نبرد با خام فروشی با توسعه صنعت پتروشیمی

فاز دوم پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید هفته گذشته با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری، بیژن زنگنه وزیر نفت، مرضیه شاهدایی معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی، استاندار خوزستان و نماینده ماهشهر در مجلس شورای اسلامی افتتاح شد، آن هم در روزهایی که صنایع بزرگ کشور میکوشند با شعار «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» همسو شوند. در این میان طرحهای بسیاری در عرصههای گوناگون اقتصادی کشور افتتاح شده و پالایشگاههای پتروشیمی، گل سرسبد این طرحها هستند.
شعلههای برافراشته بر فراز پالایشگاههای بندر ماهشهر، نشان از غیرت تولیدکنندگان داخلی دارد؛ آنان که در طول شبانهروز میکوشند تا در این عرصه گامهای مؤثری برداشته شود و مصداق آن پتروشیمی کارون در تولید محصولات منحصربهفردی است که در خاورمیانه رقیب ندارد.

واحد «متیل دی فنیل دی ایزوسیانات» (MDI) کارون منحصربهفرد است و از نظر کیفی تنها چند شرکت صاحب نام بینالمللی با آن قابلرقابتاند. فاز 2 پتروشیمی کارون دارای پنج واحد است که عملیات پیش راهاندازی و راهاندازی آن از آبان سال 1394 با راهاندازی کامل 2 واحد آن در آذر همان سال آغاز شد و عملیات پیش راهاندازی و راهاندازی سه واحد باقیمانده از اردیبهشت امسال آغاز و در نهایت با تولید محصول ام.دی. آی (MDI) در گریدهای مختلف در فاز دوم شرکت پتروشیمی کارون به بهره برداری کامل رسید.
با تکمیل واحد ام.دی. آی (MDI) از خروج 300 میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری میشود. همچنین قرار است تولید در سال 96 به ظرفیت پایدار برسد. ظرفیت اسمی هر یک از فازهای کارون، 40 هزار تن است و این شرکت تنها تولیدکننده تی.دی. آی (MDI) در خاورمیانه به شمار میرود؛ از این محصول در تولید اسفنج استفاده میشود.

ام.دی. آی (MDI) نیز در آسیای غربی و خاورمیانه، تنها در ایران تولید میشود و در تولید اسفنجهای سخت کاربرد دارد. شرکت پتروشیمی تخت جمشید نیز در سایت 2 منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی واقع است که در فاز نخست 50 هزار تن شامل اس.بی.آر (SBR) و پی.بی.آر (PBR) را در چرخه تولید دارد. واحد پی.بی.آر (PBR) با ظرفیت 35 هزار تن در سال و با سرمایه گذاری 2 هزار و 540 میلیارد ریال و اشتغالزایی 700 نفر در زمان ساخت و 200 نفر در زمان بهره برداری است. تولیدات این واحد برای تأمین مواد اولیه صنایع لاستیکسازی مورد استفاده قرار میگیرد و لیسانس واحد پی.بی.آر (PBR) از سوی شرکت اسپک، بومی سازی شده است.

خوراک مورد نیاز پتروشیمی تخت جمشید شامل منومر 1 و 3 بوتادین و استایرن است که به ترتیب از پتروشیمی امیرکبیر بهوسیله خط لوله و پتروشیمی پارس با تانکر تأمین میشود. همچنین عمده یوتیلیتی (سرویسهای جانبی) مورد نیاز این طرح شامل بخار، آب خنک کننده توسط واحدهای احداثی در داخل شرکت تأمین میشود و سایر سرویسهای جانبی از قبیل برق از پتروشیمی فجر تأمین خواهد شد. شرکت پتروشیمی تخت جمشید با نگاه ویژه به ملاحظات زیست محیطی در زمینه کاهش تولید آلایندههای هوا، بهینه سازی و کاهش مصرف انرژی بر اساس استانداردهای روز، طراحی شده و از یک واحد تصفیه پساب بومی بسیار پیشرفته با سرمایه گذاری افزون بر 500 میلیارد ریال برخوردار است.

اولویتهای نخست کشور

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری در آیین بهره برداری از فاز 2 پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید گفت: راهاندازی 12 طرح پتروشیمی براساس سیاستهای اقتصاد مقاومتی در سال اقدام و عمل از اولویتهای نخست کشور بود که تعدادی به بهره برداری رسیدهاند و بقیه هم به زودی افتتاح خواهند شد. درون زا بودن، برون گرایی، دانش بنیان بودن و مردمی بودن، از مشخصه سیاستهای اقتصاد مقاومتی است که صنعت پتروشیمی تمام این مشخصهها را دارد. این صنعت به دلیل استفاده از ظرفیتهای داخل کشور درونزا، به سبب امکان صادرات همه محصولات پتروشیمی، برونگرا و به جهت کاربرد سطح بالای دانش در ایجاد و بهره برداری، صنعتی دانش بنیان است.

