خطر ایجاد انحصار

مهمترین تاثیر برجام در صنعت خودرو، انعقاد قراردادهای جدید خودرویی با طرفهای فرانسوی است. شرکت ایران خودرو با شرکت پژو سیتروئن (پژو) انعقاد قرارداد داشته است و شرکتهای سایپا و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) به ترتیب با شرکتهای پژو سیتروئن (سیتروئن) و رنو انعقاد قرارداد خواهند داشت. این مقاله سعی دارد تهدیدات و فرصتهای پیش رو در اثر انعقاد قراردادهای پسابرجامی صنعت خودروی کشور را با نگاهی منصفانه تحلیل کند. با توجه به نبود دسترسی به قراردادهای جدید خودروسازان داخلی با شرکت پژو سیتروئن، تحلیلها براساس اطلاعات رسانهها و مصاحبههای مدیران دو شرکت ایران خودرو و سایپا انجام گرفته است.

فرصتها

سرمایهگذاری مشترک میتواند آثار مثبت جذب سرمایهگذاری خارجی شامل ارتقای بهرهوری، توسعه صادرات و انتقال فناوری را به همراه داشته باشد. قرارداد جدید منعقدشده فی مابین شرکت خودروسازی ایران خودرو و شرکت پژو سیتروئن برخلاف رویه قبل که بهصورت لایسنینگ (تحت لیسانس) بود این بار بهصورت سرمایهگذاری مشترک (JV) در قالب تاسیس یک شرکت مشترک به نام ایکاپ، اقدام به تولید خودرو در سه مدل 208، 2008 و 301 میکند. سرمایهگذاری مشترک ایران خودرو و پژو سیتروئن از سه وجه حائز اهمیت است؛ اول، میتواند بهعنوان عامل بازدارنده از ترک ناگهانی و یکباره کشور در هنگام بروز مسائلی همچون تحریم عمل کند؛ چراکه طرف خارجی قرارداد به راحتی حاضر به ترک سرمایه خود نخواهد بود. دوم، همراستا با سیاستهای اقتصاد مقاومتی، الزام ساخت 40 تا 80 درصد ساخت داخل طی یک دوره سه ساله، بهعنوان یک سیاست کلی در همه قراردادها میتواند تحرک قطعه سازان داخلی و رونق نسبی این صنعت را در پی داشته باشد و سوم زمینه انتقال دانش فنی در این ساختار تسهیل میشود.

سیاست صادراتی که در قراردادهای جدید خودرویی مدنظر است بهعنوان نمونه الزام به صادرات 30 درصد از تولیدات سالانه شرکت سرمایهگذاری مشترک ایکاپ در شبکه صادراتی شرکت پژو سیتروئن به مدت پنج سال، این امکان را فراهم میکند تا ضمن کسب تجربه بتوان تغییر رویکرد به سمت رویکرد صادرات محور در کل صنعت خودرو کشور ایجاد کرد. از طرفی قراردادی که بین دو شرکت خودروسازی سایپا و پژو سیتروئن نهایی خواهد شد نیز بهصورت سرمایهگذاری مشترک با سهم آورده شرکت سایپای کاشان از طرف شرکت سایپا خواهد بود؛ البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که ظرفیت تولید محصولات قبلی که در این شرکت تولید میشد تغییری چندانی نخواهد کرد. سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) نیز با قراردادی نسبتا مشابه با دو قرارداد شرکتهای خودروسازی داخلی با شرکت پژو سیتروئن، بهعنوان سهم آورده خود برای انعقاد قرارداد، شرکت بنرو را به رنو پیشنهاد داده است تا آنها نیز بهصورت سرمایهگذاری مشترک شرکتی را تاسیس کنند.

تهدیدات

مهمترین تهدیدی که در اثر انعقاد قراردادهای خودرویی دو شرکت سایپا و ایران خودرو با پژو سیتروئن، صنعت خودروی کشور را تهدید میکند ایجاد انحصار برای طرف خارجی و اخلال در رقابت پذیری واقعی در داخل است. بر این اساس، مصادیق و چگونگی تاثیرگذاری آنها بر صنعت خودرو کشور بهطور مختصر در ادامه اشاره میشود. اگرچه شرکت پژو سیتروئن از دیدگاه سهامداری یک شرکت واحد و از دیدگاه تولید محصول دو شرکت مجزاست اما شراکت همزمان دو خودروساز اصلی داخلی سایپا و ایران خودرو با آن میتواند به نوعی برای شرکت پژو سیتروئن ایجاد انحصار کند. که این نوع مشارکت، امتیاز ویژهای برای یک شریک خارجی است که آن را در موقعیت انحصاری قرار میدهد و احتمال سوءاستفاده را افزایش میدهد که خود مغایر بند «ج» از فصل دوم قانون حمایت و تشویق سرمایهگذاری خارجی (FIPPA) است. از طرفی براساس دستورالعمل صدور جواز تاسیس برخی رشتههای صنعتی و معدنی که شامل خودروهای سواری و تجاری نیز میشوند شراکت هر شرکت خارجی صرفا با یک شرکت داخلی مجاز است بنابراین انعقاد قرارداد شرکت پژو سیتروئن بهطور همزمان با دو شرکت سایپا و ایران خودرو مغایر با این دستورالعمل بوده و عملا از مصادیق انحصار محسوب میشود.

