راه تغییر در قاعده تجارت

بررسیها نشان میدهد که صادرات خدمات میتواند قاعده بازی را در تجارت جهان تغییر دهد. در گزارشی که از سوی معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، سهم خدمات در دنیا شرح داده شده است. بر این اساس، خدمات، حدود 50 درصد از درآمد و 70 درصد از اشتغال جهان را شامل و عنصر مهمی در تجارت بینالمللی محسوب میشود.

صادرات خدمات تقریبا یکچهارم از کل صادرات جهانی را در بر میگیرد و انتظار میرود بهدلیل پیشرفتهای قابلتوجه حاصل شده در زمینه فناوری، نقش مهم و اساسی را در اقتصاد جهانی ایفا کند. کاهش سریع هزینههای ارتباطات، افزایش انطباق و پذیرش اینترنت در سراسر جهان و سرمایهگذاریهای گسترده در بخش خدمات اینترنتی امکان تامین و ارائه خدمات را در مسافتهای طولانی نیز فراهم کرده است. صادرات خدمات در کشورهای در حال توسعه در سال 2014 در مقایسه با سال 1990 تقریبا 10 برابر شده و برای اقتصادهای پیشرفته 2 برابر شده است. همچنین سهم اقتصادهای در حال توسعه از کل صادرات جهانی خدمات از 3 درصد در سال 1970 به حدود 20 درصد در سال 2014 رسیده است. بخش اعظم افزایش صادرات خدمات مربوط به افزایش تجارت در بخش خدمات مدرن است. خدمات سنتی عمدتا محدود به بخشهای سفر و حملونقل میشود در حالی که خدمات مدرن مبتنی بر تکنولوژی مانند خدمات کسبوکار، خدمات کامپیوتری و اطلاعاتی، خدمات مالی و مالکیت معنوی را در بر میگیرد. اگرچه هنوز زود است که بهطور کامل ادعا شود محرکهای رشد در جهان از تولید به سمت خدمات در حال تغییر مسیر است ولی افزایش صادرات خدمات یکی از مهمترین اقدامات توسعهای در حال اتفاق در کشورهای جهان است.

بررسیها نشان میدهد که در سطح جهانی خدمات کامپیوتری و اطلاعاتی و خدمات مالی دو زیربخش مهم خدماتی در حوزه صادرات بودهاند. در سال 2014، صادرات جهانی خدمات کامپیوتری و اطلاعاتی به 300 میلیارد دلار رسید که 10 درصد کل صادرات خدمات را تشکیل میدهد. بهطور مشابه،صادرات خدمات مالی نیز رشد سریعی داشت و به ارقام قبل از بحران مالی جهانی و حدود 350 میلیارد دلار در سال 2014 رسید. با نگاهی به سهم کشورهای منتخب در صادرات جهانی خدمات در سالهای 1990 و 2014 درمییابیم با وجود کاهش قابل توجه، آمریکا همچنان بزرگترین صادرکننده خدمات در جهان محسوب میشود. چین هم مشابه صادرات کالا، در بخش صادرات خدمات هم موفق عمل کرده و در سال 2014 رتبه پنجم را در این حوزه به خود اختصاص داده است. هند که بهدلیل صادرات خدمات برونسپاری فرآیندهای کسبوکار و پشتیبانی خدمات برای حوزههای مالی و دارویی شهرت دارد، جزو یکی از 10 کشور برتر در زمینه صادرات خدمات است. سهم این کشور در صادرات جهانی خدمات در فاصله سالهای 2000 تا 2013 سه برابر شده و به بیش از 3 درصد بالغ شده است. کشورهای تایلند، برزیل، اندونزی و مصر نیز جزو فهرست 30 کشور برتر صادرکننده خدمات هستند که رشد قابلتوجهی در این زمینه داشتهاند.

اهمیت صادرات خدمات مدرن در اقتصاد جهان و نقش این صادرات در فرآیند انتقال ساختاری قابل توجه محققان و سیاستگذاران است. اگرچه خدمات سنتی مانند حملونقل، سفر یا عمدهفروشی همچنان نیازمند حضور فیزیکی بوده ولی بهدلیل مشارکت آنها در زنجیرههای ارزش جهانی، تجارت در این بخش به علت کاهش قابل توجه هزینهها از طریق بهرهبرداری از تکنولوژیهای جدید از جمله در حوزه کارآیی سوخت، بهبود یافته است. بهعلاوه گرایش به سوی خدمات مدرن در کشورهای با سطح درآمد متفاوت نیز گسترش زیادی داشته و این نوع از صادرات یکی از بخشهای تجارت جهانی با سریعترین رشد قلمداد میشود. بسیاری از اقتصادهای نوظهور، ازجمله چین و هند، در پی جستوجوی منابع رشد مبتنی بر بخش خدمات هستند. رشد خدماتگرا فرصتهایی را برای تنوع بخشی و رقابتپذیری کشورها بهویژه برای کشورهای غنی از منابع و با سطح درآمد پایین فراهم میآورد.

تجارت در بخش خدمات فرصتهایی را برای تخصیص مجدد نیروی کار و ایجاد اشتغال، فراهم آورده و به شناسایی بازارهای کار قطبی شده در حال رشد، کمک میکند. برخی شواهد اولیه نشان میدهد بهطور میانگین در کشورهایی که رشد بالاتری را در صادرات خدمات تجربه کردهاند، رشد اشتغال نیز سریعتر بوده است. تجارت خدمات در مقایسه با تجارت کالا، مقاومتپذیری بیشتری را در برابر شوکها و بحرانهای مالی داراست و حتی صادرات خدمات در کشورهای در حال توسعه نسبت به صادرات خدمات اقتصادهای توسعهیافته نیز مقاومپذیرتر بوده است. بررسی دادههای تجارت خدمات این فرضیه را که صادرات خدمات میتواند قاعده بازی را در تجارت جهان تغییر دهد و فرصتی را برای توسعه پایدار اقتصاد جهانی فراهم آورد، مطرح میکند. برای اقتصادهای پیشرفته، تجارت در بخش خدمات با سطح تکنولوژی خیلی بالا، به حفظ رقابتپذیری جهانی آنها کمک میکند. در عین حال رشد تجارتپذیری خدمات به استراتژی تنوع بخشی به اقتصاد کشورهای غنی از منابع و کمدرآمد نیز کمک خواهد کرد. برای بسیاری از کشورهای جهان، خدمات مسیری را برای دستیابی به رشد فراگیر ازجمله، از طریق عرضه فرصتهای اشتغال برای زنان میگشاید.