پشت پرده مخالفت با محصولات تراریخته

یکی از بحث برانگیزترین مباحث سالهای اخیر، موضوع محصولات تراریخته بوده است، مسائل مربوط به تولید، مصرف و واردات این محصولات مخالفان و موافقان زیادی دارد که هر گروه از این افراد نیز دلایل خاص خود را برای مباحثی که عنوان میکنند، دارند.

در این میان در دیماه امسال نمایندگان مجلس، دولت را موظف به تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی زراعی، دامی و آبزی به میزان ۹۵ درصد تا پایان سال ۱۴۰۰ کردند که در همین راستا ممنوعیت هرگونه رهاسازی، تولید، واردات و مصرف محصولات تراریخته، بدون مجوز مراجع قانونی و رعایت مقررات و موازین ملی و بینالمللی به تصویب رسید و  دولت موظف شد اقدام لازم برای آزمایش مواد غذایی وارداتی و فرآوردههای غذایی وارداتی را جهت تشخیص مواد تراریخته به عمل آورد و با اطلاع رسانی، مردم را از مواد غذایی تراریخته با خبر ساخته و خطرات احتمالی این مواد را بر اساس آزمایشات معتبر معلوم نماید؛ در همین زمینه عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی و یکی از موافقان تولید و مصرف محصولات تراریخته در گفتگوی تفصیلی از اقدام اخیر نمایندگان مجلس انتقاد کرد و تراریختها را تولیداتی در راستای حفظ محیط زیست و تامین امنیت غذایی عنوان کرد که مشروح این گفتگو از نظر گرامیتان میگذارد؛

جنجال بر سر تولید، واردات و مصرف محصولات تراریخته ادامه دارد و همچنان عدهای معتقدند این محصولات برای سلامتی انسان مضر هستند. شما موافق این مواضع هستید؟

کلانتری: هنوز بعد از حدود ۲۲ سال ارقام تراریخته در دنیا تولید میشود و در حال حاضر سطح زیرکشت  این محصولات  از حدود ۲۰۰ میلیون هکتار نیز بالاتر رفته است؛ علی رغم تحقیقات فراوانی که از نظر بهداشتی و پزشکی در دنیا درباره این محصولات انجام شده یک گزارش دال بر اینکه تراریختهها  برای سلامتی انسان خطرناک هستند، وجود ندارد.

مخالفان هم میگویند که هیچ مدرکی وجود ندارد تا نشان دهد این محصولات بی خطر هستند.

کلانتری: در این زمینه میتوان یک مثال زد، درباره پارازیتها نیز چنین بحثی مطرح است که برخی عنوان میکنند این امواج برای سلامتی انسان مضر هستند؛ اما سوال اینجاست که چرا وقتی این بحث پیش کشیده میشود عدهای فورا جا میزنند؟  چرا وقتی مسئولی اعلام میکند پارایزیتها برای سلامت انسان خطرناک هستند بلافاصله او را وادار به سکوت میکنند؟ چون کسانی که پشت این ماجرا قرار دارند افراد پرنفوذی هستند، صاحبان سیستم مخابرات هستند، کسانیاند که دهها هزار میلیارد تومان پول از مردم دریافت میکنند. اما تراریختهای که هیچ گزارشی علیه آن وجود ندارد، چرا باید محکوم شود؛  تغییرات ژنتیکی همواره در طبیعت اتفاق میافتد، این ارقامی که الان اصلاح شدهاند و ما آنها را در طبیعت میبینیم به تدریج تکامل پیدا کردهاند، تراریخته نیز در راستای تکامل است.

افرادی که به تراریختهها انتقاد دارند اگر میتوانند  یک مورد گزارش بیاورند که محصولات تراریخته برای بهداشت و سلامتی مردم خطر آفرین است، اگر توانستند این کار را انجام دهند  اصلا ممنوع کنند، اما کاری که این افراد الان انجام میدهند  پیشداوری و قصاص قبل از جنایت است.

پس شما معتقدید مسائل دیگری پشت پرده وجود دارد و مطرح کردن بحث سلامت و بهداشت بهانه است؟

کلانتری: بنده فکر میکنم این کارها دلایل اقتصادی دارد، اگر الان مردم نخواهند روغن تراریخته مصرف کنند باید روغن را به دو برابر قیمت فعلی خریداری کنند یا مثلا گوشت مرغ را باید به ۳ برابر قیمت کنونی آن بخرند. برخی افراد اقداماتی انجام میدهند که آدم شک میکند آیا در راه خدا این مصوبات را میگذرانند یا پشت پرده چیزهای دیگری است که ما متوجه آنها نمیشویم؟ این اقدامات یا از روی نا آگاهی است و یا پشت آنها آگاهیهای زیاد اقتصادی وجود دارد.

