سرمایه‌های خارجی، عامل تحرک معادن

یکی از کارگاههای این گردهمایی درباره تولید و صادرات مواد معدنی و محصولات بالادستی با ارزشافزوده بالاتر بود که کیوان جعفری طهرانی، رییس امور بینالملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران به بررسی توسعه صادرات مواد معدنی در چارچوب اقتصاد مقاومتی پرداخت.

شرایط رقابت در بازار جهانی

عمده موارد مطرح شده در این کارگاه، لزوم ایجاد برند در تولیدات معدنی کشور، ضعف عمده کشور در صادرات مواد معدنی، شرط رقابت در بازار جهانی مواد معدنی، راهکارهای کاهش هزینه در صادرات مواد معدنی (حمل جادهای و ریلی، استیودورینگ و بارگیری کشتی و حملونقل دریایی) بوده است. رییس امور بینالملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران، در ابتدای این کارگاه به تولید و صادرات مواد معدنی و محصولات بالادستی با ارزشافزوده بیشتر اشاره کرد و گفت: کمبود منابع مالی و نبود زیرساختهای لازم برای ایجاد واحدهای مختلف فرآوری در حوزههای مربوط به منابع طبیعی از دلایلی است که میتوان به آنها برای توجیه استمرار صادرات مواد معدنی با ارزشافزوده کمتر اشاره کرد.

کیوان جعفریطهرانی افزود: کمبود منابع مالی یکی از بزرگترین مشکلات حوزه معدن در سالهای اخیر بوده؛ مشکلی که علاوه بر ایجاد رکود در فعالیتهای معدنی، اندک فعالیتهای جاری را نیز دچار افت کیفیت کرده است. بنابراین امیدواری نسبت به ورود سرمایههای خارجی به حوزه معدن ایران یکی از بارزترین مواردی است که فعالان این حوزه از آن به عنوان عاملی برای ایجاد تحرک در فعالیتهای معدنی یاد میکنند. وی افزود: برای فتح دوباره بازارهای صادراتی ایران محدودیتهایی وجود داشت که با برطرف شدن تحریمها این محدودیتها کم و بیش از بین رفته است؛ محدودیتهایی در زمینه انتقال پول به داخل ایران وجود داشت و هنوز هم کموبیش ادامه دارد. با لغو تحریمها صادرکنندگان میتوانند بدون مشکل، ارز حاصل از فروش مواد معدنی به کشورهای دیگر را وارد کشور کنند. به این ترتیب بیراه نخواهد بود اگر امیدوار باشیم با برطرف شدن موانع صادرات مواد معدنی، ارزشافزوده حاصل از فرآوری آنها نیز از سوی سرمایهگذاران و نیروی کار ایرانی تامین شود.

به گفته وی، یکی دیگر از عوامل مهم که مانعی بزرگ برای صادرات مواد معدنی است، ایجاد قوانین خلقالساعه از سوی دولت است که مانع بزرگی به شمار میرود. وی در ادامه به ضعفهای عمده کشور در امر صادرات مواد معدنی و بررسی آنها پرداخت و اظهار کرد: گاهی کیفیت پایین تولیدات و محصولات معدنی یا نبود تعهد در زمان تحویل بار یا امتناع از برگشت پیش پرداخت یا پرداخت هر گونه جریمه (جریمه عیار و دموراژ کشتی) به عنوان ضعفهای اصلی در صادرات موادمعدنی شناخته میشوند. اما نباید از رقابت ناسالم صادرکنندگان با یکدیگر (از نظر قیمت)، هزینههای بالای حملونقل زمینی و ریلی، انجام امور بازاریابی از سوی خود مدیرعامل و مالکان شرکت در برخی مواقع که مهارتی در این امور ندارند، ممانعت از انجام هزینههای مربوط به بازاریابی بینالمللی و وابستگی صرف به یک بازار هدف غافل شد.

قیمتگذاری غیرمتعارف

جعفریطهرانی در بخش دیگری از صحبتهای خود تصریح کرد: همانطور که فروش و صادرات مواد معدنی و کامودیتی زیر قیمت بازار اشتباه است، قیمتگذاری غیرمتعارف و بالاتر از متوسط بازار نیز مناسب نیست. برخی اوقات شاهد قیمتگذاری کالاها و مواد معدنی مختلف در بورس با قیمتهای پایینتر یا بالاتر از شاخص بازار هستیم. این امر باعث کاهش صادرات هر دو بخش دولتی و خصوصی میشود. وی گفت: قیمتهای پایینتر از شاخص بازار باعث ضرر و زیان تولیدکننده و معدندار میشود، درصورتیکه قیمتهای بالاتر یا باعث عقبنشینی تاجران و بازرگانان به منظور خرید و صادرات میشود یا سوددهی آنها را در معرض خطر قرار میدهد. اگر تاجر ضرر ببیند تمام چرخه صادرات، دچار خدشه و متوقف میشود. رییس امور بینالملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن خاطرنشان کرد: در نوسان شدید بازار، بخش خصوصی امکان تحمل این تغییرات شدید را ندارد و به علت تعهدات مالی خود گاهی مجبور به فروش و صادرات زیر قیمت میشود. از اینرو کنسرسیومهای فروش، راهکار کاهش ریسک در شرایط افت یا نوسان بازار از طریق انجام معاملات آینده (Futures) و مصونسازی از طریق سفته بازی (Hedging ) است.

