نسبت سانحه به یک میلیون بار پرواز برای مدلهای نسل آینده این هواپیما تنها 0.27 درصد است. قطعا این عدد برای مدلهای مکس از این هم پایین تر خواهد بود.

بویینگ 777

777 معروف به تریپل سون بزرگترین هواپیمای جت دو نفره جهان است که ظرفیتش بین 314 تا 396 نفر است و با داشتن بزرگترین موتور توربوفن یک جت مسافربری، توانسته بردی بیش از 15800 کیلومتر داشته باشد. همین دو ویژگی یعنی ظرفیت مسافر بالا و رنج پروازی زیاد باعث شد این مدل در سال 2016 با پشت سر گذاشتن 747 عنوان پرفروشترین هواپیمای پهن پیکر را از آن خود کند و جالب این که توانسته این عنوان را فقط طی بیست سال کسب کند. 777 در ابتدا قرار بود بر اساس یک جت سه موتوره طراحی شود تا بتواند در نهایت خلاء بین 767 و 747 را پوشش دهد ولی نوآوری های روز در زمینه ساخت موتورهای توربوفن بزرگتر باعث شد که بویینگ در مشورت با اسپانسرها و ایرلاین های خریدار این هواپیما طرح نهایی اش را به دو موتوره تغییر دهد.

777 در اصل حاصل همکاری یک تیم متشکل از 8 شرکت مهم بین المللی حمل و نقل هوایی دنیا  که از جانب بویینگ گروه "همکاری با یکدریگر" نامیده میشود و شرکت های بزرگ فن آوری و ساخت قطعات از آمریکا و ژاپن گرفته تا آسیا و اروپا است. مجموعا 240 تیم که گاه هر کدام خود شامل چهل کارشناس می شدند روی طراحی این هواپیما کار کردند. موتور این هواپیما نیز حاصل رقابت سه غول بزرگ این بازار، جنرال الکتریک، رولزرویس و پرت-ویتنی است که در نهایت نیز موتور جی ای توانست دیگر رقبا را کنار بزند و به طور انحصاری تامین کننده موتور این هواپیما باشد، مشروط به اینکه این موتور را بر روی هواپیمای دیگری نصب نکند. بویینگ علاوه بر مدل کارگو این هواپیما که آن نیز بسیار موفق بوده، پنج تیپ مختلف مسافربری آنرا تا کنون تولید و دو تیپ دیگر را نیز در برنامه تولید دارد.

این پنج تیپ شامل سه تیپ مختلف از 200-777 است که مشخصه اصلی آنها برد بسیار زیاد می باشد و دو تیپ 300-777 که از قبلی ها بزرگتر است ولی برد آنها اندکی کمتر میباشد. 300- در اصل جهت جایگزین کردن مدلهای 747 قدیمی طراحی و ساخته شد و به سرعت توانست بازارهای قدیمی بویینگ را در اختیار این شرکت نگه دارد چرا که یک سوم کمتر سوخت مصرف می کرد و هزینه نگه داری آن نیز 40 درصد کمتر بود. همین عملکرد مثبت همچنین باعث شد که بویینگ بتواند بخشی از بازار ایرباس را که متعلق به هواپیمای هم رده  ایرباس 600-340 بود را نیز به دست آورد.

بوینگ برای آینده تولید دو تیپ دیگر 777 را که با هم سری ایکس نامیده میشود و خود شامل 8-777 و 9-777 است و به ترتیب مدلهای توسعه یافته 200-777 و 300-777 هستند را دست اقدام دارد. بنحویکه مدل اولی بر مبنای برد بلندتر و دومی بر اساس ظرفیت بالا بازطراحی و بهبود یافته است. از قرار معلوم ایران ایر قرار است به مانند تیپ های در دست ساخت 777 در مورد تیپ های ایکس هم دوباره به سراغ مدلهای پرظرفیت تر برود. از آنجا که 15 هواپیمای نسل فعلی 777 که خریداری می شود همگی از مدلهای 300 ای آر است منطقی تر این بود که حداقل بخشی از آن به خرید تیپ 8-777 اختصاص پیدا می کرد. چرا که با داشتن این هواپیما که دوربردترین هواپیمای جهان خواهند بود هیچ فرودگاهی در جهان خارج از دسترس ایران ایر نخواهد بود. فراموش نکنیم هواپیمایی پاکستان اولین ایرلاینی بود که یک هواپیمای بسیار دوربرد 200-777 ال آر را از بویینگ تحویل گرفت. در اختیار گرفتن این هواپیما می توانست به ایران ایر کمک کند تا پروازهای بدون توقفی به امریکای جنوبی و استرالیا داشته باشد.

در مجموع خرید 777 تصمیم هوشمندانه ای بوده که می تواند نیاز جدی کشور به هواپیماهای پهن پیکر دوربرد رو تا حدود زیادی مرتفع کند. علاوه بر این در اختیار گرفتن این هواپیما به ایران ایر این امکان را می دهد که خلبان هایش آمادگی پرواز با 787 را نیز کسب کنند چرا که به علت مشابهت های بسیار، خلبانان این دو هواپیما قادر خواهند بود با هر دو هواپیما پرواز کنند. امکانی که دست ایرانایران را برای در نظر گرفتن خرید 787 در سفارش های بعدی باز می گذارد. این هواپیما قرار است از سال 2020 عرضه شود و ایران ایر یک سال بعد آن را در اختیار خواهد گرفت.

