تقاضای سفر در دو کفه نابرابر

با اینهمه، براساس نتایج یک نظرسنجی بیش از نیمی از فعالان گردشگری بر این باورند که سفرهاى داخلى در سال پیشرو، رشد خواهد داشت. طبق گزارش گروه مدیریت ایدههای گردشگری که نتیجه احصای نظرات 1221 فعال گردشگری است، استانهاى خراسان رضوى، مازندران، اصفهان و فارس به عنوان مهمترین مقاصد سفر داخلى ایرانیان عنوان شدهاند؛ استانهایى که همواره بیشترین سهم را در تعداد گردشگران داخلى و بعضا خارجى دارند. در همین حال، روند سفر گردشگران ایرانی به خارج از کشور چندان روشن نیست؛ عاملی که همواره در تحلیل سیر تغییرات گردشگری داخلی مورد توجه قرار میگیرد.

در همین راستا، مدیرعامل یکی از آژانسهای خدمات مسافرتی در پیشبینی جریانهای مورد انتظار حاکم بر گردشگری داخلی سال 96 به خبرنگار ما میگوید: «بررسی تقاضای خانوادهها در روزهای منتهی به سال جدید، تا حد زیادی مبین روند سال 96 خواهد بود.» ناصر امینیان میافزاید: «مراجعان به آژانسها بیشتر به دنبال دریافت خدمات کم هزینهتر هستند و عملا افراد ترجیح میدهند خود برنامه سفرشان را مدیریت کنند.» به گفته او، تقاضای کمتر برای سفر با تور اما در جهت تغییرات جهانی نیست؛ تغییراتی که در نتیجه آن، سفر با تور متقاضیان کمتری داشته و گردشگران با استفاده از خدمات آنلاین و بهکارگیری امکاناتی که تکنولوژیهای جدید در اختیارشان قرار میدهند، به برنامهریزی شخصی برای سفرهای خود میپردازند.

این فعال گردشگری، رشد نامتوازن درآمد خانوارها و نرخ خدمات گردشگری را دلیل اصلی کاهش قدرت خرید کالاهای این صنعت عنوان و اظهار میکند: «عامل اقتصادی مهمترین عامل در تعیین میزان تقاضا برای سفر است؛ از اینرو چگونه میتوان با در نظر داشتن حداقل میزان دریافتی حقوق مصوب دولت، انتظار داشت که برای مثال یک خانواده چهارنفره، امکان سفر به کیش را داشته باشد؟ آن هم سفری که قیمت تور آن در ایام نوروز و مقارن با زمان اوج تقاضا برای سفرهای داخلی، یک میلیون و 200 هزار تومان برای هر نفر تخمین زده میشود.»

پیامدهای تراکم تقاضای گردشگری

تعطیلات نوروز و روزهای پایانی تابستان، دو دوره زمانی در هر سال است که کشور با انبوه تقاضا برای سفرهای داخلی روبهرو میشود. ترافیک جادهای بهویژه در محورهای مواصلاتی منتهی به مقاصد سنتی، آمار بالای تصادفات جادهای که براساس گزارشها به عدد 16 هزار نفر در سال جاری رسیده است و همچنین تخریب محیطزیست و به تبع همه اینها، افت کیفیت سفر، همگی از جمله پیامدهای تراکم تقاضا در زمانهای خاصی از سال است که اگر چه آمار جابهجایی گردشگران را در سطح داخلی به صورت چشمگیری افزایش میدهد، اما از سوی کارشناسان به سونامی تشبیه میشود. دو سونامی فصلی که عملا با مفاهیم توسعه پایدار و نیز توسعه گردشگری پایدار همخوانی نداشته و تنها روایتگر رشدی برنامهریزینشده و غیرسازنده است.

امینیان در اینباره نیز توضیح میدهد: «نهادهای متولی اوقات فراغت در تمامی این سالها نتوانستهاند برنامهریزی هدفمند و ساختاریافتهای برای مدیریت تعطیلات و ساعاتی که افراد از کار روزانه فارغ میشوند ارائه دهند که یکی از نتایج آن رشد بیضابطه سفرها در تعطیلات به هم پیوسته بوده است.» این استاد دانشگاه همچنین اضافه میکند: «مسوولان امر در حالی تنها برای 2 هفته از سال که تحت عنوان تعطیلات نوروزی از آن نام برده میشود برنامهریزی میکنند که برای 50 هفته دیگر سال عملا تدبیری اندیشیده نشده.» به گفته او، بهینه کردن تعطیلات در سطح کلان، مهمترین اصلی است که میتواند به دائمی شدن گردشگری در کشور منجر شود. امینیان تصریح میکند: «جمع شدن تعطیلات در یک بازه زمانی و فراهم نبودن امکان سفر در دیگر ماههای سال، افزایش نجومی قیمت خدمات گردشگری در این دوره دو هفتهای را سبب شده و از اینرو بهرهمندی اقشار کمدرآمدتر جامعه را از سفرهای با کیفیت کاهش میدهد؛ هرچند شلوغی و ازدحام در مقاصد معمول نوروزی، عملا به کاهش کیفیت سفر برای همگان خواهد انجامید.»

او در ادامه خاطرنشان میکند: «درحالیکه در تعطیلات نوروز و نیز روزهای پایانی شهریورماه با سیل تقاضا برای سفرهای داخلی روبهرو هستیم، در دیگر ایام سال بهدلیل نبود امکان سفر در نتیجه عدم توزیع متوازن تعطیلات در تقویم، با رکود صنایع وابسته به گردشگری روبهرو هستیم.» به گفته این کارشناس، در چنین شرایطی نمیتوان به رشد پایدار صنعت گردشگری در کشور امیدوار بود؛ اگرچه در مقاطع کوتاهی شاهد رونقی انفجاری در این عرصه باشیم.

اما امینیان، خلأ آموزشی را یکی دیگر از دلایل پایین بودن کیفیت سفرهای داخلی در کشور میداند و در این خصوص نیز بیان میکند: «با وجود اینکه تعطیلات به صورتی غیرکارآمد در تقویم تعریف شدهاند، در صورت ارائه آموزشهای کافی و فرهنگسازی میتوان تا حدی به توزیع سفرها در طول سال و به تبع آن گسترش فرهنگ سفر به عنوان یک عادت رفتاری کمک کرد؛ اینکه مردم به برنامهریزی برای سفر در دیگر ماههای سال فکر کنند و بدانند که در ایامی غیر از نوروز، میتوانند خدمات با کیفیت را با قیمتی بسیار کمتر دریافت کنند، از تراکم سفرها در عید نوروز کاسته خواهد شد.»

او اما اضافه میکند: «این مهم البته نیازمند فراهم بودن امکان برنامهریزیهای بلندمدتتر در کشور است؛ ازجمله امکان خرید بلیت وسایل حمل و نقل عمومی از ماهها قبلتر از موعد سفر و نهتنها یک ماه قبل از آن.»

اگرچه آمارها از رشد گردشگری داخلی در کشور خبر میدهند اما در واقع باید گفت که این اعداد و ارقام نمیتوانند بیانگر توسعه این صنعت در ابعاد داخلی آن باشند و آنچنانکه کارشناسان امر تاکید میکنند، ورود گردشگری بهعنوان یکی از کالاهای روزمره در زندگی افراد، میتواند نشانگر وجود این صنعت در مقیاس داخلی آن باشد؛ امری که با توزیع تعطیلات در طول سال و همچنین فراهم بودن خدمات گردشگری با کیفیت و متناسب با توان مالی همه دهکهای جامعه امکانپذیر است.