عقبگرد نفتی عربستان از چهار زاویه

در شرایطی که چشم فعالان بازار نفت به نشست 25 مه اوپک و نتیجه آن برای تمدید توافق کاهش تولید دوخته شده است، دیروز خالد الفالح پیش از فرا رسیدن نشست 172 اوپک انتظار را برای فعالان بازار کوتاه و برای ساعاتی موج خوشبینی ایجاد کرد. او که در کنفرانس نفت و گاز آسیا در کولالامپور حضور داشت، با اشاره به اینکه بازار جهانی طلایسیاه پس از سالها در عرضه به تعادل رسیده است، نسبت به تمدید توافق اوپک در نیمه دوم سالجاری میلادی ابراز امیدواری کرد.

اما واکنش اصلی بازار به نقطه اوج سخنان الفالح بود که «تمدید توافق اوپک حتی بعد از نیمه دوم سال 2017 را نیز محتمل ارزیابی کرد. به گزارش بلومبرگ، الفالح در این زمینه گفت: بر اساس مشورتهایی که من با اعضای مشارکتکننده در توافق داشتهام، اطمینان حاصل کردهام که توافق در نیمه دوم سال و احتمالا پس از آن هم تمدید خواهد شد. ائتلاف تولیدکنندگان مصمم است که هر کاری لازم است برای دستیابی به هدف خود یعنی رساندن سطح ذخایر نفت به متوسط 5 سال اخیر انجام دهد. الفالح در حالی احتمال تمدید توافق کاهش تولید در سال 2018 را مطرح کرد که پیش از این برخی کارشناسان آن را محتمل ارزیابی کرده بودند. از نگاه این کارشناسان بازار نفت برای شروع به استفاده از نفت ذخیره شده که در آستانه کاهش قرار دارد، به زمان بیشتری نیاز دارد.

بر اساس برخی بررسیهای انجام شده، با وجود پایبندی بیسابقه کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به توافق برای کاهش روزانه 1/8 میلیون بشکه نفت خام از تولیدات خود، ذخایر جهانی نفت خام کاهش چشمگیری نداشته است. به گزارش رویترز علت اصلی افت جهانی قیمت نفت خام بهخصوص در روزهای پایانی معاملات هفته گذشته، روند کند کاهش حجم ذخایر جهانی بوده است. قیمت نفتهای شاخص بازار هماکنون کمتر از 50 دلار بر هر بشکه است و روز گذشته با وجود خبری که الفالح به بازار نفت داد همچنان در این محدوده باقی ماند. بر این اساس قیمت جهانی نفت خام برنت در لحظه تنظیم این گزارش (در ساعت 16:30 به وقت تهران) با 14 سنت کاهش قیمت همراه بود و به 48/96 دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز روز گذشته 9 سنت کاهش قیمت داشت تا 46/13 دلار بر بشکه معامله شود.

افزایش قدرت تولید نفت شیل آمریکا پس از اجرای توافق کاهش تولید و تقویت قیمت نفت و همچنین قرار داشتن در فصل تعطیلی پالایشگاهها برای تعمیر و نگهداری، از جمله عواملی اصلی کند شدن تاثیر کاهش تولید اوپک بر خروج مازاد عرضه از بازار نفت ارزیابی میشوند. با این حال بهنظر میرسد موانع پیشروی کاهش تولید اوپک باعث ناامیدی این سازمان و متحدان آن برای توقف تلاشها برای اصلاح عرضه و تقاضا در بازار نشده است تا آنجا که وزیر نفت عربستان سعودی به عنوان مبتکر طرح کاهش تولید، روز گذشته برای نخستینبار از گسترش زمان این طرح 6 ماهه تا بیش از یک سال (و در صورت تمدید تا انتهای سال 2018 تا دو سال) خبر داد.

