خانه‌تکانی نفتی آل سعود

عربستان در حالی قصد فروش حدود نیمی از سهام آرامکو را دارد که حفظ مالکیت ذخایر نفتی در کشورهای عضو اوپک که همگی صنعت نفت ملی دارند، یکی از دغدغههای اصلی محسوب میشود. با این حال به نظر میرسد فشار اقتصادی ناشی از ارزانفروشی نفت در دو سال گذشته این کشور را به سمت راه حلهایی سوق داده که به نوعی سنتشکنی در صنعت نفت محسوب میشود. بر اساس اطلاعات موجود، عربستان قصد دارد پول حاصل از فروش آرامکو را در صندوقی به نام سرمایهگذاری که اخیرا طراحی کرده است قرار دهد، قرار است ارزش این صندوق تا سال 2030 بالغ بر 2 هزار میلیارد دلار شود و با استفاده از آن روی پروژههای محلی و بینالمللی سرمایهگذاری شود. این صندوق قرار است نقش اساسی در اقتصاد جدید عربستان سعودی بازی کند، صندوقی که سرمایه کافی برای خرید ابر شرکتهایی چون اپل، گوگل، مایکروسافت و... را خواهد داشت. با این حال کارشناسان چگونگی استفاده از منابع مالی به دستآمده از فروش آرامکو را بزرگترین چالش پیش روی آل سعود میدانند. چراکه نقدینگی حاصل از فروش سهام آرامکو از نگاه کارشناسان مانند ارث بزرگی است که اگر شاهزادههای عربی آن را مصرف کنند، برای همیشه به هدر خواهد رفت.

فروش آرامکو در مسیر اصلاحات اقتصادی

دولت عربستان سعودی به شدت به فروش نفت برای کسب درآمد وابسته است، به این ترتیب این کشور بعد از آغاز روند نزولی قیمت نفت که از سال 2014 آغاز شد، ضربه مالی بزرگی را متحمل شد. در اولین سال رکود بازار نفت مجموع درآمد این کشور 141 میلیارد کمتر از میزانی بود که در سال 2013 به دست آورده بود. قیمت نفت تا پیش از آغاز بحران عرضه و افت قیمتها به بیش از 100 دلار در هر بشکه میرسید. افت درآمدهای نفتی عربستان در سال 2015 و 2016 نیز ادامه داشت و فشار بر اقتصاد این کشور را بیش از پیش کرد. به دنبال فشار اقتصادی بر عربستان، محمد بن سلمان، پسر پادشاه کنونی و جانشین ولیعهد عربستان در ماه آوریل از برنامهریزی برای واگذاری حدود 5 درصد از سهام این شرکت تا سال 2018 خبر داده بود. وی ارزش کل آرامکو را حدود 2 هزار میلیارد دلار برآورد کرده بود.

بنابراین گفته میشود در صورت عملیاتی شدن عرضه 5 درصد از سهام آرامکو که حدود 100 میلیارد دلار ارزش خواهد داشت، بزرگترین عرضه اولیه (IPO) در بازارهای سهام جهان رخ خواهد داد. این اقدام سعودیها تحت تاثیر فشار افت قیمت نفت و اجرای برنامههای اصلاحات اقتصادی برای کاهش وابستگی این کشور به نفت انجام شده است. عربستان طبق برنامهای که «سعودی 2030» نام گرفته قصد دارد صندوق ارزی به ارزش 2 هزار میلیارد دلار ایجاد کند که گفته میشود قرار است فروش سهام آرامکو بخشی از سرمایه این صندوق را تامین کند. رئیس گروه تحقیقاتی Gulf Research Center در ریاض، برنامهریزی برای واگذاری 49 درصد از سهام آرامکو را نسبت به هدف قبلی که واگذاری کمتر از 5 درصد بود، جهش بزرگی میداند و بر این باور است که سعودیها مجبور خواهند بود طی 10 سال آینده به تدریج سهام آرامکو را عرضه کنند. وی نیز این اقدام عربستان را به دنبال هدف تنوع بخشی به اقتصاد خود میداند.

عدم شفافیت؛ چالش بزرگ واگذاری آرامکو

اما در حالیکه عربستان سعودی برای افزایش درآمد و همچنین تنوعبخشی به فعالیتهای اقتصادی خود قصد خصوصیسازی 49 درصد از سهام شرکت دولتی نفت این کشور را دارد، کارشناسان عقیده دارند اجرایی کردن این ایده برای عربستان چندان آسان نخواهد بود، چراکه شفافیت کامل و ایجاد برخی ممیزیها لازمه عملیاتی کردن فروش سهام آرامکو خواهد بود. پل سالیوان، استاد دانشگاه در این زمینه میگوید: «عربستان برای فروش سهام آرامکو باید داراییهای مشهود و نامشهود خود را مانند سرمایه انسانی، خطوط لوله، پالایشگاهها، سیستمهای اطلاعاتی، مدیریت کیفیت و... به شکلی شفاف ارائه کند، اصولا ارائه چنین اطلاعاتی برای عرضه اولیه سهام ضروری است.» علاوه بر این، ذخایر نفتی عربستان نیز جزو داراییهای آرامکو محسوب میشود و قابل واگذاری است. بر اساس آمار آخرین بولتن سالانه دبیرخانه اوپک، عربستان با دارا بودن 266 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت، بعد از ونزوئلا، بزرگترین ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد. این رقم بیش از 15 درصد از ذخایر قابل استصحال نفت جهان را شامل میشود. با این حال درخصوص وجود این حجم از ذخایر نفتی در عربستان سعودی تردید هست و برخی آن را اغراق شده میدانند.