خام فروشی این روزها کلیدواژه مشکلات اقتصادی ایران شده و سیاستگذاران اقتصادی در دولت یازدهم هم از ابتدای سکانداریشان تلاش کردند تا مقابل این پدیده ایستادگی کنند که صنعت پتروشیمی نیز، از این قاعده مستثنا نیست.
اسحاق جهانگیری در این زمینه میگوید: صنعت پتروشیمی یکی از صنایعی است که از خام فروشی منابع جلوگیری میکند و بیشترین ارزشافزوده را برای کشور به همراه دارد، همچنین توسعهای صنعت مانند لوکوموتیوی است که دهها رشته دیگر را به دنبال خود فعال میکند.

باید به بخش خصوصی میدان، امنیت و اعتبار داده شود و هنر مدیران کشور باید رفع موانع بخش خصوصی باشد تا با همکاری این بخش، بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور برطرف شود. بسیاری از شرکتهای خارجی علاقهمند به سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران هستند، زیرا در مقطع کنونی ایران میتواند برای دنیا یک کانون توسعه باشد که بسیاری از مشکلات اقتصادی را هم حل میکند. کشور ظرفیت سرمایه گذاری چند صد میلیارد دلاری را دارد.

سال استثنایی

جمهوری اسلامی ایران در صدر کشورهای دارنده ذخایر نفت و گاز جهان قرار دارد و تبدیل این منابع به محصولات نهایی با ارزشافزوده بالا، یکی از سیاستهای راهبردی وزارت نفت است که این رویکرد، صنعت پتروشیمی را در برنامههای توسعهای وزارت نفت در جایگاهی ویژه قرار میدهد.

بیژن زنگنه، وزیر نفت در آیین بهره برداری از فاز 2 پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید دراینباره گفت: امسال سالی استثنایی برای صنعت پتروشیمی است، زیرا افزایش تولید محصولات پتروشیمی سبب ایجاد ارزشافزوده بالاتر شده و درنتیجه تأثیری مثبت بر زندگی مردم داشته است.

طرحهای پلیاتیلن خطی لرستان با ظرفیت 330 هزار تن، اسیدسولفوریک ارومیه با ظرفیت 50 هزار تن، پلیاتیلن خطی مهاباد با ظرفیت 330 هزار تن و طرح اوره و آمونیاک شهدای مرودشت با ظرفیت 1.8 میلیون تن، از طرحهای صنعت پتروشیمی هستند که امسال به بهره برداری رسیدهاند.

در کنار بهره برداری از طرح پلی استایرن تخت جمشید با ظرفیت 80 هزار تن و فاز 2 پتروشیمی کارون که شاهد آن بودیم، فاز 2 گاویان با ظرفیت یک میلیون و 100 هزار تن اتیلن، پلی استایرن انتخاب با ظرفیت 250 هزار تن، پلیاتیلن سبک کردستان با ظرفیت 300 هزار تن، فاز 3 پتروشیمی پردیس با ظرفیت 1.7 میلیون تن آمونیاک و اوره و متانول کاوه با ظرفیت 2.3 میلیون تن به عنوان بزرگترین طرح متانول جهان، از طرحهایی است که به زودی به بهره برداری خواهند رسید.

ظرفیت طرحهایی که تا پایان دولت یازدهم اجرایی میشود، 9 میلیون تن است که با سرمایه گذاری پنج تا 5.5 میلیارد دلار در این طرحها، افزایش تولیدی در همین حدود خواهیم داشت. بهره برداری از فاز 2 پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید در ماهشهر، از نمونههای بارز اقتصاد مقاومتی است. وزیر نفت دراینباره میگوید: این طرحها از مصادیق بارز تکمیل زنجیره تولید است که با تبدیل خوراکهای دریافتی مختلف از واحدهای متفاوت به ارزشافزوده بالاتر علاوه بر ایجاد قدرت برای کشور در صنایع دیگر نیز استفاده میشوند.

برای اجرای 2 طرح بهره برداری شده، استفاده چندانی از صندوق توسعه ملی نشده است، اجرای برجام سبب تأمین 2 میلیارد دلار منابع برای بیدبلند بدون استفاده از صندوق توسعه ملی و با کمک سرمایه خارجی شد. در عسلویه، فضایی برای توسعه و سرمایه گذاری وجود ندارد، از این رو برای ایجاد یک جریان توسعهای، اختصاص زمینی به مساحت حدود سه هزار هکتار در ماهشهر تصویب شد.

جهشی که صنعت پتروشیمی در سالهای 76 و 77 داشت و تولید محصولات صنعت از حدود یک میلیارد دلار به بالای 20 میلیارد دلار رسید، باید تکرار شود و برای تحقق این هدف، شاهد هستیم که ارزش محصولات پتروشیمی از چهار سال گذشته افزایشی حدود 6 میلیارد دلاری داشته است.