عربستان چه در سر دارد؟

اما عربستان در حالی سودای تمدید طرح کاهش تولید در سال 2018 را در سر دارد که بیش از دو سال پیش، استراتژی همین کشور مبنی بر «افزایش تولید تا خروج رقبا از چرخه تولید» بود که باعث افت شدید و مدوام قیمت نفت شد. حال بزرگترین تولیدکننده نفت عضو اوپک که از کاهش قیمت نفت ضربههای فراوانی خورده است، در حال تغییر استراتژی برای تقویت قیمت نفت است. اما این چرخش آشکار در تولید نفت خام از سوی این کشور وابسته به نفت در حالی بار دیگر در حال اثرگذاری بر بازار و روند تولید نفتهای غیرمتعارف است که سوالاتی به همراه میآورد. اینکه عربستان چرا در حال تغییر استراتژی خود از «حفظ سهم بازار» به «کنترل قیمت» است، یکی از سوالات مهم به نظر میرسد اما در کنار آن «چگونگی حفظ سهم بازار این کشور» نیز از سوالات مهم دیگر ارزیابی میشود. پس از کاهش تولید از سوی ائتلاف اوپک و غیراوپک، تولید نفت شیل آمریکا با تکیه به رشد قیمتها افزایش یافت و این کشور برای فروش مازاد تولید نفت خود وارد بازار آسیا شد. اروپا نیز در حالی در کنار آمریکا محمولههایی به آسیا صادر کرده است که آسیا به شکل سنتی مهمترین بازار عربستان سعودی بهشمار میرود. یکی از استراتژیهای عربستان برای حفظ این بازار ارائه تخفیف بیشتر به مشتریان آسیایی بوده است.

سوال نخست اما در حالی وجود دارد که از نگاه کارشناسان یکی از دلایل عربستان سعودی برای بالا نگه داشتن سطح تولید خود از سال 2014 که منجر به سقوط قیمت نفت شد، یک بازی سیاسی در مقابل ایران و روسیه در منطقه بود. ایران در زمان اجرای سیاست حفظ بازار عربستان تحت تحریم بود و با کاهش چشمگیر صادرات نفت همراه بود، بنابراین از ریزش قیمت نفت زیان فراوانی متحمل شد. از دیگر سو رقابت سیاسی با روسیه و تضعیف این کشور با کاهش جهانی قیمت نفت برای عربستان خوشایند بود. با این حال با سر گرفتن توافق بینالمللی برجام و خودداری ایران از پیوستن به طرح کاهش تولید، عربستان ترجیح داد بدون حضور ایران این طرح را اجرایی کند زیرا توان تحمل کاهش درآمد نفتی برای این کشور نیز دشوار شده بود. به این ترتیب دیگر دلیل اصرار عربستان بر اجرای سیاست کاهش تولید، کمشدن درآمدهای نفتی این کشور و کسری بودجهای بود که در پی آن گریبانگیر این کشور شد.

دولت عربستان پیش از اجرای طرح کاهش تولید انتظار داشت درآمد حاصل از فروش نفت این کشور طی سال جاری میلادی و پس از اجرای توافق کاهش عرضه نفت به بازار جهانی، ۴۶ درصد افزایش یابد. وزارت اقتصاد عربستان در بیانیه بودجه سال 2017 این کشور اعلام کرد: براساس پیشبینیهای صورت گرفته عربستان در سال ۲۰۱۷ مبلغ ۱۲۸ میلیارد دلار درآمد نفتی خواهد داشت که در مقایسه با ۸۷ میلیارد دلار سال ۲۰۱۶ به میزان ۴۶ درصد افزایش خواهد داشت. اما پیشبینی افزایش درآمدهای نفتی در پی انتظار مقامات سعودی از بهبود بازار با سرعت بیشتر و افزایش قیمت نفت در بازار جهانی در حالی وجود داشت که با افت قیمت نفت به زیر 50 دلار تمدید توافق حتی تا سال 2018 برای مقامات این کشور ضروری بهنظر رسیده است. با این حال صندوق بینالمللی پول نیز اخیرا در گزارشی اعلام کرد نرخ رشد اقتصادی کشورهای عربی، بهویژه عربستان سعودی در سال 2017 بسیار پایین خواهد بود.

افزایش ارزش سهام شرکت آرامکو، از دیگر دلایلی است که به نظر میرسد عربستان با تمدید توافق کاهش تولید در پی آن است. بر این اساس عربستان برای کاستن از وابستگی اقتصادی این کشور به نفت، قصد دارد 5 درصد از سهام بزرگترین شرکت نفتی دولتی این کشور را در سال 2018 به بازار عرضه کند. در این میان قیمت بالاتر نفت به معنای رشد ارزش سهام آرامکو است. بنابراین افزایش ارزش سهام آرامکو میتواند یکی از انگیزههای اساسی سعودیها برای تمدید طرح کاهش تولید و افزایش قیمت نفت باشد.