شک و تردیدها درباره حجم ذخایر نفت عربستان از آنجایی شکل گرفت که سعودیها در سال 1987 بدون هیچ توضیح منطقی 170 میلیارد بشکه به حجم ذخایر نفتی خود افزودند و آن را به 260میلیارد بشکه رساندند. این درحالی است که این کشور با تولید متوسط 10 میلیون بشکه بهطور میانگین سالانه بیش از 3 میلیارد بشکه از ذخایر خود برداشت کرده است. از این رو میتوان گفت از سال 1987 حدود 90 میلیارد بشکه از ذخایر نفتی این کشور کاسته شده است. با این حال آمار دولتی که از سوی عربستان درخصوص حجم ذخایر نفتی این کشور اعلام میشود تغییری نداشته و حتی بیشتر شده است. بنابراین اعلام این حجم از ذخایر از سوی عربستان به این معنا است که دولتمردان سعودی به ازای هر یک بشکه نفتی که استخراج کردهاند، یک بشکه نفت اکتشاف و به ذخایر نفتی خود افزودهاند. با این تفاسیر هر زمان که عربستان اقدام به واگذاری سهام آرامکو کند به یقین سرمایهگذاران خواهان شواهدی میشوند که ادعای عربستان برای این حجم از ذخایر را بررسی کنند.

سهامداران استراتژیک

«سرمایهگذاران برای خرید سهام بیشتری از آرامکو ابتدا باید ببینند فروش 5 درصدی سهام این شرکت در مرحله اولیه چگونه انجام خواهد شد.» این را یک تحلیلگر حوزه نفت در لندن به بلومبرگ میگوید. محمد رمادی در ادامه تاکید دارد: «دولت عربستان نیاز دارد روشها و گزینههای بسیاری را برای فروش سهام بیشتر در نظر داشته باشد، از جمله این اقدامات میتوان به جذب سهامداران استراتژیک و شرکتهای نفتی بینالمللی اشاره کرد که البته سهامدارانی از این دست علاقهمند به داشتن سهمی در ذخایر غول نفتی دنیا هستند.» یک تحلیلگر مسائل حوزه نفت نیز در این زمینه به بلومبرگ گفت: «من اگر رهبر چین بودم، سهام شرکت آرامکو را میخریدم. » به نظر میرسد ورود به آرامکو بهعنوان منبع عظیمی از نفت خام، موقعیتی عالی برای کشورهای وابسته به واردات نفت بهشمار میرود. محمد بنسلمان، مبدع طرح «سعودی 2030» در ماه سپتامبر در حاشیه برگزاری اجلاس گروه 20 در چین، مذاکراتی را مقامات چین داشت و حتی پیش از برگزاری اجلاس برای مذاکره با شینزو آبه، نخستوزیر ژاپن به این کشور سفر کرد. بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که مذاکرات بنسلمان با این دو کشور حول فروش آرامکو بوده است.

تهدیدی برای صنعت نفت ایران

زمانی که اولینبار مقامات آلسعود خبر از واگذاری 5 درصدی سهام آرامکو دادند، بسیاری از کاشناسان اعلام کردند عربستان با این اقدام تلاش جدیدی را علیه ایران آغاز کرده است و تلاش برای ممانعت از جذب سرمایه در صنعت نفت ایران در پسابرجام را یکی از اهداف سعودیها برای واگذاری آرامکو دانستند، بهطوریکه بلومبرگ نیز در گزارشی به این دغدغه سعودیها پرداخت و اعلام کرد به اعتقاد سعودیها هر یک دلاری که در صنعت نفت این کشور جذب شود، به معنای کاهش یک دلاری سرمایهگذاری در کشورهای رقیبش است.

با این حال برخی کارشناسان بر این باور بودند که این اقدام نمیتواند چندان بر برنامههای ایران برای جذب سرمایه اثرگذار باشد، چراکه بر اساس گزارش سازمان ملل، حجم سرمایه آماده در جهان حدود 50 هزار میلیارد دلار است که ارزش 5 درصدی سهام آرامکو(100 میلیارد دلار) نسبت به آن رقم بسیار ناچیزی محسوب میشود. اما در حالحاضر ممکن است معادلات قدری تغییر کند. در واقع عربستان مدعی است که ارزش آرامکو حدود 2هزار میلیارد دلار است، بنابراین فروش 49 درصد از سهام این شرکت به این معنا خواهد بود که ظرف 10 سال آینده حدود 980 میلیارد دلار به عربستان سعودی پول تزریق خواهد شد. این مقدار جذب سرمایه به عربستان میتواند چالشی بزرگ برای صنعت نفت ایران ظرف سالهای آینده ایجاد کند. در واقع عربستان میتواند با جذب سرمایهگذاران خارجی از اکسون موبیل گرفته تا سیان‎پیسی چین، با یک تیر دو نشان بزند. به این ترتیب عربها هم سرمایهگذاری مستقیم خارجیها در طرحهای اکتشاف و تولید را بهدست میآورند و هم مسیر آنها را از پیوستن به رقبایی مانند ایران به سمت و سوی خود منحرف میکنند.