قطعا کسانی که در مقام نمایندگان مجلس قرار دارند نمیتوانند تا این حد از این مباحث بی اطلاع باشند.

کلانتری: شاید خیلی از نمایندگان محترم  که به این طرح رای دادند مفهوم تراریخته را نفهمیدهاند.

چه کسانی پشت این ماجرا قرار دارند؟ به اعتقاد شما کدام گروه از به نتیجه نرسیدن بحث تولیدات تراریخته سود میکنند؟

کلانتری:محصولات تراریخته در دنیا در راستای حفظ محیط زیست تولید میشوند نه به منظور افزایش تولید؛  محصول تراریخته برای کاهش مصرف سم بوجود آمده و  کمپانیهای سمسازی ممکن است پشت پرده این ماجرا باشند تا اجازه ندهند که تولید این محصولات به سرانجام برسد.

اما مخالفان نظری کاملا متفاوت دارند و معتقدند محصولات مذکور برای محیط زیست خطرآفرین هستند.

کلانتری: همانطور که اشاره کردم این محصولات برای حفظ محیط زیست ایجاد شدهاند به عنوان مثال برنج تراریختهای که در ایران در سطح علمی و تحقیقاتی تولید و در انبار ذخیره شده مقاوم به کرم ساقه خوار برنج است، درحالی که هم اکنون برای مبارزه با کرم ساقه خوارهکتاری ۱۵ تا ۲۰ کیلو سم مصرف میشود.

مخالفان تراریخته همواره از عدم برچسبگذاری بر روی این محصولات علیرغم معاهده ایمنی زیستی کارتاهنا  و مشخص نبودن تراریخت بودن آنها برای مصرفکنندگان انتقاد میکنند و این مساله را دلیلی برای عدم سلامت محصولات مذکور عنوان میکنند، نظرتان در این زمینه چیست؟

کلانتری: ما موافق هستیم که بر روی این محصولات برچسب تراریخت زده شود، چون این حق مشتری است که بداند؛ شاید فردی تمایل به مصرف تراریختهها نداشته باشد یا بالعکس؛ این حق مصرف کننده است که انتخاب کند.

یکی دیگر از مواردی که همواره مطرح میشود این است که واردات محصولات تراریخته به کشور بیش از یک دهه کتمان شده، آیا این دلیلی برای عدم سلامت محصولات مذکور نیست؟ دلیل این اتفاق چه بوده است؟

کلانتری: چون طی آن سالها کسی در این زمینه چیزی نپرسیده که جواب داده شود.

همچنین گفته میشود بسیاری از کشورها محصولات تراریخته را تولید و سپس صادر میکنند اما خود از این محصولات استفاده نمیکنند.

کلانتری: عدهای این حرف را میزنند اما اینگونه نیست تمام کشورهایی که تراریخته تولید میکنند مازاد آن را صادر میکنند ضمن اینکه در اروپا هم کشت این محصولات ممنوع نیست و انجام میشود این بحثها، حرفهای بیسندی است که عدهای عنوان میکنند.

مقاومت و جلوگیری از ورود محصولات تراریخته به کشور تبعاتی در پی دارد؟ ممکن است مشکلاتی ایجاد کند؟

کلانتری: قیمت مواد غذایی در ایران به اندازه کافی گران است و مردم به اندازه کافی سوتغذیه دارند، ما  از سویی میگوییم کشاورزان ایرانی  باید با دنیا رقابت کنند، از یک سو آنها را از کشت محصولات تراریخته منع میکنیم.

به اعتقاد بنده این سیاستها، سیاستهایی غیراجرایی است که تصویب میشود، هشتاد درصد دانهای وارداتی به کشور تراریخته است، سویای  و ذرت وارداتی تراریخته هستند اگر ما  بخواهیم برای این محصولات جایگزین پیدا کنیم باید با ۳ برابر قیمت آنها را تامین نماییم که همین امر موجب افزایش چشمگیر قیمت تمام شده مواد غذایی خواهد شد بنابراین میتوان گفت عده ای در کشور هستند که نمیدانند چه کاری میخواهند انجام دهند.

