راه ایجاد رشداقتصادی بدون وابستگی به نفت

البته به نظر میرسد حتی آن مقدار باقی مانده هم از نفت بوده باشد. اما مهم این است که اگر گفته میشود رشدی در بخشهای اقتصاد رخ داده است، آن را با جزییات اعلام کنند. باید پرسید این رشد چطور حساب شده و باقی موارد چیست. به هرحال هر زمانی که آماری داده میشود، بیشتر کلی است و وارد جزییات نمیشود. همین نپرداختن به جزییات هم است که مسایل را مبهم میکند. عدم ارائه دقیق اطلاعات و آمار به تحلیل کنندگان صدمه میزند؛ چراکه تا جزییات دقیق گفته نشود تحلیلگران نمیتواند مشکلات را ریشه یابی کنند تا در مرحله بعد به رفع و رجوع آن بپردازند. اگر جزییات مشخص باشد به بهبود اوضاع کمک میشود. اگر مشخص شود وضع بد به چه دلیل است میتوان دلیل آن را برطرف کرد.

البته از زاویهای دیگر میتوان نفت را به فرصت تبدیل کرد. کشورهای پیشرفته این مسیر را رفتهاند و اصلا پیچیده نیست. به طور مثال، کشور نروژ نفت دارد اما کل فعالیت خود را به فعالیتهای غیرنفتی متمرکز کرده است. نفت در این کشور به عنوان سرمایه اقتصاد و تنها برای صندوق ذخیره ارزی استفاده میشود. با آن میتوانند صنایع زیربنایی را رفع و رجوع کنند. البته که احتمالا حتی در کشور نروژ برای صنایع زیربنایی هم نیازی به نفت ندارند؛ چراکه صنعت و صادرات این کشور به حدی قوی و زیاد است که در این زمینه هم نیازی به نفت ندارند.

با این حال، اقتصاد ایران سالهاست که وارث یک سیاست اقتصادی غلط است. بنابراین ما هم انتظار نداریم که دولت به یک باره نفت را کنار بگذارد و به دیگر بخشهای اقتصاد تکیه کند. از طرفی هم صادرات غیرنفتی ایران آنقدر ضعیف است که اصلا امکان جایگزینی با نفت را ندارد.

البته باید این مساله را مطرح کرد که استراتژی درستی هم وجود ندارد که در آینده نفت کنار گذاشته شود. برای ایجاد رشد اقتصادی بدون وابستگی به نفت باید استراتژی صحیح صادرات غیرنفتی را جایگزین کرد. صادراتی که در واقع هیچ نشانی از نفت نداشته باشد و به آن وابسته نباشد. به اعتقاد من حتی صادرات محصولات پتروشیمی هم به نوعی به نفت وابسته است؛ چراکه در این سیستم نفت فراوری شده را صادرات میکنیم. حتی کشورهای مقصد روی محصولات پتروشیمی ایران کار میکنند و به آن ارزش افزوده میدهند. به این ترتیب حتی صادرات محصولات پتروشیمی کشور هم نوعی خام فروشی است. بنابراین باید از پول نفت برای عدم خام فروشی استفاده کرد. درآمدی که از فروش این محصولات به دست میآید، با ذخیره در همان صنعت سرمایه گذاری شود تا دیگر محصولات خام فروخته نشود. تا زمانی که این روند وجود دارد، نمی توان از نفت برای سرمایه گذاری در بخشهای اقتصاد بهره گرفت.