سه سناریو برای الحاق ایران

هرچند ایران سالها است درصدد الحاق به WTO است، اما سیاستهای رئیسجمهور جدید ایالاتمتحده، نگرانیهایی درباره توسعه تجارت آزاد با دنیا بهوجود آورده است. بهگونهای که نگاههای دوسویهای از جانب کارشناسان و فعالان اقتصادی درخصوص تاثیر ترامپ بر الحاق ایران به WTO وجود دارد. برخی کارشناسان با نگاهی خوشبینانه به حضور ترامپ در کاخ سفید اعتقاد دارند که تاجر بودن رئیسجمهوری آمریکا، میتواند برای الحاق ایران، امیدوارکننده باشد. چراکه کار تجارت با تجارت آزاد گره خورده و قطعا ترامپ بهعنوان یک تاجر نمیخواهد از سایر رقبای خود عقب بماند. از طرفی برخی دیگر نیز بر این باورند که سیاستهای ترامپ، روند عضویت ایران در سازمان WTO را پیچیدهتر خواهد کرد. البته عدهای هم معتقدند هنوز برای اظهارنظر در این مورد زود است چراکه شرایط کنونی الحاق ایران به WTO فعلا نیازمند یکسری فعالیتهای داخلی است.

الحاق ایران بهعنوان بزرگترین اقتصاد خارج از سازمان تجارت جهانی (WTO) که با سابقه 20 ساله فعالیت این سازمان مطابقت دارد، هنوز به نتیجه نرسیده است. طولانی شدن فرآیند الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی از دو بعد قابل بررسی است. به اعتقاد کارشناسان، یک بعد این قضیه به حل مسائل سیاسی و اجماع و حمایت اعضای سازمان تجارت جهانی مربوط میشود. بعد دیگر این موضوع از جنبه اقتصادی قابل بررسی است؛ بهطوریکه ایران باید در تنظیم رژیم تجاری کشور که نقش تعیینکنندهای برای الحاق به سازمان مذکور دارد، گروه کاری مرتبط با الحاق را قانع کند. پس از اجرای برجام، بسیاری از کارشناسان پیشبینی کردند که همکاری اقتصادی با دنیا و فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی با سرعت بیشتری طی خواهد شد. بهگونهای که در آخرین نشست سازمان تجارت جهانی نیز توماری با امضای بیش از 60 کشور عضو WTO به هیات رئیسه این سازمان داده شد که براساس آن کشورهای امضاکننده خواهان تسریع در الحاق ایران به این سازمان شدند.

اما سیاستهای ترامپ، رئیسجمهوری جدید آمریکا، نگرانیهای جدیدی را در کنار نواقص و موانع دیگر برای الحاق، بهوجود آورده است. سیاستهایی که به نظر میرسد نافی تجارت آزاد است. گروهی از قانونگذاران دو حزب عمده سیاسی آمریکا سال گذشته کاخ سفید را در مخالفت با پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی تحت فشار گذاشتند و عنوان کردند این اقدام موجب محدودیت در توانایی آمریکا در وضع تحریمهایی علیه ایران در آینده میشود. اظهار نظر اخیر کارشناسان نشان میدهد سیاستهای اقتصادی دونالد ترامپ میتواند موجب بزرگترین تغییر در مبادلات تجاری آمریکا با جهان برای دههها شود. چرا که او تهدید کرده تعدادی از توافقهای مبتنی بر تجارت آزاد را لغو خواهد کرد؛ تا جایی که حتی پیشنهاد خروج آمریکا از سازمان تجارت جهانی را مطرح کرده بود.

کارشناسان معتقدند اگرچه آمریکا در تمامی این سالها همواره تلاش کرده، مانع از حضور ایران بهعنوان عضو رسمی در سازمان تجارت جهانی شود، اما پس از برجام، فرصتی فراهم شد تا مسوولان ایرانی مذاکرات خود را بهطور غیررسمی با آمریکا و کشورهای عضو این سازمان از سربگیرند، اما متاسفانه اقدامی برای انجام این کار صورت نگرفت. حتی شاهد بودیم آمریکا بهعنوان مخالف اصلی الحاق ایران به این سازمان، در فضای بهوجود آمده در پسابرجام، برای پیوستن ایران به WTO مخالفتی نکرد و حتی سکوت پیشه کرد که این میتوانست سینگال مثبتی به مسوولان ما باشد تا از این فرصت استفاده کنند، این در شرایطی است که هیچ اقدامی از سوی مقامات ایرانی صورت نگرفت. این گروه، علت ناکامی ایران در پیوستن به این سازمان مهم تجاری جهان را وجود برخی ناهماهنگیها بین مسوولان داخلی کشور عنوان میکنند. به گفته آنها، وزارت صنعت، معدن و تجارت بهعنوان متولی تجارت کشور از یکسو و وزارت امور خارجه بهعنوان متولی دستگاه سیاسی کشور از سوی دیگر، در این زمینه کوتاهی کردند و قادر نبودند این موضوع را از طریق دیپلماسی سیاسی و اقتصادی پیش ببرند.