ایران جزو ۱۰ کشور گران دنیا در زمینه مواد غذایی است که مردم  با دلار ۴ هزارتومانی موادغذایی تهیه میکنند و میخورند، درحالی که از نظر سرانه تولید ناخالص ملی ما جز ۵۰ کشور اول دنیا هم نیستیم، نتیجه این امر آن است که دهکهای پایین جامعه دچار سوتغذیه خواهند شد و این مساله اجتناب ناپذیر است؛ قیمت مواد غذایی بالا و  درآمدها پایین است بنابراین احتمال دارد دهک اول جامعه از پرخوری سوتغذیه بگیرد چون درآمدهاشان خیلی بالاست و  اختلاف طبقاتی در جامعه زیاد است. ضمن اینکه دهکهای پایین هم از گرسنگی و کم خوری دچار سوتغذیه میشوند. غذا در کانادا و آمریکا  بسیار ارزان تر از ایران است، درحالی که درآمد سرانه آنها  ۱۰ برابر ماست.

با این وجود، اجرای مصوبه اخیر مشکلات زیادی را برای جامعه به وجود خواهد آورد؟

کلانتری: این مصوبات نمیتواند دائمی باشد، خود این افراد هم بعدها متوجه میشوند که باید مصوباتشان را تغییر بدهند.

آقای کلانتری، بحث تولیدات ارگانیک نیز طی سالهای اخیر در کشور ما مورد توجه قرار گرفته، با توجه به اینکه محصولات ارگانیک میتواند تا حد زیادی به ارتقای سلامت جامعه کمک کنند، آیا بهتر نیست که به سمت تولید این محصولات حرکت شود؟

کلانتری: این بحث یکی از نکات انحرافی است که در کشور ما مطرح میشود، در بخش محصولات زراعی،  در خاکی که عمق مفید  آن حدود ۲۰ سانتی متر است، مقدار مواد آلی موجود در آن کمتر از نیم درصد است و آب مورد نظر برای کشت ارگانیک را هم ندارد، اگر بخواهیم کشت ارگانیک انجام دهیم یک سوم تا  یک چهارم محصول فعلی را برداشت خواهیم کرد.

البته این نکته را نیز باید مورد اشاره قرار داد که در ایران برخی محصولات تا حدودی ارگانیک هستند که از جمله آنها میتوان به انار، مرکبات جنوب، بخشی از تولید خرما وهمچنین بخشی از تولید زیتون اشاره کرد اما برای محصولاتی مانند  گندم، پنبه، چغندر و  سیب زمینی اگر  کود و سم مصرف نکنید تولید محصول کمتر از یک چهارم میشود.

با این توصیف، یعنی تولید ارگانیک تمام محصولات، نشدنی است؟

کلانتری: غیرمنطقی است؛ کسانی که این کارها را انجام میدهند و چنین بحثهایی را مطرح میکنند، قصد دارند درهای واردات بیشتر را باز کنند؛ البته بنده  مخالف واردات و یا صادرات نیستم اما این افراد به دنبال آن هستند که با اجرای سیاستهای غیرمنطقی، مقدار تولیدات را کاهش دهند با وجود حجم کلان آبی که در این حوزه مصرف میشود. جز در منطقه کوچکی از گلستان، میکرو کیلومترهایی در غرب کشور، زراعت ارگانیک در نقاط دیگر امکان پذیر نیست.

از دیگر مواردی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی به آن اشاره کردهاند، تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی زراعی، دامی و آبزی به میزان ۹۵ درصد تا پایان سال ۱۴۰۰ است، نظرتان در این زمینه چیست؟

کلانتری: اینکه عنوان شده تا سال ۱۴۰۰ باید در محصولات اساسی به خودکفایی ۹۵ درصدی رسید حرف غیرمنطقی و نامعقولی است، با کدام آب قرار است این اتفاق رخ دهد؟ مشکل اینجاست که وقتی قانون نوشته میشود منابع کشور چه طبیعی و چه مالی مورد توجه قرار نمیگیرد.

آیا در نگارش قانون به این مهمی، با وزارتخانههای مربوطه از جمله وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو مشورتی نشده است!؟

کلانتری: خیر؛ وزارت نیرو اعلام کرده که در طول برنامه ششم مصرف آب باید ۱۱ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند، از طرفی با اصلی رو به رو است که نمیتوان بیش از ۴۰ درصد آب های تجدید پذیر کشور  را مصرف کرد  ضمن اینکه درحال حاضر میزان آبهای تجدیدپذیر کشور به ۸۸ میلیارد مترمکعب رسیده است بنابراین حتی اگر ما ۵۰ درصد منابع آب های تجدیدپذیرمان را مصرف کنیم قادر به مصرف بیش از ۴۴ میلیارد متر مکعب آب نخواهیم بود.