گفتنی است شرکت امارات با دارا بودن 157 فروند بزرگترین ناوگان این هواپیما را در اختیار دارد و با سفارش 150 فروند 777 ایکس بزرگترین سفارش را نیز در اختیار دارد. این در حالی است که این شرکت، شرکت ایرباس را در زمینه سفارش و جایگزین کردن 380 های موجود خود معطل گذاشته و بعید نیست که امارات در کل قید خرید این هواپیما را بزند و آنها را با هواپماهای دیگری از جمله 777 جایگزین کند.

علاوه بر امارات، شرکتهای قطری و اتحاد نیز به ترتیب سفارش 50 و 25 هواپیمای 777 را داده اند. به عبارتی از 259 سفارش این هواپیما 225 عدد آن متعلق به این سه شرکت منطقه است. پیش بینی میشود ایران ایر با خرید این هواپیما قادر شود بخشی از بازار مسافرت های هوایی منطقه را از ان خود کند. به خصوص آن بخشی که متعلق به هموطنانی است که بعلت عدم وجود مسیرهای مستقیم مجبورند جهت مسافرت های خود از مسیرهای جایگزین منطقه خلیج فارس استفاده کنند.

777 هواپیمای بسیار ایمنی است. تا کنون تنها شش حادثه جدی داشته از میان سه حادثه منجر به فوت نیز، تنها در یک مورد که سه نفر کشته شدند. مشکل مربوط به نقض فنی این هواپیما بود و در دو مورد دیگر یک بار شلیک موشک و بار دیگر تصمیم خلبان در سقوط عمدی هواپیما مسبب حادثه بودند.

سبد خرید ایران قابل دفاع است

در نهایت با جمع بندی آنچه که ایران ایر از بویینگ خرید و آنچه نخرید می توان نتیجه گرفت در مجموع سبد خرید این شرکت قابل دفاع است. به خصوص خرید نسل های جدید 737 و 777 نقطه قوت خریدها است. البته در مورد 737 می شد این لیست شامل تعداد بسیار بیشتری باشد تا بتواند پروازهای پرشمار شهرهای مهم کشور به کشورهای همسایه را پوشش دهد.

فراموش نکنیم بخش عمده مسافرت های هوایی شامل پرواز به شهرهای مختلف ترکیه، عراق و امارات است که می توان آنها را به راحتی با این هواپیما پوشش داد چرا که حتی خرید احتمالA320 نیز علیرغم خصوصیات مشترک فراوان نمی تواند این خلاء را بطور کامل پوشش دهد. چرا که برد پروازی آن بطور محسوسی کمتر از 737 است . نکته مثبت دیگر اینکه در مورد هواپیمای پهن پیکر 777 ایران ایر منتظر نمانده تا در صف طولانی تحویل مدل ایکس قرار گیرد و از همین حالا نیمی از سبد خرید خود را به مدلهای  موجود اختصاص داده که قابلیت واگذاری سریع دارند.

این امر این امکان را به ایران ایر میدهد تا به فوریت خطوط معلق مانده خود به کشورهای شرق دور را راهانداری کند. از طرفی دیگر خط کشیدن بر روی نام 747 نیز با توجه به موارد ذکر شده کاملا قابل دفاع است. در این میان تنها ابهام باقیمانده به عدم خرید 787 برمی گردد. شاید یک دلیل قیمت نسبتا بالای آن و دلیل دوم نیز تامین مدلهای مشابه از کانال سایر سازنده ها باشد.

این هواپیما می توانست رده میانی هواپیماهای پهن پیکر را برای این شرکت پر کند ولی می توان حدس زد ایران ایر قصد دارد با خرید A330 و A350 این خلاء را پر کند. با وجود مصرف نسبتا بالای سوخت A330 و قیمت نسبتا برابر A350 با 787  با توجه به قیمت مناسب تر A330 و  تکنولوژی بسیار بالایA350 در مجموع میتوان از این تصمیم ایران ایر نیز دفاع کرد.

آنچه بررسی شد با اتکا به نکات فنی و قابلیت های هواپیماهای خریداری شده بود  ولی فرایند خرید هواپیما داری نکات بسیاری ورای موضوعات فنی است که طیف زیادی از مسائل سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی را در بر میگیرد.

پشتیبانیهای فنی، انتقال تکنولوژی، تعمیر ونگهداری همه بخش های مهمی هستند که در متن قراردادهای این چنینی مورد بررسی دقیق قرار می گیرند که امیدواریم کارشناسان کشور با دقت و حوصله به همه آنها پرداخته باشند که اگر اینگ ونه باشد در صورت اجرا می توانند انقلابی واقعی در این صنعت هواپیمایی کشور ایجاد کنند و در کنار آن مشاغل سطح بالای بسیار زیادی در کشور ایجاد کنند.