به گفته آنها، با روی کار آمدن دونالد ترامپ، رئیسجمهور جدید آمریکا، قطعا مسیر الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی پیچیدهتر از قبل خواهد شد. زیرا ترامپ همواره در سخنرانیهای انتخاباتی خود موضع روشنی در مخالفت با برجام از خود نشان داده بود، بهگونهای که حتی بسیاری از مشاوران وی، نظر مثبتی نسبت به توافق هستهای ایران با کشورهای 1+5 نداشتند. در چنین حالتی وضعیت پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی دشوار خواهد بود. از این رو، قطعا اتخاذ سیاستهای غلط رئیسجمهور آمریکا، تجارت آزاد جهان را با چالش روبهرو خواهد کرد و انعکاسی که میتواند برای ایران به همراه داشته باشد، این است که الحاق ایران با WTO با وجود سیاستهای دولت ترامپ با مشکل جدی مواجه خواهد بود. البته در این میان نمیتوان نقش کشورهای عربی به خصوص عربستان را در سنگاندازی برای الحاق به این سازمان نادیده گرفت.

از این رو، به گفته کارشناسان، تنها راهی که پیش روی ایران باقی میماند این است که وزارت امور خارجه بستر را برای رایزنی با دولت آمریکا و سایر کشورها فراهم کند تا کارشناسان اقتصادی کشور نیز آماده رایزنی برای حل و فصل این مشکل شوند. هفته گذشته با حضور محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه در اتاق بازرگانی تهران، بخش خصوصی نیز رسما خواهان ورود این عضو کابینه دولت برای رایزنی با همتایان خارجی خود به منظور جلب رضایت آنها برای الحاق ایران به WTO شد. فعالان بخش خصوصی بر این باورند که دستگاه سیاست خارجی به همراه سایر مقامات ارشد کشور میتوانند در این باره کمک کنند.

نواقص داخلی الحاق

اگرچه 20 سال از زمان تاسیس سازمان تجارت جهانی میگذرد، اما منافع و زیادهخواهی کشورهای غربی و آمریکا از یکسو و کم و کاستهای اقتصادی کشورمان از سوی دیگر، دست به دست هم داده تا همواره برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی سنگاندازی شود. زیرساختهای گشوده شدن مرزهای ایران برای ورود به فضای بینالمللی و تجارت آزاد هنوز آنطور که انتظار میرود فراهم نیست؛ تسهیل فضای کسبوکار و به روزرسانی استانداردهای کشور از جمله این زیرساختها است. از سویی تسلیم رژیم تجاری ایران هم یکی از موارد دیگری است که پیشنیاز ورود به مذاکره برای الحاق است. این پیشنیاز مهم و ضروری، هنوز تکمیل نشده و همین تعلل، میتواند روند الحاق را نیز طولانیتر کند؛ بنابراین برخی اعتقاد دارند هنوز برای پرداختن به تاثیر ترامپ در الحاق ایران به WTO زود است؛ چراکه اقدامات داخلی برای الحاق، هنوز انجام نشده است.

تجارت ترامپ

در کنار اظهاراتی که نشان میدهد حضور ترامپ در کاخ سفید میتواند روند پذیرش عضویت ایران را در سازمان تجارت جهانی با مشکل مواجه کند، برخی از دیدگاهها نیز حاکی از آن است که ترامپ بهعنوان یک تاجر، نمیتواند اعتقاد خود را به تجارت آزاد از دست دهد. چراکه تاجر و تجارت آزاد دو جزء لاینفک هستند و تجارت، محدودیت نمیشناسد. این گروه معتقدند ترامپ یک تاجر موفق است و قطعا از رقبایش جا نمیماند. در دوره تحریمها بازار بزرگ ایران به ناچار در اختیار کشورهای بلوک شرق آسیا و چین قرار گرفته بود. در این شرایط، آمریکا نتوانسته سهمی از این بازار وسیع داشته باشد و از سایر رقبای خود جا مانده است. حال با توجه به گشایشهای بینالمللی، چشمپوشی از بازار ایران برای آمریکاییها سخت است و ترامپ بهعنوان یک تاجر قطعا با مزیتهای ایران آشنا است. از این رو این امکان وجود دارد که منفعتخواهی ترامپ، در الحاق ایران تاثیر مثبت بگذارد.