ماده 44 از فصل تسهیل رقابت و منع انحصار سیاستهای اصل 44 بهطور مشخص هر آنچه را که اخلال در رقابت باشد ممنوع میداند که از مصادیق آن میتوان به نحوه قیمتگذاری محصولات و نحوه تعیین آن بهطور مستقیم یا غیرمستقیم توسط شرکت خارجی طرف قرارداد با هر دو خودروساز اصلی داخلی اشاره کرد که در صورت نبود یک ساز و کار نظارتی دقیق با توجه به نحوه قیمتگذاری شورای رقابت براساس costplus، زمینه اخلال در رقابت به وجود میآید. با توجه به بدعهدی شرکت پژو در زمان تحریم و ترک یکباره کشور، استفاده از روشهایی که در صورت تکرار چنان شرایطی، صنعت خودرو به شرایط قبل بر نگردد، ضروری است. تولیدات جدید دو خودروساز داخلی سایپا و ایران خودرو براساس آنچه که اعلام شده است و براساس اعلام شرکت پژو سیتروئن همگی از پلتفرم مشترک (PF1) استفاده میکنند، اگر چه این روش در کاهش هزینه شرکتهای خودروسازی روش مرسومی است، اما استفاده هر دو شرکت اصلی داخلی از یک پلتفرم مشترک در هنگام بروز مسائلی همچون تحریم، هر دو خودروساز را دچار مشکل میکند.

شرکت بنرو متعلق به شرکت سایپا است و این ابهام وجود دارد که چگونه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) از آن بهعنوان آورده برای سرمایهگذاری مشترک با رنو نام برده است. با توجه به آنکه خودرو در تقسیمبندی جزو گروه «2» از ماده (2) اصل 44 قانون اساسی قرار دارد و طبق تبصره «1» بند «ب» از ماده (3) اصل 44 قانون اساسی که قلمرو فعالیتهای اقتصادی دولت را مشخص کرده است به دولت تنها به میزانی اجازه سرمایهگذاری در موضوعات این گروه داده شده است که سهم دولت از این فعالیتها در بازار بیشتر از 20 درصد نباشد. این ابهام وجود دارد که شرکت ایدرو بهعنوان نماینده دولت میتواند چنین قراردادی را منعقد کند؟

جمعبندی

شرکتهای صاحب نام در خودروسازی جهان برای ورود و سرمایهگذاری در صنعت خودروی هر کشوری علاوه بر بررسی ویژگیهای بازار و سلایق و فرهنگ آن کشور، به امنیت سرمایهگذاری در آن کشور نگاه ویژهای دارند. با توجه به اینکه ریسک سرمایهگذاری در کشور بالا و محیط سرمایهگذاری همچنان ناشفاف است، بسیاری از شرکتهای بزرگ خودروسازی بر سر دوراهی ماندهاند و بنابراین در شرایط فعلی کشور اگرچه قرارداد دو خودروساز داخلی با یک شرکت خارجی باعث ایجاد شرایط شبه انحصاری میشود اما با نگاه واقعبینانه بهرغم همه تهدیدات و ابهامات، میتوان آن را گامی رو به جلو و در جهت پیشرفت خودروسازی کشور برآورد کرد. ضروری است با ادامه شرایط پایدار و اعتماد شرکتهای بزرگ خودروساز به خودروسازی و بازار خودروی ایران و با توجه به ظرفیتهای موجود در صنعت خودرو کشور، زمینه ورود خودروسازان آلمانی و ژاپنی نیز فراهم شود تا در کنار خودروسازان فرانسوی در یک بازار رقابتی و به دور از انحصار در ایران فعالیت کنند که نتیجه آن ارتقای کمی و کیفی صنعت خودروی کشور خواهد بود.