واگذاری طرحهای ان.جی.ال به بخش خصوصی، از راهکارهای تسریع تولید خوراک پتروشیمیها و همچنین جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت است، ان.جی.ال 3100، 3200، 2400 و بیدبلند همه در برنامههایی وزارت نفت برای تأمین خوراک پتروشیمیها هستند.

شکوفایی صنعت پتروشیمی با ورود بخش خصوصی

بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی ایران یکی از ارکان توسعهای صنعت رو به رشد به شمار میرود و افزایش سطح همکاری میان بخش خصوصی با شرکت ملی صنایع پتروشیمی میتواند هدفهای پیشبینیشده را برای تولید محقق کند. دراینباره مرضیه شاهدایی، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی، در آیین بهره برداری از فاز 2 پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید، گفت: 2 طرح فاز 2 پتروشیمی کارون و پتروشیمی تخت جمشید از سوی بخش خصوصی داخلی اجرا شده و به بهره برداری رسیده است.

ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی پس از نیمقرن فعالیت رو به رشد، 60 میلیون تن در سال است که سهم ایران از ظرفیت تولید محصولات عمده پتروشیمی در جهان به 2.3 درصد و در خاورمیانه به 22.6 درصد در سال 94 رسیده بود. اکنون 20 مجتمع پتروشیمی با ظرفیت اسمی 26.3 میلیون تن در سال به اضافه یک شرکت ارائه کننده سرویسهای جانبی در منطقه ماهشهر، در حال تولید محصولات پتروشیمی متنوع هستند.

فاز دوم پتروشیمی کارون، یکی از طرحهای اقتصاد مقاومتی صنعت پتروشیمی است که یکی از محصولات این فاز یعنی «متیل دی فنیل دی ایزوسیانات» (MDI) برای نخستین بار در صنعت پتروشیمی کشور تولید میشود و کاربردهای مهمی دارد، از جمله آن تولید «پلی یورتان» هاست.

پلی یورتان در صنایع مختلف نظیر ساختمان، عایق کاری، فوم و اسفنج سخت، قطعات یخچال و اتومبیل، پوششهای صنعتی چسبها و «الاستومرهای اورتان» و صنایع کفش مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین طرح پتروشیمی تخت جمشید، یک طرح پلیمری است که با دریافت خوراک بوتادین و استایرن از سایر مجتمعهای پتروشیمی 30 هزار تن در سال اس.بی.آر (SBR) و 15 هزار تن در سال پی.بی.آر (BPR) تولید میکند، این پروژه با دریافت خوراک از سایر مجتمعهای پتروشیمی درواقع مصداق رویکرد تکمیل زنجیره ارزش، ایجاد ارزشافزوده بیشتر و جلوگیری از خام فروشی است.

این طرح از رویکردهای اصلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در تدوین برنامههایی صنعت پتروشیمی به شمار میرود. محصولات مذکور هم بهطور عمده در صنایع لاستیکسازی، تایر اتومبیل، روکش کابل و سیم کاربرد دارد و امید است در درجه اول باعث رونق صنایع پاییندستی مربوطه و پس از آن باعث افزایش میزان صادرات کشور شود.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای سال آینده برنامههایی را در نظرگرفته است، شاهدایی در این خصوص میگوید: اکنون 22 طرح میان دستی، بالادستی و پاییندستی پتروشیمی در منطقه با ظرفیت حدود 1.5 میلیون تن و سرمایه گذاری 1.3 میلیارد دلاری درحال اجراست که علاوه بر 30 هزار شغل فعلی، 2500 شغل جدید بهطور مستقیم و 4700 شغل غیرمستقیم ایجاد میشود.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی، طرح توسعه منطقه ویژه اقتصادی را در قالب فاز 2 در ضلع شرقی سایت موجود و در مساحتی حدود 3000 هکتار از سوی مشاور در دست مطالعه و بررسی دارد. بر اساس این طرح، زیرساخت لازم برای توسعه طرحهای آینده در منطقه فراهم میشود.

در برنامه ریزی انجام شده درحوزه صنایع بالادست اجرای هفت طرح در منطقه ماهشهر با ظرفیت 5.5 میلیون تن و سرمایه گذاری 4.5 میلیارد دلار پیشبینیشده است که میتواند با تأمین خوراک بیشتر و تقاضای سرمایه گذاران افزایش یابد. وی میگوید: در حوزه صنایع پایین دست هم اکنون مطالعات اقتصادی 70 طرح با سرمایه گذاری حدود پنج هزار میلیارد ریال انجام شده و آماده معرفی و واگذاری به سرمایه گذاران علاقهمند در این حوزه است و تاکنون 14 تفاهمنامه با شرکتهای متقاضی از سوی سازمان منطقه ویژه امضا شده که پنج مورد آن به قرارداد و تحویل زمین انجامیده شده است.