بررسی شروط رقابت در بازار

جعفریطهرانی افزود: از طرفی با انجام معاملات فیوچرز و هجینگ، ریسک صادرکننده کاهش مییابد و مشابه معاملات لحظهای (Spot)، صادرکننده محموله را با سود محدود و منطقی در بازار آینده به طور پشت در پشت (Back to Back) به فروش میرساند. بدیهی است در زمان سررسید تحویل بار (Maturity) اگر باری وجود نداشته باشد، صادرکننده متحمل جریمه و ضرر و زیان زیادی خواهد شد.

وی در بررسی شروط رقابت در بازار جهانی مواد معدنی با این موضوع بحث را آغاز کرد که کاهش هزینههای تمامشده شامل هزینههای استخراج و اکتشاف، نیروی انسانی، ماشینآلات و مواد ناریه، از شروط رقابت در بازارهای جهانی است. در این زمینه میتوان گفت: هزینههای حمل زمینی، جادهای و ریلی از بخشهای پرهزینه قیمت تمام شده تولیدات معدنی است. با این حال رفع تحریمها زمینهساز ورود فناوریهای جدید و ماشینآلات نو خواهد بود. همچنین در شرایط رکودی بازار، با توجه به اینکه ماشینآلات کالای سرمایهای به شمار میرود استفاده از ماشینآلات ملکی به جای استیجاری توصیه میشود. جعفریطهرانی ادامه داد: ماشینآلات خیلی بزرگ علاوه بر قیمت بالاتر، استهلاک بیشتری دارند از اینرو خرید و استفاده از آنها در معادن کوچک و متوسط بهویژه معادن خصوصی مقرون به صرفه نیست. در نتیجه درصورت اجاره کردن ماشینآلات، قرارداد باید بهگونهای باشد که هزینه تامین قطعات یدکی مستهلک شده برعهده پیمانکار، بهرهبردار یا اپراتور دستگاهها باشد ولی مسئول خرید قطعات یدکی ماشینآلات باید کارفرما باشد. وی در بخش راهکارهای کاهش هزینه در صادرات مواد معدنی، این عامل را به دو دسته راهکارهای کاهش هزینه در حمل جادهای و ریلی و راهکارهای کاهش هزینه در استیودورینگ و بارگیری کشتی تقسیم کرد و گفت: مهمترین مشکل در حال حاضر هزینههای بالای حمل زمینی است. از طرفی، فاصله معادن تا بنادر صادراتی که عمده آنها در جنوب کشور هستند، زیاد است و این افزایش فاصله معادن تا بنادر، قدرت رقابت را از معدنداران گرفته است.

یکی از اصلیترین راهکارها، کاهش وابستگی به حمل جادهای از طریق تشویق کاهش هزینههای حمل ریلی و تخفیفات راهآهن جمهوری اسلامی در امر صادرات همچون دهه گذشته است. رییس امور بینالملل انجمن سنگآهن یکی از راهکارها را اتصال معادن به شبکه ریلی دانست و عنوان کرد: باید شاهد اتصال معادن خصوصی به شبکه ریلی بود هرچند که شبکه ریلی نیز محدودیتهای خود را دارد زیرا نوسازی ناوگان حمل ریلی شامل واگنهای حمل مواد و لکوموتیوها و نیز واگنبرگردانها از دیگر راهکارهای کاهش هزینه حمل ریلی است زیرا ناوگان ریلی ما قدیمی است. در صورت نصب واگن برگردان در اسکله شهید رجایی، هزینههای بالای تخلیه موادمعدنی به طور دستی در منطقه مانوری و بارگیری مجدد آن روی کامیون که با پرت و هزینه بالا همراه است، هموار میشود.

تغییر دیدگاهها در حملونقل مواد معدنی

به گفته وی، تغییر دیدگاهها از حمل جادهای به سمت حمل ریلی علاوه بر کاهش هزینه حمل، هزینه آلایندههای زیستمحیطی، هزینههای مستقیم و غیرمستقیم تصادفات و نیز مجموع هزینههای اجتماعی را کاهش میدهد. وی برای بررسی راهکارهای کاهش هزینه در استیودورینگ و بارگیری کشتی به معرفی روشهای معمول بارگیری در بنادر اشاره کرد و افزود: روش باک (Bucket)، روش چنگک (Grab)و روش تسمه نقاله متحرک (Mobile Conveyor Belt) روشهای معمول بارگیری در بنادر هستند. در روش بارگیری باکت، کشتی باید مجهز به جرثقیل باشد. رییس امور بینالملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران ادامه داد: در بندر شهید رجایی بارگیری از طریق سیستم باکت با استفاده از جرثقیل Crane/Gear کشتی انجام میشود. نُرم یا متوسط بارگیری یک کشتی با ۴ جرثقیل در بندر شهید رجایی- بندرعباس بین۷ تا ۸هزار تن در روز است و هر جرثقیل کشتی برای بلند کردن باکت باید حدود ۲۵ تن ظرفیت واقعی داشته باشد. در بارگیری به روش چنگک، کشتی باید مجهز به جرثقیل باشد. این نوع بارگیری در بنادر امام خمینی و شهید رجایی در برخی مواقع انجام میشود. به علت مسائل زیستمحیطی و هزینههای لایروبی(Dredging)، مجوز بارگیری با گراب به ندرت داده میشود. وی افزود: در شرایط فعلی برای کاهش هزینه تمامشده مواد معدنی صادراتی، پیشنهاد میشود نسبت به تجهیز بنادر به سیستم بارگیری نقاله متحرک به دلیل سرعت بارگیری بالاتر اقدام شود.