نفت شیل عامل مهم تغییر جهت عربستان

تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا یکی از عوامل مهم عقبگرد نفتی آل سعود ارزیابی میشوند. بر این اساس کارشناسان عقیده دارند عربستان با مشاهده اثر نپذیرفتن نفت شیل از افزایش تولیدات این کشور، تصمیم به تغییر رویکرد و حرکت به سمت کنترل قیمت گرفتند. تولیدکنندگان نفت شیل در سالهای اخیر با افزایش توانمندی فنی خود توانستند هزینههای تولید نفتهای غیرمتعارف را به شکلی چشمگیر کاهش و در پی آن تولید خود را افزایش دهند. به این ترتیب اگرچه پس از اجرای توافق کاهش تولید و قرار گرفتن قیمت نفت در کانال 50 دلار، سرعت رشد تولید نفت شیل افزایش یافته، با این حال عربستان ازتمدید این توافق تا سال 2018 میگوید.

بر اساس آمارهای موجود تولید نفت آمریکا از اواسط سال 2016 به این سو با رشد بیش از 10 درصدی همراه بوده و به 9/3 میلیون بشکه در روز رسیده است که تنها کمی از سطح تولیدات عربستان سعودی و روسیه به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان نفت در دنیا فاصله دارد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در همین زمینه، قیمت نفت 55 دلار را سطحی از قیمت ارزیابی کرده است که هم برای تولیدکنندگان سنتی نفت خام مناسب است و هم مانع ورود قدرتمند تولیدکنندگان نفت شیل به عرصه میشود. با این حال باید دید عربستان سعودی در کنار اصرار بر تمدید بلندمدت طرح کاهش تولید، برای مقاومت در مقابل تولیدکنندگان شیل آمریکا و حفظ سهم بازار خود، چه برنامهای در سر دارد.

چین، مانعی برای رشد قیمت نفت

اما درحالیکه تولید نفت خام آمریکا روندی رو به رشد دارد و قیمت نفت نیز بعد از مدتها ثبات وارد کانال 40 دلار بر بشکه شد، وزیر انرژی عربستان سعودی عقیده دارد «بازار نفت نسبت به سال گذشته میلادی که قیمت نفت به کمتر از 30 دلار بر بشکه رسیده بود، در وضعیت بهتری قرار دارد.» او در این زمینه گفت: شاخصهای متعددی نشان میدهد که توازن در عرضه و تقاضا در بازار در حال برقرار شدن است و بازار به وضعیت سالم باز خواهد گشت. «ایجاد توازن در بازار نفت» در حالی از سوی خالد الفالح با امیدواری مطرح میشود که بر اساس گزارشهای موجود و همچنین روند تغییرات قیمت نفت، کاهش تقاضا از سوی چین یکی از دلایل مهم کاهش قیمت نفت به شمار میرود. این در حالی است که الفالح در سخنرانی خود در مالزی به این نکته اشاره کرده است که برای حفظ توازن بازار نفت، تقاضای چین باید در سطح سال گذشته باقی بماند و هند نیز باید با رشد تقاضا همراه باشد. اما گزارشهایی که از چین میرسند حکایت دیگری از روند واردات نفت خام این کشور دارند. به گزارش بلومبرگ، واردات نفت خام چین که در سه ماه نخست سال بزرگترین واردکننده نفت خام در دنیا بود، در ماه آوریل (نخستین ماه سه ماهه دوم سال) نسبت به ماه مارس با کاهشی چشمگیر همراه بوده است که شروعی ضعیف برای فصل دوم به شمار میرود.

واردات نفت خام چین در آوریل 8/8 درصد نسبت به ماه پیش از آن کاهش داشته است. عامل چین از نگاه کارشناسان از جمله عواملی است که از سمت تقاضا باعث فشار بر قیمت نفت شده است. از دیگر سو، روند معاملات آتی بازار نفت نگرانی از مازاد عرضه را به خوبی نشان میدهد به صورتیکه برخی معاملهگران کاهش قیمت نفت به 39 دلار بر بشکه تا اواسط جولای را پیشبینی میکنند. در کنار این پیشبینی ناامیدکننده از سوی معاملهگران، روند روبهرشد انرژیهای تجدیدپذیر نیز به عنوان عامل کاهنده از مصرف نفت، دیگر عاملی است که خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی باید در بلندمدت به آن توجه کند. با تمام این تفاسیر و با رفت و برگشتی که بازار نفت روز گذشته و پس از انتشار خبر احتمال تمدید توافق کاهش در سال 2018 تجربه کرد، باید دید در نشست سرنوشتساز 25مه، بزرگان تولیدکننده نفت چه تصمیمی برای آینده بازار طلای سیاه خواهند گرفت.