این درحالی است که براساس آمار وزارت نیرو ما هم اکنون ۹۷ میلیارد مترمکعب آب مصرف می کنیم، که عمده آن نیز از ذخایر است بنابراین داریم ذخایرمان را هم تمام میکنیم؛ سرمایه گذاری مناسبی هم در این زمینه انجام نشده بنابراین خودکفایی ۹۵ درصدی چگونه امکان پذیر خواهد بود؟ آیا میخواهند ظرف برنامه ششم توسعه مملکت را بخشکانند!؟

مسئولان وزارت جهادکشاورزی نیز از خود اتکایی در محصولات اساسی سخن میگویند آیا افزایش ضریب خوداتکایی در محصولاتی مانند دانههای روغنی نیز امکانپذیر نیست؟

کلانتری: اینکه عنوان میشود ما به دنبال خود اتکایی ۷۰ درصدی در تولید روغن هستیم حرف منطقی نیست، ۲۰ سال است که در کشور ما صحبت از خوداتکایی ۵۰ درصدی در این زمینه مطرح شده اما تاکنون این عدد به بیش از ۱۲ درصد نرسیده است.

اگر بخواهیم با مصرف ۴۰ درصد آب فعلی در راستای توسعه پایدار حرکت کنیم و میزان تولیدات کشاورزی را از ۹۲ میلیون تن به حدود ۱۳۰ میلیون تن برسانیم، به عبارتی مصرف آب را به نصف کاهش و میزان تولیدات را ۵۰ درصد افزایش دهیم باید بهرهوری آب را ۳ برابرکنیم، شرط این کار هم سرمایهگذاری است که ما اعتبار مورد نیاز را نداریم.

۲۰ سال است که در کشور ما صحبت از خوداتکایی ۵۰ درصدی در این زمینه مطرح شده اما تاکنون این عدد به بیش از ۱۲ درصد نرسیده است

چه میزان سرمایه برای تحقق این هدف نیاز داریم؟

کلانتری: برای این کار باید حداقل بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری شود، این مبلغ از کجا قرار است تامین شود؟ حتی اگر تامین شود، در این مدت کم و طی ۵ سال چگونه و با چه توان فنی میخواهند این سرمایه گذاری را انجام دهند؟ این کار نیاز به ۱۰ تا ۱۲ سال زمان دارد.

نویسندگان برنامه ششم یا نمی دانند این برنامه قابل اجرا نیست یا میخواهند مردم را سرکار بگذارند که ما اهداف ایده الیستی تعیین کردیم اما دولت قادر به پیادهکردن آن نبود؛ نوشتن و تصویب  این برنامه تلف کردن وقت مجلس بوده است.

در تولید محصولات دیگر مانند گوشت قرمز چطور؟ آیا امکان رسیدن به خودکفایی وجود دارد؟

کلانتری: کشور این امکان را ندارد که در تولید غلات و پروتئین حیوانی در این زمان محدود و همزمان به خودکفایی برسد، در محصولی مانند گندم چون با حذف یارانه نان؛ مصرف آن کاهش یافته و نیازمان در حال حاضر کمتر از ۱۰ میلیون تن است، با توجهی جزیی میتوان به خودکفایی رسید اما در محصولاتی مانند روغن نباتی، برنج، شیر و گوشت غیرممکن است که ما بتوانیم به این هدف برسیم بعنوان مثال سرانه تولید شیرخام کشور هم اکنون کمتر از ۱۰۰ کیلوگرم است و ما باید این عدد را به ۱۵۰ کیلوگرم برسانیم. اصلا امکان تولید علوفه خشبی مورد نیاز را نداریم چون اصلا در این بخش سرمایهگذاری نشده است.

اگر سرمایه گذاری و تکنولوژی روز پیاده شود با همین مقدار آب محدود هم میتوان تولید اضافه داشت اما سرمایه کجاست!؟ اگر ما بتوانیم سالی ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان در این بخش سرمایهگذاری کنیم ظرف ۷ تا ۸ سال آینده چنین اتفاقاتی رخ خواهد داد اما در شرایط فعلی؛ هرگز.